Book 4
Chapter 39
|
1
atha rājā samṛddhārthaḥ sugrīvaḥ plavageśvaraḥ uvāca naraśārdūlaṃ rāmaṃ parabalārdanam 2 āgatā viniviṣṭāś ca balinaḥ kāmarūpiṇaḥ vānarendrā mahendrābhā ye madviṣayavāsinaḥ 3 ta ime bahusāhasrair haribhir bhīmavikramaiḥ āgatā vānarā ghorā daityadānavasaṃnibhāḥ 4 khyātakarmāpadānāś ca balavanto jitaklamāḥ parākrameṣu vikhyātā vyavasāyeṣu cottamāḥ 5 pṛthivyambucarā rāma nānānaganivāsinaḥ koṭyagraśa ime prāptā vānarās tava kiṃkarāḥ 6 nideśavartinaḥ sarve sarve guruhite ratāḥ abhipretam anuṣṭhātuṃ tava śakṣyanty ariṃdama 7 yan manyase naravyāghra prāptakālaṃ tad ucyatām tat sainyaṃ tvadvaśe yuktam ājñāpayitum arhasi 8 kāmam eṣām idaṃ kāryaṃ viditaṃ mama tattvataḥ tathāpi tu yathā tattvam ājñāpayitum arhasi 9 tathā bruvāṇaṃ sugrīvaṃ rāmo daśarathātmajaḥ bāhubhyāṃ saṃpariṣvajya idaṃ vacanam abravīt 10 jñāyatāṃ saumya vaidehī yadi jīvati vā na vā sa ca deśo mahāprājña yasmin vasati rāvaṇaḥ 11 adhigamya ca vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca prāptakālaṃ vidhāsyāmi tasmin kāle saha tvayā 12 nāham asmin prabhuḥ kārye vānareśa na lakṣmaṇaḥ tvam asya hetuḥ kāryasya prabhuś ca plavageśvara 13 tvam evājñāpaya vibho mama kāryaviniścayam tvaṃ hi jānāsi yat kāryaṃ mama vīra na saṃśayaḥ 14 suhṛddvitīyo vikrāntaḥ prājñaḥ kālaviśeṣavit bhavān asmaddhite yuktaḥ sukṛtārtho 'rthavittamaḥ 15 evam uktas tu sugrīvo vinataṃ nāma yūthapam abravīd rāma sāmnidhye lakṣmaṇasya ca dhīmataḥ śailābhaṃ meghanirghoṣam ūrjitaṃ plavageśvaram 16 somasūryātmajaiḥ sārdhaṃ vānarair vānarottama deśakālanayair yuktaḥ kāryākāryaviniścaye 17 vṛtaḥ śatasahasreṇa vānarāṇāṃ tarasvinām adhigaccha diśaṃ pūrvāṃ saśailavanakānanām 18 tatra sītāṃ ca vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca mārgadhvaṃ giridurgeṣu vaneṣu ca nadīṣu ca 19 nadīṃ bhāgīrathīṃ ramyāṃ sarayūṃ kauśikīṃ tathā kālindīṃ yamunāṃ ramyāṃ yāmunaṃ ca mahāgirim 20 sarasvatīṃ ca sindhuṃ ca śoṇaṃ maṇinibhodakam mahīṃ kālamahīṃ caiva śailakānanaśobhitām 21 brahmamālān videhāṃś ca mālavān kāśikosalān māgadhāṃś ca mahāgrāmān puṇḍrān vaṅgāṃs tathaiva ca 22 pattanaṃ kośakārāṇāṃ bhūmiṃ ca rajatākarām sarvam etad vicetavyaṃ mṛgayadbhir tatas tataḥ 23 rāmasya dayitāṃ bhāryāṃ sītāṃ daśarataḥ snuṣām samudram avagāḍhāṃś ca parvatān pattanāni ca 24 mandarasya ca ye koṭiṃ saṃśritāḥ ke cid āyatām karṇaprāvaraṇāś caiva tathā cāpy oṣṭhakarṇakāḥ 25 ghorā lohamukhāś caiva javanāś caikapādakāḥ akṣayā balavantaś ca puruṣāḥ puruṣādakāḥ 26 kirātāḥ karṇacūḍāś ca hemāṅgāḥ priyadarśanāḥ āmamīnāśanās tatra kirātā dvīpavāsinaḥ 27 antarjalacarā ghorā naravyāghrā iti śrutāḥ eteṣām ālayāḥ sarve viceyāḥ kānanaukasaḥ 28 giribhir ye ca gamyante plavanena plavena ca ratnavantaṃ yavadvīpaṃ saptarājyopaśobhitam 29 suvarṇarūpyakaṃ caiva suvarṇākaramaṇḍitam yavadvīpam atikramya śiśiro nāma parvataḥ 30 divaṃ spṛśati śṛṅgeṇa devadānavasevitaḥ eteṣāṃ giridurgeṣu pratāpeṣu vaneṣu ca 31 rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ tataḥ samudradvīpāṃś ca subhīmān draṣṭum arhatha 32 tatrāsurā mahākāyāś chāyāṃ gṛhṇanti nityaśaḥ brahmaṇā samanujñātā dīrghakālaṃ bubhukṣitāḥ 33 taṃ kālameghapratimaṃ mahoraganiṣevitam abhigamya mahānādaṃ tīrthenaiva mahodadhim 34 tato raktajalaṃ bhīmaṃ lohitaṃ nāma sāgaram gatā drakṣyatha tāṃ caiva bṛhatīṃ kūṭaśālmalīm 35 gṛhaṃ ca vainateyasya nānāratnavibhūṣitam tatra kailāsasaṃkāśaṃ vihitaṃ viśvakarmaṇā 36 tatra śailanibhā bhīmā mandehā nāma rākṣasāḥ śailaśṛṅgeṣu lambante nānārūpā bhayāvahāḥ 37 te patanti jale nityaṃ sūryasyodayanaṃ prati abhitaptāś ca sūryeṇa lambante sma punaḥ punaḥ 38 tataḥ pāṇḍurameghābhaṃ kṣīraudaṃ nāma sāgaram gatā drakṣyatha durdharṣā mukhā hāram ivormibhiḥ 39 tasya madhye mahāśveta ṛṣabho nāma parvataḥ divyagandhaiḥ kusumitai rajataiś ca nagair vṛtaḥ 40 saraś ca rājataiḥ padmair jvalitair hemakesaraiḥ nāmnā sudarśanaṃ nāma rājahaṃsaiḥ samākulam 41 vibudhāś cāraṇā yakṣāḥ kiṃnarāḥ sāpsarogaṇāḥ hṛṣṭāḥ samabhigacchanti nalinīṃ tāṃ riraṃsavaḥ 42 kṣīrodaṃ samatikramya tato drakṣyatha vānarāḥ jalodaṃ sāgaraśreṣṭhaṃ sarvabhūtabhayāvaham 43 tatra tat kopajaṃ tejaḥ kṛtaṃ hayamukhaṃ mahat asyāhus tan mahāvegam odanaṃ sacarācaram 44 tatra vikrośatāṃ nādo bhūtānāṃ sāgaraukasām śrūyate cāsamarthānāṃ dṛṣṭvā tad vaḍavāmukham 45 svādūdasyottare deśe yojanāni trayodaśa jātarūpaśilo nāma mahān kanakaparvataḥ 46 āsīnaṃ parvatasyāgre sarvabhūtanamaskṛtam sahasraśirasaṃ devam anantaṃ nīlavāsasaṃ 47 triśirāḥ kāñcanaḥ ketus tālas tasya mahātmanaḥ sthāpitaḥ parvatasyāgre virājati savedikaḥ 48 pūrvasyāṃ diśi nirmāṇaṃ kṛtaṃ tat tridaśeśvaraiḥ tataḥ paraṃ hemamayaḥ śrīmān udayaparvataḥ 49 tasya koṭir divaṃ spṛṣṭvā śatayojanam āyatā jātarūpamayī divyā virājati savedikā 50 sālais tālais tamālaiś ca karṇikāraiś ca puṣpitaiḥ jātarūpamayair divyaiḥ śobhate sūryasaṃnibhaiḥ 51 tatra yojanavistāram ucchritaṃ daśayojanam śṛṅgaṃ saumanasaṃ nāma jātarūpamayaṃ dhruvam 52 tatra pūrvaṃ padaṃ kṛtvā purā viṣṇus trivikrame dvitīyaṃ śikharaṃ meroś cakāra puruṣottamaḥ 53 uttareṇa parikramya jambūdvīpaṃ divākaraḥ dṛśyo bhavati bhūyiṣṭhaṃ śikharaṃ tan mahocchrayam 54 tatra vaikhānasā nāma vālakhilyā maharṣayaḥ prakāśamānā dṛśyante sūryavarṇās tapasvinaḥ 55 ayaṃ sudarśano dvīpaḥ puro yasya prakāśate yasmiṃs tejaś ca cakṣuś ca sarvaprānabhṛtām api 56 śailasya tasya kuñjeṣu kandareṣu vaneṣu ca rāvaṇaḥ saha vaidehyā mārgitavyas tatas tataḥ 57 kāñcanasya ca śailasya sūryasya ca mahātmanaḥ āviṣṭā tejasā saṃdhyā pūrvā raktā prakāśate 58 tataḥ paramagamyā syād dik pūrvā tridaśāvṛtā rahitā candrasūryābhyām adṛśyā timirāvṛtā 59 śaileṣu teṣu sarveṣu kandareṣu vaneṣu ca ya ca noktā mayā deśā viceyā teṣu jānakī 60 etāvad vānaraiḥ śakyaṃ gantuṃ vānarapuṃgavāḥ abhāskaram amaryādaṃ na jānīmas tataḥ param 61 adhigamya tu vaidehīṃ nilayaṃ rāvaṇasya ca māse pūrṇe nivartadhvam udayaṃ prāpya parvatam 62 ūrdhvaṃ māsān na vastavyaṃ vasan vadhyo bhaven mama siddhārthāḥ saṃnivartadhvam adhigamya ca maithilīm 63 mahendrakāntāṃ vanaṣaṇḍa maṇḍitāṃ; diśaṃ caritvā nipuṇena vānarāḥ avāpya sītāṃ raghuvaṃśajapriyāṃ; tato nivṛttāḥ sukhito bhaviṣyatha |
1
अथ राजा समृद्धार्थः सुग्रीवः पलवगेश्वरः उवाच नरशार्दूलं रामं परबलार्दनम 2 आगता विनिविष्टाश च बलिनः कामरूपिणः वानरेन्द्रा महेन्द्राभा ये मद्विषयवासिनः 3 त इमे बहुसाहस्रैर हरिभिर भीमविक्रमैः आगता वानरा घॊरा दैत्यदानवसंनिभाः 4 खयातकर्मापदानाश च बलवन्तॊ जितक्लमाः पराक्रमेषु विख्याता वयवसायेषु चॊत्तमाः 5 पृथिव्यम्बुचरा राम नानानगनिवासिनः कॊट्यग्रश इमे पराप्ता वानरास तव किंकराः 6 निदेशवर्तिनः सर्वे सर्वे गुरुहिते रताः अभिप्रेतम अनुष्ठातुं तव शक्ष्यन्त्य अरिंदम 7 यन मन्यसे नरव्याघ्र पराप्तकालं तद उच्यताम तत सैन्यं तवद्वशे युक्तम आज्ञापयितुम अर्हसि 8 कामम एषाम इदं कार्यं विदितं मम तत्त्वतः तथापि तु यथा तत्त्वम आज्ञापयितुम अर्हसि 9 तथा बरुवाणं सुग्रीवं रामॊ दशरथात्मजः बाहुभ्यां संपरिष्वज्य इदं वचनम अब्रवीत 10 जञायतां सौम्य वैदेही यदि जीवति वा न वा स च देशॊ महाप्राज्ञ यस्मिन वसति रावणः 11 अधिगम्य च वैदेहीं निलयं रावणस्य च पराप्तकालं विधास्यामि तस्मिन काले सह तवया 12 नाहम अस्मिन परभुः कार्ये वानरेश न लक्ष्मणः तवम अस्य हेतुः कार्यस्य परभुश च पलवगेश्वर 13 तवम एवाज्ञापय विभॊ मम कार्यविनिश्चयम तवं हि जानासि यत कार्यं मम वीर न संशयः 14 सुहृद्द्वितीयॊ विक्रान्तः पराज्ञः कालविशेषवित भवान अस्मद्धिते युक्तः सुकृतार्थॊ ऽरथवित्तमः 15 एवम उक्तस तु सुग्रीवॊ विनतं नाम यूथपम अब्रवीद राम साम्निध्ये लक्ष्मणस्य च धीमतः शैलाभं मेघनिर्घॊषम ऊर्जितं पलवगेश्वरम 16 सॊमसूर्यात्मजैः सार्धं वानरैर वानरॊत्तम देशकालनयैर युक्तः कार्याकार्यविनिश्चये 17 वृतः शतसहस्रेण वानराणां तरस्विनाम अधिगच्छ दिशं पूर्वां सशैलवनकाननाम 18 तत्र सीतां च वैदेहीं निलयं रावणस्य च मार्गध्वं गिरिदुर्गेषु वनेषु च नदीषु च 19 नदीं भागीरथीं रम्यां सरयूं कौशिकीं तथा कालिन्दीं यमुनां रम्यां यामुनं च महागिरिम 20 सरस्वतीं च सिन्धुं च शॊणं मणिनिभॊदकम महीं कालमहीं चैव शैलकाननशॊभिताम 21 बरह्ममालान विदेहांश च मालवान काशिकॊसलान मागधांश च महाग्रामान पुण्ड्रान वङ्गांस तथैव च 22 पत्तनं कॊशकाराणां भूमिं च रजताकराम सर्वम एतद विचेतव्यं मृगयद्भिर ततस ततः 23 रामस्य दयितां भार्यां सीतां दशरतः सनुषाम समुद्रम अवगाढांश च पर्वतान पत्तनानि च 24 मन्दरस्य च ये कॊटिं संश्रिताः के चिद आयताम कर्णप्रावरणाश चैव तथा चाप्य ओष्ठकर्णकाः 25 घॊरा लॊहमुखाश चैव जवनाश चैकपादकाः अक्षया बलवन्तश च पुरुषाः पुरुषादकाः 26 किराताः कर्णचूडाश च हेमाङ्गाः परियदर्शनाः आममीनाशनास तत्र किराता दवीपवासिनः 27 अन्तर्जलचरा घॊरा नरव्याघ्रा इति शरुताः एतेषाम आलयाः सर्वे विचेयाः काननौकसः 28 गिरिभिर ये च गम्यन्ते पलवनेन पलवेन च रत्नवन्तं यवद्वीपं सप्तराज्यॊपशॊभितम 29 सुवर्णरूप्यकं चैव सुवर्णाकरमण्डितम यवद्वीपम अतिक्रम्य शिशिरॊ नाम पर्वतः 30 दिवं सपृशति शृङ्गेण देवदानवसेवितः एतेषां गिरिदुर्गेषु परतापेषु वनेषु च 31 रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यस ततस ततः ततः समुद्रद्वीपांश च सुभीमान दरष्टुम अर्हथ 32 तत्रासुरा महाकायाश छायां गृह्णन्ति नित्यशः बरह्मणा समनुज्ञाता दीर्घकालं बुभुक्षिताः 33 तं कालमेघप्रतिमं महॊरगनिषेवितम अभिगम्य महानादं तीर्थेनैव महॊदधिम 34 ततॊ रक्तजलं भीमं लॊहितं नाम सागरम गता दरक्ष्यथ तां चैव बृहतीं कूटशाल्मलीम 35 गृहं च वैनतेयस्य नानारत्नविभूषितम तत्र कैलाससंकाशं विहितं विश्वकर्मणा 36 तत्र शैलनिभा भीमा मन्देहा नाम राक्षसाः शैलशृङ्गेषु लम्बन्ते नानारूपा भयावहाः 37 ते पतन्ति जले नित्यं सूर्यस्यॊदयनं परति अभितप्ताश च सूर्येण लम्बन्ते सम पुनः पुनः 38 ततः पाण्डुरमेघाभं कषीरौदं नाम सागरम गता दरक्ष्यथ दुर्धर्षा मुखा हारम इवॊर्मिभिः 39 तस्य मध्ये महाश्वेत ऋषभॊ नाम पर्वतः दिव्यगन्धैः कुसुमितै रजतैश च नगैर वृतः 40 सरश च राजतैः पद्मैर जवलितैर हेमकेसरैः नाम्ना सुदर्शनं नाम राजहंसैः समाकुलम 41 विबुधाश चारणा यक्षाः किंनराः साप्सरॊगणाः हृष्टाः समभिगच्छन्ति नलिनीं तां रिरंसवः 42 कषीरॊदं समतिक्रम्य ततॊ दरक्ष्यथ वानराः जलॊदं सागरश्रेष्ठं सर्वभूतभयावहम 43 तत्र तत कॊपजं तेजः कृतं हयमुखं महत अस्याहुस तन महावेगम ओदनं सचराचरम 44 तत्र विक्रॊशतां नादॊ भूतानां सागरौकसाम शरूयते चासमर्थानां दृष्ट्वा तद वडवामुखम 45 सवादूदस्यॊत्तरे देशे यॊजनानि तरयॊदश जातरूपशिलॊ नाम महान कनकपर्वतः 46 आसीनं पर्वतस्याग्रे सर्वभूतनमस्कृतम सहस्रशिरसं देवम अनन्तं नीलवाससं 47 तरिशिराः काञ्चनः केतुस तालस तस्य महात्मनः सथापितः पर्वतस्याग्रे विराजति सवेदिकः 48 पूर्वस्यां दिशि निर्माणं कृतं तत तरिदशेश्वरैः ततः परं हेममयः शरीमान उदयपर्वतः 49 तस्य कॊटिर दिवं सपृष्ट्वा शतयॊजनम आयता जातरूपमयी दिव्या विराजति सवेदिका 50 सालैस तालैस तमालैश च कर्णिकारैश च पुष्पितैः जातरूपमयैर दिव्यैः शॊभते सूर्यसंनिभैः 51 तत्र यॊजनविस्तारम उच्छ्रितं दशयॊजनम शृङ्गं सौमनसं नाम जातरूपमयं धरुवम 52 तत्र पूर्वं पदं कृत्वा पुरा विष्णुस तरिविक्रमे दवितीयं शिखरं मेरॊश चकार पुरुषॊत्तमः 53 उत्तरेण परिक्रम्य जम्बूद्वीपं दिवाकरः दृश्यॊ भवति भूयिष्ठं शिखरं तन महॊच्छ्रयम 54 तत्र वैखानसा नाम वालखिल्या महर्षयः परकाशमाना दृश्यन्ते सूर्यवर्णास तपस्विनः 55 अयं सुदर्शनॊ दवीपः पुरॊ यस्य परकाशते यस्मिंस तेजश च चक्षुश च सर्वप्रानभृताम अपि 56 शैलस्य तस्य कुञ्जेषु कन्दरेषु वनेषु च रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यस ततस ततः 57 काञ्चनस्य च शैलस्य सूर्यस्य च महात्मनः आविष्टा तेजसा संध्या पूर्वा रक्ता परकाशते 58 ततः परमगम्या सयाद दिक पूर्वा तरिदशावृता रहिता चन्द्रसूर्याभ्याम अदृश्या तिमिरावृता 59 शैलेषु तेषु सर्वेषु कन्दरेषु वनेषु च य च नॊक्ता मया देशा विचेया तेषु जानकी 60 एतावद वानरैः शक्यं गन्तुं वानरपुंगवाः अभास्करम अमर्यादं न जानीमस ततः परम 61 अधिगम्य तु वैदेहीं निलयं रावणस्य च मासे पूर्णे निवर्तध्वम उदयं पराप्य पर्वतम 62 ऊर्ध्वं मासान न वस्तव्यं वसन वध्यॊ भवेन मम सिद्धार्थाः संनिवर्तध्वम अधिगम्य च मैथिलीम 63 महेन्द्रकान्तां वनषण्ड मण्डितां; दिशं चरित्वा निपुणेन वानराः अवाप्य सीतां रघुवंशजप्रियां; ततॊ निवृत्ताः सुखितॊ भविष्यथ |