Book 4
Chapter 41
|
1
tataḥ prasthāpya sugrīvas tān harīn dakṣiṇāṃ diśam buddhivikramasaṃpannān vāyuvegasamāñjave 2 athāhūya mahātejāḥ suṣeṇaṃ nāma yūthapam tārāyāḥ pitaraṃ rājā śvaśurabhīmavikramam 3 abravīt prāñjalir vākyam abhigamya praṇamya ca sāhāyyaṃ kuru rāmasya kṛtye 'smin samupasthite 4 vṛtaḥ śatasahasreṇa vānarāṇāṃ tarasvinām abhigaccha diśaṃ saumya paścimāṃ vāruṇīṃ prabho 5 surāṣṭrān saha bāhlīkāñ śūrābhīrāṃs tathaiva ca sphītāñjanapadān ramyān vipulāni purāṇi ca 6 puṃnāgagahanaṃ kukṣiṃ bahuloddālakākulam tathā ketakaṣaṇḍāṃś ca mārgadhvaṃ hariyūthapāḥ 7 pratyak srotogamāś caiva nadyaḥ śītajalāḥ śivāḥ tāpasānām araṇyāni kāntārā girayaś ca ye 8 girijālāvṛtāṃ durgāṃ mārgitvā paścimāṃ diśam tataḥ paścimam āsādya samudraṃ draṣṭum arhatha timi nakrāyuta jalam akṣobhyam atha vānaraḥ 9 tataḥ ketakaṣaṇḍeṣu tamālagahaneṣu ca kapayo vihariṣyanti nārikelavaneṣu ca 10 tatra sītāṃ ca mārgadhvaṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca marīcipattanaṃ caiva ramyaṃ caiva jaṭīpuram 11 avantīm aṅgalopāṃ ca tathā cālakṣitaṃ vanam rāṣṭrāṇi ca viśālāni pattanāni tatas tataḥ 12 sindhusāgarayoś caiva saṃgame tatra parvataḥ mahān hemagirir nāma śataśṛṅgo mahādrumaḥ 13 tasya prastheṣu ramyeṣu siṃhāḥ pakṣagamāḥ sthitāḥ timimatsyagajāṃś caiva nīḍāny āropayanti te 14 tāni nīḍāni siṃhānāṃ giriśṛṅgagatāś ca ye dṛptās tṛptāś ca mātaṅgās toyadasvananiḥsvanāḥ vicaranti viśāle 'smiṃs toyapūrṇe samantataḥ 15 tasya śṛṅgaṃ divasparśaṃ kāñcanaṃ citrapādapam sarvam āśu vicetavyaṃ kapibhiḥ kāmarūpibhiḥ 16 koṭiṃ tatra samudre tu kāñcanīṃ śatayojanam durdarśāṃ pariyātrasya gatā drakṣyatha vānarāḥ 17 koṭyas tatra caturviṃśad gandharvāṇāṃ tarasvinām vasanty agninikāśānāṃ ghorāṇāṃ kāmarūpiṇām 18 nātyāsādayitavyās te vānarair bhīmavikramaiḥ nādeyaṃ ca phalaṃ tasmād deśāt kiṃ cit plavaṃgamaiḥ 19 durāsadā hi te vīrāḥ sattvavanto mahābalāḥ phalamūlāni te tatra rakṣante bhīmavikramāḥ 20 tatra yatnaś ca kartavyo mārgitavyā ca jānakī na hi tebhyo bhayaṃ kiṃ cit kapitvam anuvartatām 21 caturbhāge samudrasya cakravān nāma parvataḥ tatra cakraṃ sahasrāraṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā 22 tatra pañcajanaṃ hatvā hayagrīvaṃ ca dānavam ājahāra tataś cakraṃ śaṅkhaṃ ca puruṣottamaḥ 23 tasya sānuṣu citreṣu viśālāsu guhāsu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 24 yojanāni catuḥṣaṣṭir varāho nāma parvataḥ suvarṇaśṛṅgaḥ suśrīmān agādhe varuṇālaye 25 tatra prāgjyotiṣaṃ nāma jātarūpamayaṃ puram yasmin vasti duṣṭātmā narako nāma guhāsu ca 26 tasya sānuṣu citreṣu viśālāsu guhāsu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 27 tam atikramya śailendraṃ kāñcanāntaranirdaraḥ parvataḥ sarvasauvarṇo dhārā prasravaṇāyutaḥ 28 taṃ gajāś ca varāhāś ca siṃhā vyāghrāś ca sarvataḥ abhigarjanti satataṃ tena śabdena darpitāḥ 29 tasmin harihayaḥ śrīmān mahendraḥ pākaśāsanaḥ abhiṣiktaḥ surai rājā meghavān nāma parvataḥ 30 tam atikramya śailendraṃ mahendraparipālitam ṣaṣṭiṃ girisahasrāṇi kāñcanāni gamiṣyatha 31 taruṇādityavarṇāni bhrājamānāni sarvataḥ jātarūpamayair vṛkṣaiḥ śobhitāni supuṣpitaiḥ 32 teṣāṃ madhye sthito rājā merur uttamaparvataḥ ādityena prasannena śailo dattavaraḥ purā 33 tenaivam uktaḥ śailendraḥ sarva eva tvadāśrayāḥ matprasādād bhaviṣyanti divārātrau ca kāñcanāḥ 34 tvayi ye cāpi vatsyanti devagandharvadānavāḥ te bhaviṣyanti raktāś ca prabhayā kāñcanaprabhāḥ 35 ādityā vasavo rudrā marutaś ca divaukasaḥ āgamya paścimāṃ saṃdhyāṃ merum uttamaparvatam 36 ādityam upatiṣṭhanti taiś ca sūryo 'bhipūjitaḥ adṛśyaḥ sarvabhūtānām astaṃ gacchati parvatam 37 yojanānāṃ sahasrāṇi daśatāni divākaraḥ muhūrtārdhena taṃ śīghram abhiyāti śiloccayam 38 śṛṅge tasya mahad divyaṃ bhavanaṃ sūryasaṃnibham prāsādaguṇasaṃbādhaṃ vihitaṃ viśvakarmaṇā 39 śobhitaṃ tarubhiś citrair nānāpakṣisamākulaiḥ niketaṃ pāśahastasya varuṇasya mahātmanaḥ 40 antarā merum astaṃ ca tālo daśaśirā mahān jātarūpamayaḥ śrīmān bhrājate citravedikaḥ 41 teṣu sarveṣu durgeṣu saraḥsu ca saritsu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 42 yatra tiṣṭhati dharmātmā tapasā svena bhāvitaḥ merusāvarṇir ity eva khyāto vai brahmaṇā samaḥ 43 praṣṭavyo merusāvarṇir maharṣiḥ sūryasaṃnibhaḥ praṇamya śirasā bhūmau pravṛttiṃ maithilīṃ prati 44 etāvaj jīvalokasya bhāskaro rajanīkṣaye kṛtvā vitimiraṃ sarvam astaṃ gacchati parvatam 45 etāvad vānaraiḥ śakyaṃ gantuṃ vānarapuṃgavāḥ abhāskaram amaryādaṃ na jānīmas tataḥ param 46 adhigamya tu vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca astaṃ parvatam āsādya pūrṇe māse nivartata 47 ūrdhvaṃ māsān na vastavyaṃ vasan vadhyo bhaven mama sahaiva śūro yuṣmābhiḥ śvaśuro me gamiṣyati 48 śrotavyaṃ sarvam etasya bhavadbhir diṣṭa kāribhiḥ gurur eṣa mahābāhuḥ śvaśuro me mahābalaḥ 49 bhavantaś cāpi vikrāntāḥ pramāṇaṃ sarvakarmasu pramāṇam enaṃ saṃsthāpya paśyadhvaṃ paścimāṃ diśam 50 dṛṣṭāyāṃ tu narendrasyā patnyām amitatejasaḥ kṛtakṛtyā bhaviṣyāmaḥ kṛtasya pratikarmaṇā 51 ato 'nyad api yat kiṃ cit kāryasyāsya hitaṃ bhavet saṃpradhārya bhavadbhiś ca deśakālārthasaṃhitam 52 tataḥ suṣeṇa pramukhāḥ plavaṃgamāḥ; sugrīvavākyaṃ nipuṇaṃ niśamya āmantrya sarve plavagādhipaṃ te; jagmur diśaṃ tāṃ varuṇābhiguptām |
1
ततः परस्थाप्य सुग्रीवस तान हरीन दक्षिणां दिशम बुद्धिविक्रमसंपन्नान वायुवेगसमाञ्जवे 2 अथाहूय महातेजाः सुषेणं नाम यूथपम तारायाः पितरं राजा शवशुरभीमविक्रमम 3 अब्रवीत पराञ्जलिर वाक्यम अभिगम्य परणम्य च साहाय्यं कुरु रामस्य कृत्ये ऽसमिन समुपस्थिते 4 वृतः शतसहस्रेण वानराणां तरस्विनाम अभिगच्छ दिशं सौम्य पश्चिमां वारुणीं परभॊ 5 सुराष्ट्रान सह बाह्लीकाञ शूराभीरांस तथैव च सफीताञ्जनपदान रम्यान विपुलानि पुराणि च 6 पुंनागगहनं कुक्षिं बहुलॊद्दालकाकुलम तथा केतकषण्डांश च मार्गध्वं हरियूथपाः 7 परत्यक सरॊतॊगमाश चैव नद्यः शीतजलाः शिवाः तापसानाम अरण्यानि कान्तारा गिरयश च ये 8 गिरिजालावृतां दुर्गां मार्गित्वा पश्चिमां दिशम ततः पश्चिमम आसाद्य समुद्रं दरष्टुम अर्हथ तिमि नक्रायुत जलम अक्षॊभ्यम अथ वानरः 9 ततः केतकषण्डेषु तमालगहनेषु च कपयॊ विहरिष्यन्ति नारिकेलवनेषु च 10 तत्र सीतां च मार्गध्वं निलयं रावणस्य च मरीचिपत्तनं चैव रम्यं चैव जटीपुरम 11 अवन्तीम अङ्गलॊपां च तथा चालक्षितं वनम राष्ट्राणि च विशालानि पत्तनानि ततस ततः 12 सिन्धुसागरयॊश चैव संगमे तत्र पर्वतः महान हेमगिरिर नाम शतशृङ्गॊ महाद्रुमः 13 तस्य परस्थेषु रम्येषु सिंहाः पक्षगमाः सथिताः तिमिमत्स्यगजांश चैव नीडान्य आरॊपयन्ति ते 14 तानि नीडानि सिंहानां गिरिशृङ्गगताश च ये दृप्तास तृप्ताश च मातङ्गास तॊयदस्वननिःस्वनाः विचरन्ति विशाले ऽसमिंस तॊयपूर्णे समन्ततः 15 तस्य शृङ्गं दिवस्पर्शं काञ्चनं चित्रपादपम सर्वम आशु विचेतव्यं कपिभिः कामरूपिभिः 16 कॊटिं तत्र समुद्रे तु काञ्चनीं शतयॊजनम दुर्दर्शां परियात्रस्य गता दरक्ष्यथ वानराः 17 कॊट्यस तत्र चतुर्विंशद गन्धर्वाणां तरस्विनाम वसन्त्य अग्निनिकाशानां घॊराणां कामरूपिणाम 18 नात्यासादयितव्यास ते वानरैर भीमविक्रमैः नादेयं च फलं तस्माद देशात किं चित पलवंगमैः 19 दुरासदा हि ते वीराः सत्त्ववन्तॊ महाबलाः फलमूलानि ते तत्र रक्षन्ते भीमविक्रमाः 20 तत्र यत्नश च कर्तव्यॊ मार्गितव्या च जानकी न हि तेभ्यॊ भयं किं चित कपित्वम अनुवर्तताम 21 चतुर्भागे समुद्रस्य चक्रवान नाम पर्वतः तत्र चक्रं सहस्रारं निर्मितं विश्वकर्मणा 22 तत्र पञ्चजनं हत्वा हयग्रीवं च दानवम आजहार ततश चक्रं शङ्खं च पुरुषॊत्तमः 23 तस्य सानुषु चित्रेषु विशालासु गुहासु च रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 24 यॊजनानि चतुःषष्टिर वराहॊ नाम पर्वतः सुवर्णशृङ्गः सुश्रीमान अगाधे वरुणालये 25 तत्र पराग्ज्यॊतिषं नाम जातरूपमयं पुरम यस्मिन वस्ति दुष्टात्मा नरकॊ नाम गुहासु च 26 तस्य सानुषु चित्रेषु विशालासु गुहासु च रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 27 तम अतिक्रम्य शैलेन्द्रं काञ्चनान्तरनिर्दरः पर्वतः सर्वसौवर्णॊ धारा परस्रवणायुतः 28 तं गजाश च वराहाश च सिंहा वयाघ्राश च सर्वतः अभिगर्जन्ति सततं तेन शब्देन दर्पिताः 29 तस्मिन हरिहयः शरीमान महेन्द्रः पाकशासनः अभिषिक्तः सुरै राजा मेघवान नाम पर्वतः 30 तम अतिक्रम्य शैलेन्द्रं महेन्द्रपरिपालितम षष्टिं गिरिसहस्राणि काञ्चनानि गमिष्यथ 31 तरुणादित्यवर्णानि भराजमानानि सर्वतः जातरूपमयैर वृक्षैः शॊभितानि सुपुष्पितैः 32 तेषां मध्ये सथितॊ राजा मेरुर उत्तमपर्वतः आदित्येन परसन्नेन शैलॊ दत्तवरः पुरा 33 तेनैवम उक्तः शैलेन्द्रः सर्व एव तवदाश्रयाः मत्प्रसादाद भविष्यन्ति दिवारात्रौ च काञ्चनाः 34 तवयि ये चापि वत्स्यन्ति देवगन्धर्वदानवाः ते भविष्यन्ति रक्ताश च परभया काञ्चनप्रभाः 35 आदित्या वसवॊ रुद्रा मरुतश च दिवौकसः आगम्य पश्चिमां संध्यां मेरुम उत्तमपर्वतम 36 आदित्यम उपतिष्ठन्ति तैश च सूर्यॊ ऽभिपूजितः अदृश्यः सर्वभूतानाम अस्तं गच्छति पर्वतम 37 यॊजनानां सहस्राणि दशतानि दिवाकरः मुहूर्तार्धेन तं शीघ्रम अभियाति शिलॊच्चयम 38 शृङ्गे तस्य महद दिव्यं भवनं सूर्यसंनिभम परासादगुणसंबाधं विहितं विश्वकर्मणा 39 शॊभितं तरुभिश चित्रैर नानापक्षिसमाकुलैः निकेतं पाशहस्तस्य वरुणस्य महात्मनः 40 अन्तरा मेरुम अस्तं च तालॊ दशशिरा महान जातरूपमयः शरीमान भराजते चित्रवेदिकः 41 तेषु सर्वेषु दुर्गेषु सरःसु च सरित्सु च रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 42 यत्र तिष्ठति धर्मात्मा तपसा सवेन भावितः मेरुसावर्णिर इत्य एव खयातॊ वै बरह्मणा समः 43 परष्टव्यॊ मेरुसावर्णिर महर्षिः सूर्यसंनिभः परणम्य शिरसा भूमौ परवृत्तिं मैथिलीं परति 44 एतावज जीवलॊकस्य भास्करॊ रजनीक्षये कृत्वा वितिमिरं सर्वम अस्तं गच्छति पर्वतम 45 एतावद वानरैः शक्यं गन्तुं वानरपुंगवाः अभास्करम अमर्यादं न जानीमस ततः परम 46 अधिगम्य तु वैदेहीं निलयं रावणस्य च अस्तं पर्वतम आसाद्य पूर्णे मासे निवर्तत 47 ऊर्ध्वं मासान न वस्तव्यं वसन वध्यॊ भवेन मम सहैव शूरॊ युष्माभिः शवशुरॊ मे गमिष्यति 48 शरॊतव्यं सर्वम एतस्य भवद्भिर दिष्ट कारिभिः गुरुर एष महाबाहुः शवशुरॊ मे महाबलः 49 भवन्तश चापि विक्रान्ताः परमाणं सर्वकर्मसु परमाणम एनं संस्थाप्य पश्यध्वं पश्चिमां दिशम 50 दृष्टायां तु नरेन्द्रस्या पत्न्याम अमिततेजसः कृतकृत्या भविष्यामः कृतस्य परतिकर्मणा 51 अतॊ ऽनयद अपि यत किं चित कार्यस्यास्य हितं भवेत संप्रधार्य भवद्भिश च देशकालार्थसंहितम 52 ततः सुषेण परमुखाः पलवंगमाः; सुग्रीववाक्यं निपुणं निशम्य आमन्त्र्य सर्वे पलवगाधिपं ते; जग्मुर दिशं तां वरुणाभिगुप्ताम |