Book 4
Chapter 40
|
1
tataḥ prasthāpya sugrīvas tan mahad vānaraṃ balam dakṣiṇāṃ preṣayām āsa vānarān abhilakṣitān 2 nīlam agnisutaṃ caiva hanumantaṃ ca vānaram pitāmahasutaṃ caiva jāmbavantaṃ mahākapim 3 suhotraṃ ca śarīraṃ ca śaragulmaṃ tathaiva ca gajaṃ gavākṣaṃ gavayaṃ suṣeṇam ṛṣabhaṃ tathā 4 maindaṃ ca dvividaṃ caiva vijayaṃ gandhamādanam ulkāmukham asaṅgaṃ ca hutāśana sutāv ubhau 5 aṅgadapramukhān vīrān vīraḥ kapigaṇeśvaraḥ vegavikramasaṃpannān saṃdideśa viśeṣavit 6 teṣām agreṣaraṃ caiva mahad balam asaṃgagam vidhāya harivīrāṇām ādiśad dakṣiṇāṃ diśam 7 ye ke cana samuddeśās tasyāṃ diśi sudurgamāḥ kapīśaḥ kapimukhyānāṃ sa teṣāṃ tān udāharat 8 sahasraśirasaṃ vindhyaṃ nānādrumalatāvṛtam narmadāṃ ca nadīṃ durgāṃ mahoraganiṣevitām 9 tato godāvarīṃ ramyāṃ kṛṣṇāveṇīṃ mahānadīm varadāṃ ca mahābhāgāṃ mahoraganiṣevitām 10 mekhalān utkalāṃś caiva daśārṇanagarāṇy api avantīm abhravantīṃ ca sarvam evānupaśyata 11 vidarbhān ṛṣikāṃś caiva ramyān māhiṣakān api tathā baṅgān kaliṅgāṃś ca kauśikāṃś ca samantataḥ 12 anvīkṣya daṇḍakāraṇyaṃ saparvatanadīguham nadīṃ godāvarīṃ caiva sarvam evānupaśyata 13 tathaivāndhrāṃś ca puṇḍrāṃś ca colān pāṇḍyān sakeralān ayomukhaś ca gantavyaḥ parvato dhātumaṇḍitaḥ 14 vicitraśikharaḥ śrīmāṃś citrapuṣpitakānanaḥ sacandanavanoddeśo mārgitavyo mahāgiriḥ 15 tatas tām āpagāṃ divyāṃ prasannasalilāṃ śivām tatra drakṣyatha kāverīṃ vihṛtām apsarogaṇaiḥ 16 tasyāsīnaṃ nagasyāgre malayasya mahaujasaṃ drakṣyathādityasaṃkāśam agastyam ṛṣisattamam 17 tatas tenābhyanujñātāḥ prasannena mahātmanā tāmraparṇīṃ grāhajuṣṭāṃ tariṣyatha mahānadīm 18 sā candanavanair divyaiḥ pracchannā dvīpa śālinī kānteva yuvatiḥ kāntaṃ samudram avagāhate 19 tato hemamayaṃ divyaṃ muktāmaṇivibhūṣitam yuktaṃ kavāṭaṃ pāṇḍyānāṃ gatā drakṣyatha vānarāḥ 20 tataḥ samudram āsādya saṃpradhāryārthaniścayam agastyenāntare tatra sāgare viniveśitaḥ 21 citranānānagaḥ śrīmān mahendraḥ parvatottamaḥ jātarūpamayaḥ śrīmān avagāḍho mahārṇavam 22 nānāvidhair nagaiḥ phullair latābhiś copaśobhitam devarṣiyakṣapravarair apsarobhiś ca sevitam 23 siddhacāraṇasaṃghaiś ca prakīrṇaṃ sumanoharam tam upaiti sahasrākṣaḥ sadā parvasu parvasu 24 dvīpas tasyāpare pāre śatayojanam āyataḥ agamyo mānuṣair dīptas taṃ mārgadhvaṃ samantataḥ tatra sarvātmanā sītā mārgitavyā viśeṣataḥ 25 sa hi deśas tu vadhyasya rāvaṇasya durātmanaḥ rākṣasādhipater vāsaḥ sahasrākṣasamadyuteḥ 26 dakṣiṇasya samudrasya madhye tasya tu rākṣasī aṅgāraketi vikhyātā chāyām ākṣipya bhojinī 27 tam atikramya lakṣmīvān samudre śatayojane giriḥ puṣpitako nāma siddhacāraṇasevitaḥ 28 candrasūryāṃśusaṃkāśaḥ sāgarāmbusamāvṛtaḥ bhrājate vipulaiḥ śṛṅgair ambaraṃ vilikhann iva 29 tasyaikaṃ kāñcanaṃ śṛṅgaṃ sevate yaṃ divākaraḥ śvetaṃ rājatam ekaṃ ca sevate yaṃ niśākaraḥ 30 na taṃ kṛtaghnāḥ paśyanti na nṛśaṃsā na nāstikāḥ praṇamya śirasā śailaṃ taṃ vimārgata vānarāḥ 31 tam atikramya durdharṣāḥ sūryavān nāma parvataḥ adhvanā durvigāhena yojanāni caturdaśa 32 tatas tam apy atikramya vaidyuto nāma parvataḥ sarvakāmaphalair vṛkṣaiḥ sarvakālamanoharaiḥ 33 tatra bhuktvā varārhāṇi mūlāni ca phalāni ca madhūni pītvā mukhyāni paraṃ gacchata vānarāḥ 34 tatra netramanaḥkāntaḥ kuñjaro nāma parvataḥ agastyabhavanaṃ yatra nirmitaṃ viśvakarmaṇā 35 tatra yojanavistāram ucchritaṃ daśayojanam śaraṇaṃ kāñcanaṃ divyaṃ nānāratnavibhūṣitam 36 tatra bhogavatī nāma sarpāṇām ālayaḥ purī viśālarathyā durdharṣā sarvataḥ parirakṣitā rakṣitā pannagair ghorais tīkṣṇadaṃṣṭrair mahāviṣaiḥ 37 sarparājo mahāghoro yasyāṃ vasati vāsukiḥ niryāya mārgitavyā ca sā ca bhogavatī purī 38 taṃ ca deśam atikramya mahān ṛṣabhasaṃsthitaḥ sarvaratnamayaḥ śrīmān ṛṣabho nāma parvataḥ 39 gośīrṣakaṃ padmakaṃ ca hariśyāmaṃ ca candanam divyam utpadyate yatra tac caivāgnisamaprabham 40 na tu tac candanaṃ dṛṣṭvā spraṣṭavyaṃ ca kadā cana rohitā nāma gandharvā ghorā rakṣanti tad vanam 41 tatra gandharvapatayaḥ pañcasūryasamaprabhāḥ śailūṣo grāmaṇīr bhikṣuḥ śubhro babhrus tathaiva ca 42 ante pṛthivyā durdharṣās tatra svargajitaḥ sthitāḥ tataḥ paraṃ na vaḥ sevyaḥ pitṛlokaḥ sudāruṇaḥ rājadhānī yamasyaiṣā kaṣṭena tamasāvṛtā 43 etāvad eva yuṣmābhir vīrā vānarapuṃgavāḥ śakyaṃ vicetuṃ gantuṃ vā nāto gatimatāṃ gatiḥ 44 sarvam etat samālokya yac cānyad api dṛśyate gatiṃ viditvā vaidehyāḥ saṃnivartitam arhatha 45 yas tu māsān nivṛtto 'gre dṛṣṭā sīteti vakṣyati mattulyavibhavo bhogaiḥ sukhaṃ sa vihariṣyati 46 tataḥ priyataro nāsti mama prāṇād viśeṣataḥ kṛtāparādho bahuśo mama bandhur bhaviṣyati 47 amitabalaparākramā bhavanto; vipulaguṇeṣu kuleṣu ca prasūtāḥ manujapatisutāṃ yathā labhadhvaṃ; tad adhiguṇaṃ puruṣārtham ārabhadhvam |
1
ततः परस्थाप्य सुग्रीवस तन महद वानरं बलम दक्षिणां परेषयाम आस वानरान अभिलक्षितान 2 नीलम अग्निसुतं चैव हनुमन्तं च वानरम पितामहसुतं चैव जाम्बवन्तं महाकपिम 3 सुहॊत्रं च शरीरं च शरगुल्मं तथैव च गजं गवाक्षं गवयं सुषेणम ऋषभं तथा 4 मैन्दं च दविविदं चैव विजयं गन्धमादनम उल्कामुखम असङ्गं च हुताशन सुताव उभौ 5 अङ्गदप्रमुखान वीरान वीरः कपिगणेश्वरः वेगविक्रमसंपन्नान संदिदेश विशेषवित 6 तेषाम अग्रेषरं चैव महद बलम असंगगम विधाय हरिवीराणाम आदिशद दक्षिणां दिशम 7 ये के चन समुद्देशास तस्यां दिशि सुदुर्गमाः कपीशः कपिमुख्यानां स तेषां तान उदाहरत 8 सहस्रशिरसं विन्ध्यं नानाद्रुमलतावृतम नर्मदां च नदीं दुर्गां महॊरगनिषेविताम 9 ततॊ गॊदावरीं रम्यां कृष्णावेणीं महानदीम वरदां च महाभागां महॊरगनिषेविताम 10 मेखलान उत्कलांश चैव दशार्णनगराण्य अपि अवन्तीम अभ्रवन्तीं च सर्वम एवानुपश्यत 11 विदर्भान ऋषिकांश चैव रम्यान माहिषकान अपि तथा बङ्गान कलिङ्गांश च कौशिकांश च समन्ततः 12 अन्वीक्ष्य दण्डकारण्यं सपर्वतनदीगुहम नदीं गॊदावरीं चैव सर्वम एवानुपश्यत 13 तथैवान्ध्रांश च पुण्ड्रांश च चॊलान पाण्ड्यान सकेरलान अयॊमुखश च गन्तव्यः पर्वतॊ धातुमण्डितः 14 विचित्रशिखरः शरीमांश चित्रपुष्पितकाननः सचन्दनवनॊद्देशॊ मार्गितव्यॊ महागिरिः 15 ततस ताम आपगां दिव्यां परसन्नसलिलां शिवाम तत्र दरक्ष्यथ कावेरीं विहृताम अप्सरॊगणैः 16 तस्यासीनं नगस्याग्रे मलयस्य महौजसं दरक्ष्यथादित्यसंकाशम अगस्त्यम ऋषिसत्तमम 17 ततस तेनाभ्यनुज्ञाताः परसन्नेन महात्मना ताम्रपर्णीं गराहजुष्टां तरिष्यथ महानदीम 18 सा चन्दनवनैर दिव्यैः परच्छन्ना दवीप शालिनी कान्तेव युवतिः कान्तं समुद्रम अवगाहते 19 ततॊ हेममयं दिव्यं मुक्तामणिविभूषितम युक्तं कवाटं पाण्ड्यानां गता दरक्ष्यथ वानराः 20 ततः समुद्रम आसाद्य संप्रधार्यार्थनिश्चयम अगस्त्येनान्तरे तत्र सागरे विनिवेशितः 21 चित्रनानानगः शरीमान महेन्द्रः पर्वतॊत्तमः जातरूपमयः शरीमान अवगाढॊ महार्णवम 22 नानाविधैर नगैः फुल्लैर लताभिश चॊपशॊभितम देवर्षियक्षप्रवरैर अप्सरॊभिश च सेवितम 23 सिद्धचारणसंघैश च परकीर्णं सुमनॊहरम तम उपैति सहस्राक्षः सदा पर्वसु पर्वसु 24 दवीपस तस्यापरे पारे शतयॊजनम आयतः अगम्यॊ मानुषैर दीप्तस तं मार्गध्वं समन्ततः तत्र सर्वात्मना सीता मार्गितव्या विशेषतः 25 स हि देशस तु वध्यस्य रावणस्य दुरात्मनः राक्षसाधिपतेर वासः सहस्राक्षसमद्युतेः 26 दक्षिणस्य समुद्रस्य मध्ये तस्य तु राक्षसी अङ्गारकेति विख्याता छायाम आक्षिप्य भॊजिनी 27 तम अतिक्रम्य लक्ष्मीवान समुद्रे शतयॊजने गिरिः पुष्पितकॊ नाम सिद्धचारणसेवितः 28 चन्द्रसूर्यांशुसंकाशः सागराम्बुसमावृतः भराजते विपुलैः शृङ्गैर अम्बरं विलिखन्न इव 29 तस्यैकं काञ्चनं शृङ्गं सेवते यं दिवाकरः शवेतं राजतम एकं च सेवते यं निशाकरः 30 न तं कृतघ्नाः पश्यन्ति न नृशंसा न नास्तिकाः परणम्य शिरसा शैलं तं विमार्गत वानराः 31 तम अतिक्रम्य दुर्धर्षाः सूर्यवान नाम पर्वतः अध्वना दुर्विगाहेन यॊजनानि चतुर्दश 32 ततस तम अप्य अतिक्रम्य वैद्युतॊ नाम पर्वतः सर्वकामफलैर वृक्षैः सर्वकालमनॊहरैः 33 तत्र भुक्त्वा वरार्हाणि मूलानि च फलानि च मधूनि पीत्वा मुख्यानि परं गच्छत वानराः 34 तत्र नेत्रमनःकान्तः कुञ्जरॊ नाम पर्वतः अगस्त्यभवनं यत्र निर्मितं विश्वकर्मणा 35 तत्र यॊजनविस्तारम उच्छ्रितं दशयॊजनम शरणं काञ्चनं दिव्यं नानारत्नविभूषितम 36 तत्र भॊगवती नाम सर्पाणाम आलयः पुरी विशालरथ्या दुर्धर्षा सर्वतः परिरक्षिता रक्षिता पन्नगैर घॊरैस तीक्ष्णदंष्ट्रैर महाविषैः 37 सर्पराजॊ महाघॊरॊ यस्यां वसति वासुकिः निर्याय मार्गितव्या च सा च भॊगवती पुरी 38 तं च देशम अतिक्रम्य महान ऋषभसंस्थितः सर्वरत्नमयः शरीमान ऋषभॊ नाम पर्वतः 39 गॊशीर्षकं पद्मकं च हरिश्यामं च चन्दनम दिव्यम उत्पद्यते यत्र तच चैवाग्निसमप्रभम 40 न तु तच चन्दनं दृष्ट्वा सप्रष्टव्यं च कदा चन रॊहिता नाम गन्धर्वा घॊरा रक्षन्ति तद वनम 41 तत्र गन्धर्वपतयः पञ्चसूर्यसमप्रभाः शैलूषॊ गरामणीर भिक्षुः शुभ्रॊ बभ्रुस तथैव च 42 अन्ते पृथिव्या दुर्धर्षास तत्र सवर्गजितः सथिताः ततः परं न वः सेव्यः पितृलॊकः सुदारुणः राजधानी यमस्यैषा कष्टेन तमसावृता 43 एतावद एव युष्माभिर वीरा वानरपुंगवाः शक्यं विचेतुं गन्तुं वा नातॊ गतिमतां गतिः 44 सर्वम एतत समालॊक्य यच चान्यद अपि दृश्यते गतिं विदित्वा वैदेह्याः संनिवर्तितम अर्हथ 45 यस तु मासान निवृत्तॊ ऽगरे दृष्टा सीतेति वक्ष्यति मत्तुल्यविभवॊ भॊगैः सुखं स विहरिष्यति 46 ततः परियतरॊ नास्ति मम पराणाद विशेषतः कृतापराधॊ बहुशॊ मम बन्धुर भविष्यति 47 अमितबलपराक्रमा भवन्तॊ; विपुलगुणेषु कुलेषु च परसूताः मनुजपतिसुतां यथा लभध्वं; तद अधिगुणं पुरुषार्थम आरभध्वम |