Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 4 Index Previous Next
|
1
[वै] आहूयमानस तु स तेन संख्ये; महामना धृतराष्ट्रस्य पुत्रः निवर्तितस तस्य गिराङ्कुशेन; गजॊ यथामत्त इवाङ्कुशेन 2 सॊ ऽमृष्यमाणॊ वचसाभिमृष्टॊ; महारथेनाति रथस तरस्वी पर्याववर्ताथ रथेन वीरॊ; भॊगी यथा पादतलाभिमृष्टः 3 तं परेक्ष्य कर्णः परिवर्तमानं; निवर्त्य संस्तभ्य च विद्ध गात्रः दुर्यॊधनं दक्षिणतॊ ऽभयगच्छत; पार्थं नृवीरॊ युधि हेममाली 4 भीष्मस ततः शांतनवॊ निवृत्य; हिरण्यकक्ष्यांस तवरयंस तुरंगान दुर्यॊधनं पश्चिमतॊ ऽभयरक्षत; पार्थान महाबाहुर अधिज्य धन्वा 5 दरॊणः कृपश चैव विविंशतिश च; दुःशासनश चैव निवृत्य शीघ्रम सर्वे पुरस्ताद विततेषु चापा; दुर्यॊधनार्थं तवरिताभ्युपेयुः 6 स तान्य अनीकानि निवर्तमानान्य; आलॊक्य पूर्णौघनिभानि पार्थः हंसॊ यथा मेघम इवापतन्तं; धनंजयः परत्यपतत तरस्वी 7 ते सर्वतः संपरिवार्य पार्थम; अस्त्राणि दिव्यानि समाददानाः ववर्षुर अभ्येत्य शरैः समन्तान; मेघा यथा भूधरम अम्बुवेगैः 8 ततॊ ऽसत्रम अस्त्रेण निवार्य तेषां; गाण्डीवधन्वा कुरुपुंगवानाम संमॊहनं शत्रुसहॊ ऽनयद अस्त्रं; परादुश्चकारैन्द्रिर अपारणीयम 9 ततॊ दिशश चानुदिशॊ विवृत्य; शरैः सुधारैर निशितैः सुपुङ्खैः गाण्डीवघॊषेण मनांसि तेषां; महाबलः परव्यथयां चकार 10 ततः पुनर भीमरवं परगृह्य; दॊर्भ्यां महाशङ्खम उदारघॊषम वयनादयत स परदिशॊ दिशः खं; भुवं च पार्थॊ दविषतां निहन्ता 11 ते शङ्खनादेन कुरुप्रवीराः; संमॊहिताः पार्थ समीरितेन उत्सृज्य चापानि दुरासदानि; सर्वे तदा शान्ति परा बभूवुः 12 तथा विसंज्ञेषु परेषु पार्थः; समृत्वा तु वाक्यानि तथॊत्तरायाः निर्याहि मध्याद इति मत्स्यपुत्रम; उवाच यावत कुरवॊ विसंज्ञाः 13 आचार्य शारद्वतयॊः सुशुक्ले; कर्णस्य पीतं रुचिरं च वस्त्रम दरौणेश च राज्ञश च तथैव नीले; वस्त्रे समादत्स्व नरप्रवीर 14 भीष्मस्य संज्ञां तु तथैव मन्य; जानाति मे ऽसत्रप्रतिघातम एषः एतस्य वाहान कुरु सव्यतस तवम; एवं हि यातव्यम अमूढ संज्ञैः 15 रश्मीन समुत्सृज्य ततॊ महात्मा; रथाद अवप्लुत्य विराट पुत्रः वस्त्राण्य उपादाय महारथानां; तूर्णं पुनः सवं रथम आरुरॊह 16 ततॊ ऽनवशासच चतुरः सदश्वान; पुत्रॊ विराटस्य हिरण्यकक्ष्यान ते तद वयतीयुर धवजिनाम अनीकं; शवेता वहन्तॊ ऽरजुनम आजिमध्यात 17 तथा तु यान्तं पुरुषप्रवीरं; भीष्मः शरैर अभ्यहनत तरस्वी स चापि भीष्मस्य हयान निहत्य; विव्याध पार्श्वे दशभिः पृषत्कैः 18 ततॊ ऽरजुनॊ भीष्मम अपास्य युद्धे; विद्ध्वास्य यन्तारम अरिष्टधन्वा तस्थौ विमुक्तॊ रथवृन्दमध्याद; राहुं विदार्येव सहस्ररश्मिः 19 लब्ध्वा तु संज्ञां च कुरुप्रवीरः; पार्थं समीक्ष्याथ महेन्द्रकल्पम रणाद विमुक्तं सथितम एकम आजौ; स धार्तराष्ट्रस तवरितॊ बभाषे 20 अयं कथं सविद भवतां विमुक्तस; तं वै परबध्नीत यथा न मुच्येत तम अब्रवीच छांतनवः परहस्य; कव ते गता बुद्धिर अभूत कव वीर्यम 21 शान्तिं पराश्वस्य यथा सथितॊ ऽभूर; उत्सृज्य बाणांश च धनुश च चित्रम न तव एव बीभत्सुर अलं नृशंसं; कर्तुं न पापे ऽसय मनॊ निविष्टम 22 तरैलॊक्यहेतॊर न जहेत सवधर्मं; तस्मान न सर्वे निहता रणे ऽसमिन कषिप्रं कुरून याहि कुरुप्रवीर; विजित्य गाश च परतियातु पार्थः 23 दुर्यॊधनस तस्य तु तन निशम्य; पितामहस्यात्म हितं वचॊ ऽथ अतीतकामॊ युधि सॊ ऽतय अमर्षी; राजा विनिःश्वस्य बभूव तूष्णीम 24 तद भीष्म वाक्यं हितम ईक्ष्य सर्वे; धनंजयाग्निं च विवर्धमानम निवर्तनायैव मनॊ निदध्युर; दुर्यॊधनं ते परिरक्षमाणाः 25 तान परस्थितान परीतमनाः स पार्थॊ; धनंजयः परेक्ष्य कुरुप्रवीरान आभाषमाणॊ ऽनुययौ मुहूर्तं; संपूजयंस तत्र गुरून महात्मा 26 पितामहं शांतनवं स वृद्धं; दरॊणं गुरुं च परतिपूज्य मूर्ध्ना दरौणिं कृपं चैव गुरूंश च सर्वाञ; शरैर विचित्रैर अभिवाद्य चैव 27 दुर्यॊधनस्यॊत्तम रत्नचित्रं; चिच्छेद पार्थॊ मुकुटं शरेण आमन्त्र्य वीरांश च तथैव मान्यान; गाण्डीवघॊषेण विनाद्य लॊकान 28 स देवदत्तं सहसा विनाद्य; विदार्य वीरॊ दविषतां मनांसि धवजेन सर्वान अभिभूय शत्रून; स हेमजालेन विराजमानः 29 दृष्ट्वा परयातांस तु कुरून किरीटी; हृष्टॊ ऽबरवीत तत्र स मत्स्यपुत्रम आवर्तयाश्वान पशवॊ जितास ते; याताः परे याहि पुरं परहृष्टः |
1
[vai] āhūyamānas tu sa tena saṃkhye; mahāmanā dhṛtarāṣṭrasya putraḥ nivartitas tasya girāṅkuśena; gajo yathāmatta ivāṅkuśena 2 so 'mṛṣyamāṇo vacasābhimṛṣṭo; mahārathenāti rathas tarasvī paryāvavartātha rathena vīro; bhogī yathā pādatalābhimṛṣṭaḥ 3 taṃ prekṣya karṇaḥ parivartamānaṃ; nivartya saṃstabhya ca viddha gātraḥ duryodhanaṃ dakṣiṇato 'bhyagacchat; pārthaṃ nṛvīro yudhi hemamālī 4 bhīṣmas tataḥ śāṃtanavo nivṛtya; hiraṇyakakṣyāṃs tvarayaṃs turaṃgān duryodhanaṃ paścimato 'bhyarakṣat; pārthān mahābāhur adhijya dhanvā 5 droṇaḥ kṛpaś caiva viviṃśatiś ca; duḥśāsanaś caiva nivṛtya śīghram sarve purastād vitateṣu cāpā; duryodhanārthaṃ tvaritābhyupeyuḥ 6 sa tāny anīkāni nivartamānāny; ālokya pūrṇaughanibhāni pārthaḥ haṃso yathā megham ivāpatantaṃ; dhanaṃjayaḥ pratyapatat tarasvī 7 te sarvataḥ saṃparivārya pārtham; astrāṇi divyāni samādadānāḥ vavarṣur abhyetya śaraiḥ samantān; meghā yathā bhūdharam ambuvegaiḥ 8 tato 'stram astreṇa nivārya teṣāṃ; gāṇḍīvadhanvā kurupuṃgavānām saṃmohanaṃ śatrusaho 'nyad astraṃ; prāduścakāraindrir apāraṇīyam 9 tato diśaś cānudiśo vivṛtya; śaraiḥ sudhārair niśitaiḥ supuṅkhaiḥ gāṇḍīvaghoṣeṇa manāṃsi teṣāṃ; mahābalaḥ pravyathayāṃ cakāra 10 tataḥ punar bhīmaravaṃ pragṛhya; dorbhyāṃ mahāśaṅkham udāraghoṣam vyanādayat sa pradiśo diśaḥ khaṃ; bhuvaṃ ca pārtho dviṣatāṃ nihantā 11 te śaṅkhanādena kurupravīrāḥ; saṃmohitāḥ pārtha samīritena utsṛjya cāpāni durāsadāni; sarve tadā śānti parā babhūvuḥ 12 tathā visaṃjñeṣu pareṣu pārthaḥ; smṛtvā tu vākyāni tathottarāyāḥ niryāhi madhyād iti matsyaputram; uvāca yāvat kuravo visaṃjñāḥ 13 ācārya śāradvatayoḥ suśukle; karṇasya pītaṃ ruciraṃ ca vastram drauṇeś ca rājñaś ca tathaiva nīle; vastre samādatsva narapravīra 14 bhīṣmasya saṃjñāṃ tu tathaiva manya; jānāti me 'strapratighātam eṣaḥ etasya vāhān kuru savyatas tvam; evaṃ hi yātavyam amūḍha saṃjñaiḥ 15 raśmīn samutsṛjya tato mahātmā; rathād avaplutya virāṭa putraḥ vastrāṇy upādāya mahārathānāṃ; tūrṇaṃ punaḥ svaṃ ratham āruroha 16 tato 'nvaśāsac caturaḥ sadaśvān; putro virāṭasya hiraṇyakakṣyān te tad vyatīyur dhvajinām anīkaṃ; śvetā vahanto 'rjunam ājimadhyāt 17 tathā tu yāntaṃ puruṣapravīraṃ; bhīṣmaḥ śarair abhyahanat tarasvī sa cāpi bhīṣmasya hayān nihatya; vivyādha pārśve daśabhiḥ pṛṣatkaiḥ 18 tato 'rjuno bhīṣmam apāsya yuddhe; viddhvāsya yantāram ariṣṭadhanvā tasthau vimukto rathavṛndamadhyād; rāhuṃ vidāryeva sahasraraśmiḥ 19 labdhvā tu saṃjñāṃ ca kurupravīraḥ; pārthaṃ samīkṣyātha mahendrakalpam raṇād vimuktaṃ sthitam ekam ājau; sa dhārtarāṣṭras tvarito babhāṣe 20 ayaṃ kathaṃ svid bhavatāṃ vimuktas; taṃ vai prabadhnīta yathā na mucyet tam abravīc chāṃtanavaḥ prahasya; kva te gatā buddhir abhūt kva vīryam 21 śāntiṃ parāśvasya yathā sthito 'bhūr; utsṛjya bāṇāṃś ca dhanuś ca citram na tv eva bībhatsur alaṃ nṛśaṃsaṃ; kartuṃ na pāpe 'sya mano niviṣṭam 22 trailokyahetor na jahet svadharmaṃ; tasmān na sarve nihatā raṇe 'smin kṣipraṃ kurūn yāhi kurupravīra; vijitya gāś ca pratiyātu pārthaḥ 23 duryodhanas tasya tu tan niśamya; pitāmahasyātma hitaṃ vaco 'tha atītakāmo yudhi so 'ty amarṣī; rājā viniḥśvasya babhūva tūṣṇīm 24 tad bhīṣma vākyaṃ hitam īkṣya sarve; dhanaṃjayāgniṃ ca vivardhamānam nivartanāyaiva mano nidadhyur; duryodhanaṃ te parirakṣamāṇāḥ 25 tān prasthitān prītamanāḥ sa pārtho; dhanaṃjayaḥ prekṣya kurupravīrān ābhāṣamāṇo 'nuyayau muhūrtaṃ; saṃpūjayaṃs tatra gurūn mahātmā 26 pitāmahaṃ śāṃtanavaṃ sa vṛddhaṃ; droṇaṃ guruṃ ca pratipūjya mūrdhnā drauṇiṃ kṛpaṃ caiva gurūṃś ca sarvāñ; śarair vicitrair abhivādya caiva 27 duryodhanasyottama ratnacitraṃ; ciccheda pārtho mukuṭaṃ śareṇa āmantrya vīrāṃś ca tathaiva mānyān; gāṇḍīvaghoṣeṇa vinādya lokān 28 sa devadattaṃ sahasā vinādya; vidārya vīro dviṣatāṃ manāṃsi dhvajena sarvān abhibhūya śatrūn; sa hemajālena virājamānaḥ 29 dṛṣṭvā prayātāṃs tu kurūn kirīṭī; hṛṣṭo 'bravīt tatra sa matsyaputram āvartayāśvān paśavo jitās te; yātāḥ pare yāhi puraṃ prahṛṣṭaḥ |