Book 6
Chapter 61
|
1
tayos tadā sāditayo raṇāgre; mumoha sainyaṃ hariyūthapānām sugrīvanīlāṅgadajāmbavanto; na cāpi kiṃ cit pratipedire te 2 tato viṣaṇṇaṃ samavekṣya sainyaṃ; vibhīṣaṇo buddhimatāṃ variṣṭhaḥ uvāca śākhāmṛgarājavīrān; āśvāsayann apratimair vacobhiḥ 3 mā bhaiṣṭa nāsty atra viṣādakālo; yad āryaputrāv avaśau viṣaṇṇau svayambhuvo vākyam athodvahantau; yat sāditāv indrajidastrajālaiḥ 4 tasmai tu dattaṃ paramāstram etat; svayambhuvā brāhmam amoghavegam tan mānayantau yadi rājaputrau; nipātitau ko 'tra viṣādakālaḥ 5 brāhmam astraṃ tadā dhīmān mānayitvā tu mārutiḥ vibhīṣaṇavacaḥ śrutvā hanūmāṃs tam athābravīt 6 etasmin nihate sainye vānarāṇāṃ tarasvinām yo yo dhārayate prāṇāṃs taṃ tam āśvāsayāvahe 7 tāv ubhau yugapad vīrau hanūmad rākṣasottamau ulkāhastau tadā rātrau raṇaśīrṣe viceratuḥ 8 chinnalāṅgūlahastorupādāṅguli śiro dharaiḥ sravadbhiḥ kṣatajaṃ gātraiḥ prasravadbhiḥ samantataḥ 9 patitaiḥ parvatākārair vānarair abhisaṃkulām śastraiś ca patitair dīptair dadṛśāte vasuṃdharām 10 sugrīvam aṅgadaṃ nīlaṃ śarabhaṃ gandhamādanam jāmbavantaṃ suṣeṇaṃ ca vegadarśanam āhukam 11 maindaṃ nalaṃ jyotimukhaṃ dvividaṃ panasaṃ tathā vibhīṣaṇo hanūmāṃś ca dadṛśāte hatān raṇe 12 saptaṣaṣṭir hatāḥ koṭyo vānarāṇāṃ tarasvinām ahnaḥ pañcamaśeṣeṇa vallabhena svayambhuvaḥ 13 sāgaraughanibhaṃ bhīmaṃ dṛṣṭvā bāṇārditaṃ balam mārgate jāmbavantaṃ sma hanūmān savibhīṣaṇaḥ 14 svabhāvajarayā yuktaṃ vṛddhaṃ śaraśataiś citam prajāpatisutaṃ vīraṃ śāmyantam iva pāvakam 15 dṛṣṭvā tam upasaṃgamya paulastyo vākyam abravīt kac cid āryaśarais tīrṣṇair na prāṇā dhvaṃsitās tava 16 vibhīṣaṇavacaḥ śrutvā jāmbavān ṛkṣapuṃgavaḥ kṛcchrād abhyudgiran vākyam idaṃ vacanam abravīt 17 nairṛtendramahāvīryasvareṇa tvābhilakṣaye pīḍyamānaḥ śitair bāṇair na tvāṃ paśyāmi cakṣuṣā 18 añjanā suprajā yena mātariśvā ca nairṛta hanūmān vānaraśreṣṭhaḥ prāṇān dhārayate kva cit 19 śrutvā jāmbavato vākyam uvācedaṃ vibhīṣaṇaḥ āryaputrāv atikramya kasmāt pṛcchasi mārutim 20 naiva rājani sugrīve nāṅgade nāpi rāghave ārya saṃdarśitaḥ sneho yathā vāyusute paraḥ 21 vibhīṣaṇavacaḥ śrutvā jāmbavān vākyam abravīt śṛṇu nairṛtaśārdūla yasmāt pṛcchāmi mārutim 22 tasmiñ jīvati vīre tu hatam apy ahataṃ balam hanūmaty ujjhitaprāṇe jīvanto 'pi vayaṃ hatāḥ 23 dhriyate mārutis tāta mārutapratimo yadi vaiśvānarasamo vīrye jīvitāśā tato bhavet 24 tato vṛddham upāgamya niyamenābhyavādayat gṛhya jāmbavataḥ pādau hanūmān mārutātmajaḥ 25 śrutvā hanumato vākyaṃ tathāpi vyathitendriyaḥ punarjātam ivātmānaṃ sa mene ṛkṣapuṃgavaḥ 26 tato 'bravīn mahātejā hanūmantaṃ sa jāmbavān āgaccha hariśārdūlavānarāṃs trātum arhasi 27 nānyo vikramaparyāptas tvam eṣāṃ paramaḥ sakhā tvatparākramakālo 'yaṃ nānyaṃ paśyāmi kañ cana 28 ṛkṣavānaravīrāṇām anīkāni praharṣaya viśalyau kuru cāpy etau sāditau rāmalakṣmaṇau 29 gatvā paramam adhvānam upary upari sāgaram himavantaṃ nagaśreṣṭhaṃ hanūman gantum arhasi 30 tataḥ kāñcanam atyugram ṛṣabhaṃ parvatottamam kailāsaśikharaṃ cāpi drakṣyasy ariniṣūdana 31 tayoḥ śikharayor madhye pradīptam atulaprabham sarvauṣadhiyutaṃ vīra drakṣyasy auṣadhiparvatam 32 tasya vānaraśārdūlacatasro mūrdhni saṃbhavāḥ drakṣyasy oṣadhayo dīptā dīpayantyo diśo daśa 33 mṛtasaṃjīvanīṃ caiva viśalyakaraṇīm api sauvarṇakaraṇīṃ caiva saṃdhānīṃ ca mahauṣadhīm 34 tāḥ sarvā hanuman gṛhya kṣipram āgantum arhasi āśvāsaya harīn prāṇair yojya gandhavahātmajaḥ 35 śrutvā jāmbavato vākyaṃ hanūmān haripuṃgavaḥ āpūryata baloddharṣais toyavegair ivārṇavaḥ 36 sa parvatataṭāgrasthaḥ pīḍayan parvatottaram hanūmān dṛśyate vīro dvitīya iva parvataḥ 37 haripādavinirbhinno niṣasāda sa parvataḥ na śaśāka tadātmānaṃ soḍhuṃ bhṛśanipīḍitaḥ 38 tasya petur nagā bhūmau harivegāc ca jajvaluḥ śṛṅgāṇi ca vyakīryanta pīḍitasya hanūmatā 39 tasmin saṃpīḍyamāne tu bhagnadrumaśilātale na śekur vānarāḥ sthātuṃ ghūrṇamāne nagottame 40 sa ghūrṇitamahādvārā prabhagnagṛhagopurā laṅkā trāsākulā rātrau pranṛttevābhavat tadā 41 pṛthivīdharasaṃkāśo nipīḍya dharaṇīdharam pṛthivīṃ kṣobhayām āsa sārṇavāṃ mārutātmajaḥ 42 padbhyāṃ tu śailam āpīḍya vaḍavāmukhavan mukham vivṛtyograṃ nanādoccais trāsayann iva rākṣasān 43 tasya nānadyamānasya śrutvā ninadam adbhutam laṅkāsthā rākṣasāḥ sarve na śekuḥ spandituṃ bhayāt 44 namaskṛtvātha rāmāya mārutir bhīmavikramaḥ rāghavārthe paraṃ karma samaihata paraṃtapaḥ 45 sa puccham udyamya bhujaṃgakalpaṃ; vinamya pṛṣṭhaṃ śravaṇe nikuñcya vivṛtya vaktraṃ vaḍavāmukhābham; āpupluve vyomni sa caṇḍavegaḥ 46 sa vṛkṣaṣaṇḍāṃs tarasā jahāra; śailāñ śilāḥ prākṛtavānarāṃś ca bāhūruvegoddhatasaṃpraṇunnās; te kṣīṇavegāḥ salile nipetuḥ 47 sa tau prasāryoragabhogakalpau; bhujau bhujaṃgārinikāśavīryaḥ jagāma meruṃ nagarājam agryaṃ; diśaḥ prakarṣann iva vāyusūnuḥ 48 sa sāgaraṃ ghūrṇitavīcimālaṃ; tadā bhṛśaṃ bhrāmitasarvasattvam samīkṣamāṇaḥ sahasā jagāma; cakraṃ yathā viṣṇukarāgramuktam 49 sa parvatān vṛkṣagaṇān sarāṃsi; nadīs taṭākāni purottamāni sphītāñjanāṃs tān api saṃprapaśyañ; jagāma vegāt pitṛtulyavegaḥ 50 ādityapatham āśritya jagāma sa gataśramaḥ sa dadarśa hariśreṣṭho himavantaṃ nagottamam 51 nānāprasravaṇopetaṃ bahukaṃdaranirjharam śvetābhracayasaṃkāśaiḥ śikharaiś cārudarśanaiḥ 52 sa taṃ samāsādya mahānagendram; atipravṛddhottamaghoraśṛṅgam dadarśa puṇyāni mahāśramāṇi; surarṣisaṃghottamasevitāni 53 sa brahmakośaṃ rajatālayaṃ ca; śakrālayaṃ rudraśarapramokṣam hayānanaṃ brahmaśiraś ca dīptaṃ; dadarśa vaivasvata kiṃkarāṃś ca 54 vajrālayaṃ vaiśvaraṇālayaṃ ca; sūryaprabhaṃ sūryanibandhanaṃ ca brahmāsanaṃ śaṃkarakārmukaṃ ca; dadarśa nābhiṃ ca vasuṃdharāyāḥ 55 kailāsam agryaṃ himavacchilāṃ ca; tatharṣabhaṃ kāñcanaśailam agryam sa dīptasarvauṣadhisaṃpradīptaṃ; dadarśa sarvauṣadhiparvatendram 56 sa taṃ samīkṣyānalaraśmidīptaṃ; visiṣmiye vāsavadūtasūnuḥ āplutya taṃ cauṣadhiparvatendraṃ; tatrauṣadhīnāṃ vicayaṃ cakāra 57 sa yojanasahasrāṇi samatītya mahākapiḥ divyauṣadhidharaṃ śailaṃ vyacaran mārutātmajaḥ 58 mahauṣadhyas tu tāḥ sarvās tasmin parvatasattame vijñāyārthinam āyāntaṃ tato jagmur adarśanam 59 sa tā mahātmā hanumān apaśyaṃś; cukopa kopāc ca bhṛśaṃ nanāda amṛṣyamāṇo 'gninikāśacakṣur; mahīdharendraṃ tam uvāca vākyam 60 kim etad evaṃ suviniścitaṃ te; yad rāghave nāsi kṛtānukampaḥ paśyādya madbāhubalābhibhūto; vikīrṇam ātmānam atho nagendra 61 sa tasya śṛṅgaṃ sanagaṃ sanāgaṃ; sakāñcanaṃ dhātusahasrajuṣṭam vikīrṇakūṭaṃ calitāgrasānuṃ; pragṛhya vegāt sahasonmamātha 62 sa taṃ samutpāṭya kham utpapāta; vitrāsya lokān sasurān surendrān saṃstūyamānaḥ khacarair anekair; jagāma vegād garuḍogravīryaḥ 63 sa bhāskarādhvānam anuprapannas; tad bhāskarābhaṃ śikharaṃ pragṛhya babhau tadā bhāskarasaṃnikāśo; raveḥ samīpe pratibhāskarābhaḥ 64 sa tena śailena bhṛśaṃ rarāja; śailopamo gandhavahātmajas tu sahasradhāreṇa sapāvakena; cakreṇa khe viṣṇur ivoddhṛtena 65 taṃ vānarāḥ prekṣya tadā vineduḥ; sa tān api prekṣya mudā nanāda teṣāṃ samudghuṣṭaravaṃ niśamya; laṅkālayā bhīmataraṃ vineduḥ 66 tato mahātmā nipapāta tasmiñ; śailottame vānarasainyamadhye haryuttamebhyaḥ śirasābhivādya; vibhīṣaṇaṃ tatra ca sasvaje saḥ 67 tāv apy ubhau mānuṣarājaputrau; taṃ gandham āghrāya mahauṣadhīnām babhūvatus tatra tadā viśalyāv; uttasthur anye ca haripravīrāḥ 68 tato harir gandhavahātmajas tu; tam oṣadhīśailam udagravīryaḥ nināya vegād dhimavantam eva; punaś ca rāmeṇa samājagāma |
1
तयॊस तदा सादितयॊ रणाग्रे; मुमॊह सैन्यं हरियूथपानाम सुग्रीवनीलाङ्गदजाम्बवन्तॊ; न चापि किं चित परतिपेदिरे ते 2 ततॊ विषण्णं समवेक्ष्य सैन्यं; विभीषणॊ बुद्धिमतां वरिष्ठः उवाच शाखामृगराजवीरान; आश्वासयन्न अप्रतिमैर वचॊभिः 3 मा भैष्ट नास्त्य अत्र विषादकालॊ; यद आर्यपुत्राव अवशौ विषण्णौ सवयम्भुवॊ वाक्यम अथॊद्वहन्तौ; यत सादिताव इन्द्रजिदस्त्रजालैः 4 तस्मै तु दत्तं परमास्त्रम एतत; सवयम्भुवा बराह्मम अमॊघवेगम तन मानयन्तौ यदि राजपुत्रौ; निपातितौ कॊ ऽतर विषादकालः 5 बराह्मम अस्त्रं तदा धीमान मानयित्वा तु मारुतिः विभीषणवचः शरुत्वा हनूमांस तम अथाब्रवीत 6 एतस्मिन निहते सैन्ये वानराणां तरस्विनाम यॊ यॊ धारयते पराणांस तं तम आश्वासयावहे 7 ताव उभौ युगपद वीरौ हनूमद राक्षसॊत्तमौ उल्काहस्तौ तदा रात्रौ रणशीर्षे विचेरतुः 8 छिन्नलाङ्गूलहस्तॊरुपादाङ्गुलि शिरॊ धरैः सरवद्भिः कषतजं गात्रैः परस्रवद्भिः समन्ततः 9 पतितैः पर्वताकारैर वानरैर अभिसंकुलाम शस्त्रैश च पतितैर दीप्तैर ददृशाते वसुंधराम 10 सुग्रीवम अङ्गदं नीलं शरभं गन्धमादनम जाम्बवन्तं सुषेणं च वेगदर्शनम आहुकम 11 मैन्दं नलं जयॊतिमुखं दविविदं पनसं तथा विभीषणॊ हनूमांश च ददृशाते हतान रणे 12 सप्तषष्टिर हताः कॊट्यॊ वानराणां तरस्विनाम अह्नः पञ्चमशेषेण वल्लभेन सवयम्भुवः 13 सागरौघनिभं भीमं दृष्ट्वा बाणार्दितं बलम मार्गते जाम्बवन्तं सम हनूमान सविभीषणः 14 सवभावजरया युक्तं वृद्धं शरशतैश चितम परजापतिसुतं वीरं शाम्यन्तम इव पावकम 15 दृष्ट्वा तम उपसंगम्य पौलस्त्यॊ वाक्यम अब्रवीत कच चिद आर्यशरैस तीर्ष्णैर न पराणा धवंसितास तव 16 विभीषणवचः शरुत्वा जाम्बवान ऋक्षपुंगवः कृच्छ्राद अभ्युद्गिरन वाक्यम इदं वचनम अब्रवीत 17 नैरृतेन्द्रमहावीर्यस्वरेण तवाभिलक्षये पीड्यमानः शितैर बाणैर न तवां पश्यामि चक्षुषा 18 अञ्जना सुप्रजा येन मातरिश्वा च नैरृत हनूमान वानरश्रेष्ठः पराणान धारयते कव चित 19 शरुत्वा जाम्बवतॊ वाक्यम उवाचेदं विभीषणः आर्यपुत्राव अतिक्रम्य कस्मात पृच्छसि मारुतिम 20 नैव राजनि सुग्रीवे नाङ्गदे नापि राघवे आर्य संदर्शितः सनेहॊ यथा वायुसुते परः 21 विभीषणवचः शरुत्वा जाम्बवान वाक्यम अब्रवीत शृणु नैरृतशार्दूल यस्मात पृच्छामि मारुतिम 22 तस्मिञ जीवति वीरे तु हतम अप्य अहतं बलम हनूमत्य उज्झितप्राणे जीवन्तॊ ऽपि वयं हताः 23 धरियते मारुतिस तात मारुतप्रतिमॊ यदि वैश्वानरसमॊ वीर्ये जीविताशा ततॊ भवेत 24 ततॊ वृद्धम उपागम्य नियमेनाभ्यवादयत गृह्य जाम्बवतः पादौ हनूमान मारुतात्मजः 25 शरुत्वा हनुमतॊ वाक्यं तथापि वयथितेन्द्रियः पुनर्जातम इवात्मानं स मेने ऋक्षपुंगवः 26 ततॊ ऽबरवीन महातेजा हनूमन्तं स जाम्बवान आगच्छ हरिशार्दूलवानरांस तरातुम अर्हसि 27 नान्यॊ विक्रमपर्याप्तस तवम एषां परमः सखा तवत्पराक्रमकालॊ ऽयं नान्यं पश्यामि कञ चन 28 ऋक्षवानरवीराणाम अनीकानि परहर्षय विशल्यौ कुरु चाप्य एतौ सादितौ रामलक्ष्मणौ 29 गत्वा परमम अध्वानम उपर्य उपरि सागरम हिमवन्तं नगश्रेष्ठं हनूमन गन्तुम अर्हसि 30 ततः काञ्चनम अत्युग्रम ऋषभं पर्वतॊत्तमम कैलासशिखरं चापि दरक्ष्यस्य अरिनिषूदन 31 तयॊः शिखरयॊर मध्ये परदीप्तम अतुलप्रभम सर्वौषधियुतं वीर दरक्ष्यस्य औषधिपर्वतम 32 तस्य वानरशार्दूलचतस्रॊ मूर्ध्नि संभवाः दरक्ष्यस्य ओषधयॊ दीप्ता दीपयन्त्यॊ दिशॊ दश 33 मृतसंजीवनीं चैव विशल्यकरणीम अपि सौवर्णकरणीं चैव संधानीं च महौषधीम 34 ताः सर्वा हनुमन गृह्य कषिप्रम आगन्तुम अर्हसि आश्वासय हरीन पराणैर यॊज्य गन्धवहात्मजः 35 शरुत्वा जाम्बवतॊ वाक्यं हनूमान हरिपुंगवः आपूर्यत बलॊद्धर्षैस तॊयवेगैर इवार्णवः 36 स पर्वततटाग्रस्थः पीडयन पर्वतॊत्तरम हनूमान दृश्यते वीरॊ दवितीय इव पर्वतः 37 हरिपादविनिर्भिन्नॊ निषसाद स पर्वतः न शशाक तदात्मानं सॊढुं भृशनिपीडितः 38 तस्य पेतुर नगा भूमौ हरिवेगाच च जज्वलुः शृङ्गाणि च वयकीर्यन्त पीडितस्य हनूमता 39 तस्मिन संपीड्यमाने तु भग्नद्रुमशिलातले न शेकुर वानराः सथातुं घूर्णमाने नगॊत्तमे 40 स घूर्णितमहाद्वारा परभग्नगृहगॊपुरा लङ्का तरासाकुला रात्रौ परनृत्तेवाभवत तदा 41 पृथिवीधरसंकाशॊ निपीड्य धरणीधरम पृथिवीं कषॊभयाम आस सार्णवां मारुतात्मजः 42 पद्भ्यां तु शैलम आपीड्य वडवामुखवन मुखम विवृत्यॊग्रं ननादॊच्चैस तरासयन्न इव राक्षसान 43 तस्य नानद्यमानस्य शरुत्वा निनदम अद्भुतम लङ्कास्था राक्षसाः सर्वे न शेकुः सपन्दितुं भयात 44 नमस्कृत्वाथ रामाय मारुतिर भीमविक्रमः राघवार्थे परं कर्म समैहत परंतपः 45 स पुच्छम उद्यम्य भुजंगकल्पं; विनम्य पृष्ठं शरवणे निकुञ्च्य विवृत्य वक्त्रं वडवामुखाभम; आपुप्लुवे वयॊम्नि स चण्डवेगः 46 स वृक्षषण्डांस तरसा जहार; शैलाञ शिलाः पराकृतवानरांश च बाहूरुवेगॊद्धतसंप्रणुन्नास; ते कषीणवेगाः सलिले निपेतुः 47 स तौ परसार्यॊरगभॊगकल्पौ; भुजौ भुजंगारिनिकाशवीर्यः जगाम मेरुं नगराजम अग्र्यं; दिशः परकर्षन्न इव वायुसूनुः 48 स सागरं घूर्णितवीचिमालं; तदा भृशं भरामितसर्वसत्त्वम समीक्षमाणः सहसा जगाम; चक्रं यथा विष्णुकराग्रमुक्तम 49 स पर्वतान वृक्षगणान सरांसि; नदीस तटाकानि पुरॊत्तमानि सफीताञ्जनांस तान अपि संप्रपश्यञ; जगाम वेगात पितृतुल्यवेगः 50 आदित्यपथम आश्रित्य जगाम स गतश्रमः स ददर्श हरिश्रेष्ठॊ हिमवन्तं नगॊत्तमम 51 नानाप्रस्रवणॊपेतं बहुकंदरनिर्झरम शवेताभ्रचयसंकाशैः शिखरैश चारुदर्शनैः 52 स तं समासाद्य महानगेन्द्रम; अतिप्रवृद्धॊत्तमघॊरशृङ्गम ददर्श पुण्यानि महाश्रमाणि; सुरर्षिसंघॊत्तमसेवितानि 53 स बरह्मकॊशं रजतालयं च; शक्रालयं रुद्रशरप्रमॊक्षम हयाननं बरह्मशिरश च दीप्तं; ददर्श वैवस्वत किंकरांश च 54 वज्रालयं वैश्वरणालयं च; सूर्यप्रभं सूर्यनिबन्धनं च बरह्मासनं शंकरकार्मुकं च; ददर्श नाभिं च वसुंधरायाः 55 कैलासम अग्र्यं हिमवच्छिलां च; तथर्षभं काञ्चनशैलम अग्र्यम स दीप्तसर्वौषधिसंप्रदीप्तं; ददर्श सर्वौषधिपर्वतेन्द्रम 56 स तं समीक्ष्यानलरश्मिदीप्तं; विसिष्मिये वासवदूतसूनुः आप्लुत्य तं चौषधिपर्वतेन्द्रं; तत्रौषधीनां विचयं चकार 57 स यॊजनसहस्राणि समतीत्य महाकपिः दिव्यौषधिधरं शैलं वयचरन मारुतात्मजः 58 महौषध्यस तु ताः सर्वास तस्मिन पर्वतसत्तमे विज्ञायार्थिनम आयान्तं ततॊ जग्मुर अदर्शनम 59 स ता महात्मा हनुमान अपश्यंश; चुकॊप कॊपाच च भृशं ननाद अमृष्यमाणॊ ऽगनिनिकाशचक्षुर; महीधरेन्द्रं तम उवाच वाक्यम 60 किम एतद एवं सुविनिश्चितं ते; यद राघवे नासि कृतानुकम्पः पश्याद्य मद्बाहुबलाभिभूतॊ; विकीर्णम आत्मानम अथॊ नगेन्द्र 61 स तस्य शृङ्गं सनगं सनागं; सकाञ्चनं धातुसहस्रजुष्टम विकीर्णकूटं चलिताग्रसानुं; परगृह्य वेगात सहसॊन्ममाथ 62 स तं समुत्पाट्य खम उत्पपात; वित्रास्य लॊकान ससुरान सुरेन्द्रान संस्तूयमानः खचरैर अनेकैर; जगाम वेगाद गरुडॊग्रवीर्यः 63 स भास्कराध्वानम अनुप्रपन्नस; तद भास्कराभं शिखरं परगृह्य बभौ तदा भास्करसंनिकाशॊ; रवेः समीपे परतिभास्कराभः 64 स तेन शैलेन भृशं रराज; शैलॊपमॊ गन्धवहात्मजस तु सहस्रधारेण सपावकेन; चक्रेण खे विष्णुर इवॊद्धृतेन 65 तं वानराः परेक्ष्य तदा विनेदुः; स तान अपि परेक्ष्य मुदा ननाद तेषां समुद्घुष्टरवं निशम्य; लङ्कालया भीमतरं विनेदुः 66 ततॊ महात्मा निपपात तस्मिञ; शैलॊत्तमे वानरसैन्यमध्ये हर्युत्तमेभ्यः शिरसाभिवाद्य; विभीषणं तत्र च सस्वजे सः 67 ताव अप्य उभौ मानुषराजपुत्रौ; तं गन्धम आघ्राय महौषधीनाम बभूवतुस तत्र तदा विशल्याव; उत्तस्थुर अन्ये च हरिप्रवीराः 68 ततॊ हरिर गन्धवहात्मजस तु; तम ओषधीशैलम उदग्रवीर्यः निनाय वेगाद धिमवन्तम एव; पुनश च रामेण समाजगाम |