Book 6
Chapter 19
|
1
sāraṇasya vacaḥ śrutvā rāvaṇaṃ rākṣasādhipam balam ālokayan sarvaṃ śuko vākyam athābravīt 2 sthitān paśyasi yān etān mattān iva mahādvipān nyagrodhān iva gāṅgeyān sālān haimavatīn iva 3 ete duṣprasahā rājan balinaḥ kāmarūpiṇaḥ daityadānavasaṃkāśā yuddhe devaparākramāḥ 4 eṣāṃ koṭisahasrāṇi nava pañcaca sapta ca tathā śaṅkhasahasrāṇi tathā vṛndaśatāni ca 5 ete sugrīvasacivāḥ kiṣkindhānilayāḥ sadā harayo devagandharvair utpannāḥ kāmarūpiṇaḥ 6 yau tau paśyasi tiṣṭhantau kumārau devarūpiṇau maindaś ca dvividaś cobhau tābhyāṃ nāsti samo yudhi 7 brahmaṇā samanujñātāv amṛtaprāśināv ubhau āśaṃsete yudhā laṅkām etau marditum ojasā 8 yāv etāv etayoḥ pārśve sthitau parvatasaṃnibhau sumukho vimukhaś caiva mṛtyuputrau pituḥ samau 9 yaṃ tu paśyasi tiṣṭhantaṃ prabhinnam iva kuñjaram yo balāt kṣobhayet kruddhaḥ samudram api vānaraḥ 10 eṣo 'bhigantā laṅkāyā vaidehyās tava ca prabho enaṃ paśya purā dṛṣṭaṃ vānaraṃ punar āgatam 11 jyeṣṭhaḥ kesariṇaḥ putro vātātmaja iti śrutaḥ hanūmān iti vikhyāto laṅghito yena sāgaraḥ 12 kāmarūpī hariśreṣṭho balarūpasamanvitaḥ anivāryagatiś caiva yathā satatagaḥ prabhuḥ 13 udyantaṃ bhāskaraṃ dṛṣṭvā bālaḥ kila pipāsitaḥ triyojanasahasraṃ tu adhvānam avatīrya hi 14 ādityam āhariṣyāmi na me kṣut pratiyāsyati iti saṃcintya manasā puraiṣa baladarpitaḥ 15 anādhṛṣyatamaṃ devam api devarṣidānavaiḥ anāsādyaiva patito bhāskarodayane girau 16 patitasya kaper asya hanur ekā śilātale kiṃ cid bhinnā dṛḍhahanor hanūmān eṣa tena vai 17 satyam āgamayogena mamaiṣa vidito hariḥ nāsya śakyaṃ balaṃ rūpaṃ prabhāvo vānubhāṣitum 18 eṣa āśaṃsate laṅkām eko marditum ojasā yaś caiṣo 'nantaraḥ śūraḥ śyāmaḥ padmanibhekṣaṇaḥ 19 ikṣvākūṇām atiratho loke vikhyāta pauruṣaḥ yasmin na calate dharmo yo dharmaṃ nātivartate 20 yo brāhmam astraṃ vedāṃś ca veda vedavidāṃ varaḥ yo bhindyād gaganaṃ bāṇaiḥ parvatāṃś cāpi dārayet 21 yasya mṛtyor iva krodhaḥ śakrasyeva parākramaḥ sa eṣa rāmas tvāṃ yoddhuṃ rājan samabhivartate 22 yaś caiṣa dakṣiṇe pārśve śuddhajāmbūnadaprabhaḥ viśālavakṣās tāmrākṣo nīlakuñcitamūrdhajaḥ 23 eṣo 'sya lakṣmaṇo nāma bhrātā prāṇasamaḥ priyaḥ naye yuddhe ca kuśalaḥ sarvaśāstraviśāradaḥ 24 amarṣī durjayo jetā vikrānto buddhimān balī rāmasya dakṣiṇo bāhur nityaṃ prāṇo bahiścaraḥ 25 na hy eṣa rāghavasyārthe jīvitaṃ parirakṣati eṣaivāśaṃsate yuddhe nihantuṃ sarvarākṣasān 26 yas tu savyam asau pakṣaṃ rāmasyāśritya tiṣṭhati rakṣogaṇaparikṣipto rājā hy eṣa vibhīṣaṇaḥ 27 śrīmatā rājarājena laṅkāyām abhiṣecitaḥ tvām eva pratisaṃrabdho yuddhāyaiṣo 'bhivartate 28 yaṃ tu paśyasi tiṣṭhantaṃ madhye girim ivācalam sarvaśākhāmṛgendrāṇāṃ bhartāram aparājitam 29 tejasā yaśasā buddhyā jñānenābhijanena ca yaḥ kapīn ati babhrāja himavān iva parvatān 30 kiṣkindhāṃ yaḥ samadhyāste guhāṃ sagahanadrumām durgāṃ parvatadurgasthāṃ pradhānaiḥ saha yūthapaiḥ 31 yasyaiṣā kāñcanī mālā śobhate śatapuṣkarā kāntā devamanuṣyāṇāṃ yasyāṃ lakṣmīḥ pratiṣṭhitā 32 etāṃ ca mālāṃ tārāṃ ca kapirājyaṃ ca śāśvatam sugrīvo vālinaṃ hatvā rāmeṇa pratipāditaḥ 33 evaṃ koṭisahasreṇa śaṅkūnāṃ ca śatena ca sugrīvo vānarendras tvāṃ yuddhārtham abhivartate 34 imāṃ mahārājasamīkṣya vāhinīm; upasthitāṃ prajvalitagrahopamām tataḥ prayatnaḥ paramo vidhīyatāṃ; yathā jayaḥ syān na paraiḥ parājayaḥ |
1
सारणस्य वचः शरुत्वा रावणं राक्षसाधिपम बलम आलॊकयन सर्वं शुकॊ वाक्यम अथाब्रवीत 2 सथितान पश्यसि यान एतान मत्तान इव महाद्विपान नयग्रॊधान इव गाङ्गेयान सालान हैमवतीन इव 3 एते दुष्प्रसहा राजन बलिनः कामरूपिणः दैत्यदानवसंकाशा युद्धे देवपराक्रमाः 4 एषां कॊटिसहस्राणि नव पञ्चच सप्त च तथा शङ्खसहस्राणि तथा वृन्दशतानि च 5 एते सुग्रीवसचिवाः किष्किन्धानिलयाः सदा हरयॊ देवगन्धर्वैर उत्पन्नाः कामरूपिणः 6 यौ तौ पश्यसि तिष्ठन्तौ कुमारौ देवरूपिणौ मैन्दश च दविविदश चॊभौ ताभ्यां नास्ति समॊ युधि 7 बरह्मणा समनुज्ञाताव अमृतप्राशिनाव उभौ आशंसेते युधा लङ्काम एतौ मर्दितुम ओजसा 8 याव एताव एतयॊः पार्श्वे सथितौ पर्वतसंनिभौ सुमुखॊ विमुखश चैव मृत्युपुत्रौ पितुः समौ 9 यं तु पश्यसि तिष्ठन्तं परभिन्नम इव कुञ्जरम यॊ बलात कषॊभयेत करुद्धः समुद्रम अपि वानरः 10 एषॊ ऽभिगन्ता लङ्काया वैदेह्यास तव च परभॊ एनं पश्य पुरा दृष्टं वानरं पुनर आगतम 11 जयेष्ठः केसरिणः पुत्रॊ वातात्मज इति शरुतः हनूमान इति विख्यातॊ लङ्घितॊ येन सागरः 12 कामरूपी हरिश्रेष्ठॊ बलरूपसमन्वितः अनिवार्यगतिश चैव यथा सततगः परभुः 13 उद्यन्तं भास्करं दृष्ट्वा बालः किल पिपासितः तरियॊजनसहस्रं तु अध्वानम अवतीर्य हि 14 आदित्यम आहरिष्यामि न मे कषुत परतियास्यति इति संचिन्त्य मनसा पुरैष बलदर्पितः 15 अनाधृष्यतमं देवम अपि देवर्षिदानवैः अनासाद्यैव पतितॊ भास्करॊदयने गिरौ 16 पतितस्य कपेर अस्य हनुर एका शिलातले किं चिद भिन्ना दृढहनॊर हनूमान एष तेन वै 17 सत्यम आगमयॊगेन ममैष विदितॊ हरिः नास्य शक्यं बलं रूपं परभावॊ वानुभाषितुम 18 एष आशंसते लङ्काम एकॊ मर्दितुम ओजसा यश चैषॊ ऽनन्तरः शूरः शयामः पद्मनिभेक्षणः 19 इक्ष्वाकूणाम अतिरथॊ लॊके विख्यात पौरुषः यस्मिन न चलते धर्मॊ यॊ धर्मं नातिवर्तते 20 यॊ बराह्मम अस्त्रं वेदांश च वेद वेदविदां वरः यॊ भिन्द्याद गगनं बाणैः पर्वतांश चापि दारयेत 21 यस्य मृत्यॊर इव करॊधः शक्रस्येव पराक्रमः स एष रामस तवां यॊद्धुं राजन समभिवर्तते 22 यश चैष दक्षिणे पार्श्वे शुद्धजाम्बूनदप्रभः विशालवक्षास ताम्राक्षॊ नीलकुञ्चितमूर्धजः 23 एषॊ ऽसय लक्ष्मणॊ नाम भराता पराणसमः परियः नये युद्धे च कुशलः सर्वशास्त्रविशारदः 24 अमर्षी दुर्जयॊ जेता विक्रान्तॊ बुद्धिमान बली रामस्य दक्षिणॊ बाहुर नित्यं पराणॊ बहिश्चरः 25 न हय एष राघवस्यार्थे जीवितं परिरक्षति एषैवाशंसते युद्धे निहन्तुं सर्वराक्षसान 26 यस तु सव्यम असौ पक्षं रामस्याश्रित्य तिष्ठति रक्षॊगणपरिक्षिप्तॊ राजा हय एष विभीषणः 27 शरीमता राजराजेन लङ्कायाम अभिषेचितः तवाम एव परतिसंरब्धॊ युद्धायैषॊ ऽभिवर्तते 28 यं तु पश्यसि तिष्ठन्तं मध्ये गिरिम इवाचलम सर्वशाखामृगेन्द्राणां भर्तारम अपराजितम 29 तेजसा यशसा बुद्ध्या जञानेनाभिजनेन च यः कपीन अति बभ्राज हिमवान इव पर्वतान 30 किष्किन्धां यः समध्यास्ते गुहां सगहनद्रुमाम दुर्गां पर्वतदुर्गस्थां परधानैः सह यूथपैः 31 यस्यैषा काञ्चनी माला शॊभते शतपुष्करा कान्ता देवमनुष्याणां यस्यां लक्ष्मीः परतिष्ठिता 32 एतां च मालां तारां च कपिराज्यं च शाश्वतम सुग्रीवॊ वालिनं हत्वा रामेण परतिपादितः 33 एवं कॊटिसहस्रेण शङ्कूनां च शतेन च सुग्रीवॊ वानरेन्द्रस तवां युद्धार्थम अभिवर्तते 34 इमां महाराजसमीक्ष्य वाहिनीम; उपस्थितां परज्वलितग्रहॊपमाम ततः परयत्नः परमॊ विधीयतां; यथा जयः सयान न परैः पराजयः |