Book 4
Chapter 19
|
1
sa vānaramahārājaḥ śayānaḥ śaravikṣataḥ pratyukto hetumadvākyair nottaraṃ pratyapadyata 2 aśmabhiḥ paribhinnāṅgaḥ pādapair āhato bhṛśam rāmabāṇena cākrānto jīvitānte mumoha saḥ 3 taṃ bhāryābāṇamokṣeṇa rāmadattena saṃyuge hataṃ plavagaśārdūlaṃ tārā śuśrāva vālinam 4 sā saputrāpriyaṃ śrutvā vadhaṃ bhartuḥ sudāruṇam niṣpapāta bhṛśaṃ trastā vividhād girigahvarāt 5 ye tv aṅgadaparīvārā vānarā hi mahābalāḥ te sakārmukam ālokya rāmaṃ trastāḥ pradudruvuḥ 6 sā dadarśa tatas trastān harīn āpatato drutam yūthād iva paribhraṣṭān mṛgān nihatayūthapān 7 tān uvāca samāsādya duḥkhitān duḥkhitā satī rāma vitrāsitān sarvān anubaddhān iveṣubhiḥ 8 vānarā rājasiṃhasya yasya yūyaṃ puraḥsarāḥ taṃ vihāya suvitrastāḥ kasmād dravata durgatāḥ 9 rājyahetoḥ sa ced bhrātā bhrātā raudreṇa pātitaḥ rāmeṇa prasṛtair dūrān mārgaṇair dūra pātibhiḥ 10 kapipatnyā vacaḥ śrutvā kapayaḥ kāmarūpiṇaḥ prāptakālam aviśliṣṭam ūcur vacanam aṅganām 11 jīva putre nivartasya putraṃ rakṣasva cāndagam antako rāma rūpeṇa hatvā nayati vālinam 12 kṣiptān vṛkṣān samāvidhya vipulāś ca śilās tathā vālī vajrasamair bāṇair vajreṇeva nipātitaḥ 13 abhidrutam idaṃ sarvaṃ vidrutaṃ prasṛtaṃ balam asmin plavagaśārdūle hate śakrasamaprabhe 14 rakṣyatāṃ nagaraṃ śūrair aṅgadaś cābhiṣicyatām padasthaṃ vālinaḥ putraṃ bhajiṣyanti plavaṃgamāḥ 15 atha vā ruciraṃ sthānam iha te rucirānane āviśanti hi durgāṇi kṣipram adyaiva vānarāḥ 16 abhāryāḥ saha bhāryāś ca santy atra vanacāriṇaḥ lubdhebhyo viprayuktebhyaḥ svebhyo nas tumulaṃ bhayam 17 alpāntaragatānāṃ tu śrutvā vacanam aṅganā ātmanaḥ pratirūpaṃ sā babhāṣe cāruhāsinī 18 putreṇa mama kiṃ kāryaṃ kiṃ rājyena kim ātmanā kapisiṃhe mahābhāge tasmin bhartari naśyati 19 pādamūlaṃ gamiṣyāmi tasyaivāhaṃ mahātmanaḥ yo 'sau rāmaprayuktena śareṇa vinipātitaḥ 20 evam uktvā pradudrāva rudatī śokakarśitā śiraś coraś ca bāhubhyāṃ duḥkhena samabhighnatī 21 āvrajantī dadarśātha patiṃ nipatitaṃ bhuvi hantāraṃ dānavendrāṇāṃ samareṣv anivartinām 22 kṣeptāraṃ parvatendrāṇāṃ vajrāṇām iva vāsavam mahāvātasamāviṣṭaṃ mahāmeghaughaniḥsvanam 23 śakratulyaparākrāntaṃ vṛṣṭvevoparataṃ ghanam nardantaṃ nardatāṃ bhīmaṃ śūraṃ śūreṇa pātitam 24 śārdūlenāmiṣasyārthe mṛgarājaṃ yathā hatam arcitaṃ sarvalokasya sapatākaṃ savedikam 25 nāgahetoḥ suparṇena caityam unmathitaṃ yathā avaṣṭabhyāvatiṣṭhantaṃ dadarśa dhanur ūrjitam 26 rāmaṃ rāmānujaṃ caiva bhartuś caivānujaṃ śubhā tān atītya samāsādya bhartāraṃ nihataṃ raṇe 27 samīkṣya vyathitā bhūmau saṃbhrāntā nipapāta ha supteva punar utthāya āryaputreti krośatī 28 ruroda sā patiṃ dṛṣṭvā saṃditaṃ mṛtyudāmabhiḥ tām avekṣya tu sugrīvaḥ krośantīṃ kurarīm iva 29 viṣādam agamat kaṣṭaṃ dṛṣṭvā cāṅgadam āgatam |
1
स वानरमहाराजः शयानः शरविक्षतः परत्युक्तॊ हेतुमद्वाक्यैर नॊत्तरं परत्यपद्यत 2 अश्मभिः परिभिन्नाङ्गः पादपैर आहतॊ भृशम रामबाणेन चाक्रान्तॊ जीवितान्ते मुमॊह सः 3 तं भार्याबाणमॊक्षेण रामदत्तेन संयुगे हतं पलवगशार्दूलं तारा शुश्राव वालिनम 4 सा सपुत्राप्रियं शरुत्वा वधं भर्तुः सुदारुणम निष्पपात भृशं तरस्ता विविधाद गिरिगह्वरात 5 ये तव अङ्गदपरीवारा वानरा हि महाबलाः ते सकार्मुकम आलॊक्य रामं तरस्ताः परदुद्रुवुः 6 सा ददर्श ततस तरस्तान हरीन आपततॊ दरुतम यूथाद इव परिभ्रष्टान मृगान निहतयूथपान 7 तान उवाच समासाद्य दुःखितान दुःखिता सती राम वित्रासितान सर्वान अनुबद्धान इवेषुभिः 8 वानरा राजसिंहस्य यस्य यूयं पुरःसराः तं विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद दरवत दुर्गताः 9 राज्यहेतॊः स चेद भराता भराता रौद्रेण पातितः रामेण परसृतैर दूरान मार्गणैर दूर पातिभिः 10 कपिपत्न्या वचः शरुत्वा कपयः कामरूपिणः पराप्तकालम अविश्लिष्टम ऊचुर वचनम अङ्गनाम 11 जीव पुत्रे निवर्तस्य पुत्रं रक्षस्व चान्दगम अन्तकॊ राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम 12 कषिप्तान वृक्षान समाविध्य विपुलाश च शिलास तथा वाली वज्रसमैर बाणैर वज्रेणेव निपातितः 13 अभिद्रुतम इदं सर्वं विद्रुतं परसृतं बलम अस्मिन पलवगशार्दूले हते शक्रसमप्रभे 14 रक्ष्यतां नगरं शूरैर अङ्गदश चाभिषिच्यताम पदस्थं वालिनः पुत्रं भजिष्यन्ति पलवंगमाः 15 अथ वा रुचिरं सथानम इह ते रुचिरानने आविशन्ति हि दुर्गाणि कषिप्रम अद्यैव वानराः 16 अभार्याः सह भार्याश च सन्त्य अत्र वनचारिणः लुब्धेभ्यॊ विप्रयुक्तेभ्यः सवेभ्यॊ नस तुमुलं भयम 17 अल्पान्तरगतानां तु शरुत्वा वचनम अङ्गना आत्मनः परतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी 18 पुत्रेण मम किं कार्यं किं राज्येन किम आत्मना कपिसिंहे महाभागे तस्मिन भर्तरि नश्यति 19 पादमूलं गमिष्यामि तस्यैवाहं महात्मनः यॊ ऽसौ रामप्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः 20 एवम उक्त्वा परदुद्राव रुदती शॊककर्शिता शिरश चॊरश च बाहुभ्यां दुःखेन समभिघ्नती 21 आव्रजन्ती ददर्शाथ पतिं निपतितं भुवि हन्तारं दानवेन्द्राणां समरेष्व अनिवर्तिनाम 22 कषेप्तारं पर्वतेन्द्राणां वज्राणाम इव वासवम महावातसमाविष्टं महामेघौघनिःस्वनम 23 शक्रतुल्यपराक्रान्तं वृष्ट्वेवॊपरतं घनम नर्दन्तं नर्दतां भीमं शूरं शूरेण पातितम 24 शार्दूलेनामिषस्यार्थे मृगराजं यथा हतम अर्चितं सर्वलॊकस्य सपताकं सवेदिकम 25 नागहेतॊः सुपर्णेन चैत्यम उन्मथितं यथा अवष्टभ्यावतिष्ठन्तं ददर्श धनुर ऊर्जितम 26 रामं रामानुजं चैव भर्तुश चैवानुजं शुभा तान अतीत्य समासाद्य भर्तारं निहतं रणे 27 समीक्ष्य वयथिता भूमौ संभ्रान्ता निपपात ह सुप्तेव पुनर उत्थाय आर्यपुत्रेति करॊशती 28 रुरॊद सा पतिं दृष्ट्वा संदितं मृत्युदामभिः ताम अवेक्ष्य तु सुग्रीवः करॊशन्तीं कुररीम इव 29 विषादम अगमत कष्टं दृष्ट्वा चाङ्गदम आगतम |