Book 5
Chapter 44
|
1
hatān mantrisutān buddhvā vānareṇa mahātmanā rāvaṇaḥ saṃvṛtākāraś cakāra matim uttamām 2 sa virūpākṣayūpākṣau durdharaṃ caiva rākṣasaṃ praghasaṃ bhāsakarṇaṃ ca pañcasenāgranāyakān 3 saṃdideśa daśagrīvo vīrān nayaviśāradān hanūmadgrahaṇe vyagrān vāyuvegasamān yudhi 4 yāta senāgragāḥ sarve mahābalaparigrahāḥ savājirathamātaṅgāḥ sa kapiḥ śāsyatām iti 5 yat taiś ca khalu bhāvyaṃ syāt tam āsādya vanālayam karma cāpi samādheyaṃ deśakālavirodhitam 6 na hy ahaṃ taṃ kapiṃ manye karmaṇā pratitarkayan sarvathā tan mahad bhūtaṃ mahābalaparigraham bhaved indreṇa vā sṛṣṭam asmadarthaṃ tapobalāt 7 sanāgayakṣagandharvā devāsuramaharṣayaḥ yuṣmābhiḥ sahitaiḥ sarvair mayā saha vinirjitāḥ 8 tair avaśyaṃ vidhātavyaṃ vyalīkaṃ kiṃ cid eva naḥ tad eva nātra saṃdehaḥ prasahya parigṛhyatām 9 nāvamanyo bhavadbhiś ca hariḥ krūraparākramaḥ dṛṣṭā hi harayaḥ śīghrā mayā vipulavikramāḥ 10 vālī ca saha sugrīvo jāmbavāṃś ca mahābalaḥ nīlaḥ senāpatiś caiva ye cānye dvividādayaḥ 11 naiva teṣāṃ gatir bhīmā na tejo na parākramaḥ na matir na balotsāho na rūpaparikalpanam 12 mahat sattvam idaṃ jñeyaṃ kapirūpaṃ vyavasthitam prayatnaṃ mahad āsthāya kriyatām asya nigrahaḥ 13 kāmaṃ lokās trayaḥ sendrāḥ sasurāsuramānavāḥ bhavatām agrataḥ sthātuṃ na paryāptā raṇājire 14 tathāpi tu nayajñena jayam ākāṅkṣatā raṇe ātmā rakṣyaḥ prayatnena yuddhasiddhir hi cañcalā 15 te svāmivacanaṃ sarve pratigṛhya mahaujasaḥ samutpetur mahāvegā hutāśasamatejasaḥ 16 rathaiś ca mattair nāgaiś ca vājibhiś ca mahājavaiḥ śastraiś ca vividhais tīkṣṇaiḥ sarvaiś copacitā balaiḥ 17 tatas taṃ dadṛśur vīrā dīpyamānaṃ mahākapim raśmimantam ivodyantaṃ svatejoraśmimālinam 18 toraṇasthaṃ mahāvegaṃ mahāsattvaṃ mahābalam mahāmatiṃ mahotsāhaṃ mahākāyaṃ mahābalam 19 taṃ samīkṣyaiva te sarve dikṣu sarvāsv avasthitāḥ tais taiḥ praharaṇair bhīmair abhipetus tatas tataḥ 20 tasya pañcāyasās tīkṣṇāḥ sitāḥ pītamukhāḥ śarāḥ śirasty utpalapatrābhā durdhareṇa nipātitāḥ 21 sa taiḥ pañcabhir āviddhaḥ śaraiḥ śirasi vānaraḥ utpapāta nadan vyomni diśo daśa vinādayan 22 tatas tu durdharo vīraḥ sarathaḥ sajjakārmukaḥ kirañ śaraśatair naikair abhipede mahābalaḥ 23 sa kapir vārayām āsa taṃ vyomni śaravarṣiṇam vṛṣṭimantaṃ payodānte payodam iva mārutaḥ 24 ardyamānas tatas tena durdhareṇānilātmajaḥ cakāra ninadaṃ bhūyo vyavardhata ca vegavān 25 sa dūraṃ sahasotpatya durdharasya rathe hariḥ nipapāta mahāvego vidyudrāśir girāv iva 26 tatas taṃ mathitāṣṭāśvaṃ rathaṃ bhagnākṣakūvaram vihāya nyapatad bhūmau durdharas tyaktajīvitaḥ 27 taṃ virūpākṣayūpākṣau dṛṣṭvā nipatitaṃ bhuvi saṃjātaroṣau durdharṣāv utpetatur ariṃdamau 28 sa tābhyāṃ sahasotpatya viṣṭhito vimale 'mbare mudgarābhyāṃ mahābāhur vakṣasy abhihataḥ kapiḥ 29 tayor vegavator vegaṃ vinihatya mahābalaḥ nipapāta punar bhūmau suparṇasamavikramaḥ 30 sa sālavṛkṣam āsādya samutpāṭya ca vānaraḥ tāv ubhau rākṣasau vīrau jaghāna pavanātmajaḥ 31 tatas tāṃs trīn hatāñ jñātvā vānareṇa tarasvinā abhipede mahāvegaḥ prasahya praghaso harim 32 bhāsakarṇaś ca saṃkruddhaḥ śūlam ādāya vīryavān ekataḥ kapiśārdūlaṃ yaśasvinam avasthitau 33 paṭṭiśena śitāgreṇa praghasaḥ pratyapothayat bhāsakarṇaś ca śūlena rākṣasaḥ kapisattamam 34 sa tābhyāṃ vikṣatair gātrair asṛgdigdhatanūruhaḥ abhavad vānaraḥ kruddho bālasūryasamaprabhaḥ 35 samutpāṭya gireḥ śṛṅgaṃ samṛgavyālapādapam jaghāna hanumān vīro rākṣasau kapikuñjaraḥ 36 tatas teṣv avasanneṣu senāpatiṣu pañcasu balaṃ tad avaśeṣaṃ tu nāśayām āsa vānaraḥ 37 aśvair aśvān gajair nāgān yodhair yodhān rathai rathān sa kapir nāśayām āsa sahasrākṣa ivāsurān 38 hatair nāgaiś ca turagair bhagnākṣaiś ca mahārathaiḥ hataiś ca rākṣasair bhūmī ruddhamārgā samantataḥ 39 tataḥ kapis tān dhvajinīpatīn raṇe; nihatya vīrān sabalān savāhanān tad eva vīraḥ parigṛhya toraṇaṃ; kṛtakṣaṇaḥ kāla iva prajākṣaye |
1
हतान मन्त्रिसुतान बुद्ध्वा वानरेण महात्मना रावणः संवृताकारश चकार मतिम उत्तमाम 2 स विरूपाक्षयूपाक्षौ दुर्धरं चैव राक्षसं परघसं भासकर्णं च पञ्चसेनाग्रनायकान 3 संदिदेश दशग्रीवॊ वीरान नयविशारदान हनूमद्ग्रहणे वयग्रान वायुवेगसमान युधि 4 यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः सवाजिरथमातङ्गाः स कपिः शास्यताम इति 5 यत तैश च खलु भाव्यं सयात तम आसाद्य वनालयम कर्म चापि समाधेयं देशकालविरॊधितम 6 न हय अहं तं कपिं मन्ये कर्मणा परतितर्कयन सर्वथा तन महद भूतं महाबलपरिग्रहम भवेद इन्द्रेण वा सृष्टम अस्मदर्थं तपॊबलात 7 सनागयक्षगन्धर्वा देवासुरमहर्षयः युष्माभिः सहितैः सर्वैर मया सह विनिर्जिताः 8 तैर अवश्यं विधातव्यं वयलीकं किं चिद एव नः तद एव नात्र संदेहः परसह्य परिगृह्यताम 9 नावमन्यॊ भवद्भिश च हरिः करूरपराक्रमः दृष्टा हि हरयः शीघ्रा मया विपुलविक्रमाः 10 वाली च सह सुग्रीवॊ जाम्बवांश च महाबलः नीलः सेनापतिश चैव ये चान्ये दविविदादयः 11 नैव तेषां गतिर भीमा न तेजॊ न पराक्रमः न मतिर न बलॊत्साहॊ न रूपपरिकल्पनम 12 महत सत्त्वम इदं जञेयं कपिरूपं वयवस्थितम परयत्नं महद आस्थाय करियताम अस्य निग्रहः 13 कामं लॊकास तरयः सेन्द्राः ससुरासुरमानवाः भवताम अग्रतः सथातुं न पर्याप्ता रणाजिरे 14 तथापि तु नयज्ञेन जयम आकाङ्क्षता रणे आत्मा रक्ष्यः परयत्नेन युद्धसिद्धिर हि चञ्चला 15 ते सवामिवचनं सर्वे परतिगृह्य महौजसः समुत्पेतुर महावेगा हुताशसमतेजसः 16 रथैश च मत्तैर नागैश च वाजिभिश च महाजवैः शस्त्रैश च विविधैस तीक्ष्णैः सर्वैश चॊपचिता बलैः 17 ततस तं ददृशुर वीरा दीप्यमानं महाकपिम रश्मिमन्तम इवॊद्यन्तं सवतेजॊरश्मिमालिनम 18 तॊरणस्थं महावेगं महासत्त्वं महाबलम महामतिं महॊत्साहं महाकायं महाबलम 19 तं समीक्ष्यैव ते सर्वे दिक्षु सर्वास्व अवस्थिताः तैस तैः परहरणैर भीमैर अभिपेतुस ततस ततः 20 तस्य पञ्चायसास तीक्ष्णाः सिताः पीतमुखाः शराः शिरस्त्य उत्पलपत्राभा दुर्धरेण निपातिताः 21 स तैः पञ्चभिर आविद्धः शरैः शिरसि वानरः उत्पपात नदन वयॊम्नि दिशॊ दश विनादयन 22 ततस तु दुर्धरॊ वीरः सरथः सज्जकार्मुकः किरञ शरशतैर नैकैर अभिपेदे महाबलः 23 स कपिर वारयाम आस तं वयॊम्नि शरवर्षिणम वृष्टिमन्तं पयॊदान्ते पयॊदम इव मारुतः 24 अर्द्यमानस ततस तेन दुर्धरेणानिलात्मजः चकार निनदं भूयॊ वयवर्धत च वेगवान 25 स दूरं सहसॊत्पत्य दुर्धरस्य रथे हरिः निपपात महावेगॊ विद्युद्राशिर गिराव इव 26 ततस तं मथिताष्टाश्वं रथं भग्नाक्षकूवरम विहाय नयपतद भूमौ दुर्धरस तयक्तजीवितः 27 तं विरूपाक्षयूपाक्षौ दृष्ट्वा निपतितं भुवि संजातरॊषौ दुर्धर्षाव उत्पेततुर अरिंदमौ 28 स ताभ्यां सहसॊत्पत्य विष्ठितॊ विमले ऽमबरे मुद्गराभ्यां महाबाहुर वक्षस्य अभिहतः कपिः 29 तयॊर वेगवतॊर वेगं विनिहत्य महाबलः निपपात पुनर भूमौ सुपर्णसमविक्रमः 30 स सालवृक्षम आसाद्य समुत्पाट्य च वानरः ताव उभौ राक्षसौ वीरौ जघान पवनात्मजः 31 ततस तांस तरीन हताञ जञात्वा वानरेण तरस्विना अभिपेदे महावेगः परसह्य परघसॊ हरिम 32 भासकर्णश च संक्रुद्धः शूलम आदाय वीर्यवान एकतः कपिशार्दूलं यशस्विनम अवस्थितौ 33 पट्टिशेन शिताग्रेण परघसः परत्यपॊथयत भासकर्णश च शूलेन राक्षसः कपिसत्तमम 34 स ताभ्यां विक्षतैर गात्रैर असृग्दिग्धतनूरुहः अभवद वानरः करुद्धॊ बालसूर्यसमप्रभः 35 समुत्पाट्य गिरेः शृङ्गं समृगव्यालपादपम जघान हनुमान वीरॊ राक्षसौ कपिकुञ्जरः 36 ततस तेष्व अवसन्नेषु सेनापतिषु पञ्चसु बलं तद अवशेषं तु नाशयाम आस वानरः 37 अश्वैर अश्वान गजैर नागान यॊधैर यॊधान रथै रथान स कपिर नाशयाम आस सहस्राक्ष इवासुरान 38 हतैर नागैश च तुरगैर भग्नाक्षैश च महारथैः हतैश च राक्षसैर भूमी रुद्धमार्गा समन्ततः 39 ततः कपिस तान धवजिनीपतीन रणे; निहत्य वीरान सबलान सवाहनान तद एव वीरः परिगृह्य तॊरणं; कृतक्षणः काल इव परजाक्षये |