Book 3
Chapter 65
|
1
kṛtvaivam udakaṃ tasmai prasthitau rāghavau tadā avekṣantau vane sītāṃ paścimāṃ jagmatur diśam 2 tāṃ diśaṃ dakṣiṇāṃ gatvā śaracāpāsidhāriṇau aviprahatam aikṣvākau panthānaṃ pratipedatuḥ 3 gulmair vṛkṣaiś ca bahubhir latābhiś ca praveṣṭitam āvṛtaṃ sarvato durgaṃ gahanaṃ ghoradarśanam 4 vyatikramya tu vegena gṛhītvā dakṣiṇāṃ diśam subhīmaṃ tan mahāraṇyaṃ vyatiyātau mahābalau 5 tataḥ paraṃ janasthānāt trikrośaṃ gamya rāghavau krauñcāraṇyaṃ viviśatur gahanaṃ tau mahaujasau 6 nānāmeghaghanaprakhyaṃ prahṛṣṭam iva sarvataḥ nānāvarṇaiḥ śubhaiḥ puṣpair mṛgapakṣigaṇair yutam 7 didṛkṣamāṇau vaidehīṃ tad vanaṃ tau vicikyatuḥ tatra tatrāvatiṣṭhantau sītāharaṇakarśitau 8 lakṣmaṇas tu mahātejāḥ sattvavāñ śīlavāñ śuciḥ abravīt prāñjalir vākyaṃ bhrātaraṃ dīptatejasaṃ 9 spandate me dṛḍhaṃ bāhur udvignam iva me manaḥ prāyaśaś cāpy aniṣṭāni nimittāny upalakṣaye 10 tasmāt sajjībhavārya tvaṃ kuruṣva vacanaṃ hitam mamaiva hi nimittāni sadyaḥ śaṃsanti saṃbhramam 11 eṣa vañculako nāma pakṣī paramadāruṇaḥ āvayor vijayaṃ yuddhe śaṃsann iva vinardati 12 tayor anveṣator evaṃ sarvaṃ tad vanam ojasā saṃjajñe vipulaḥ śabdaḥ prabhañjann iva tad vanam 13 saṃveṣṭitam ivātyarthaṃ gahanaṃ mātariśvanā vanasya tasya śabdo 'bhūd divam āpūrayann iva 14 taṃ śabdaṃ kāṅkṣamāṇas tu rāmaḥ kakṣe sahānujaḥ dadarśa sumahākāyaṃ rākṣasaṃ vipulorasaṃ 15 āsedatus tatas tatra tāv ubhau pramukhe sthitam vivṛddham aśirogrīvaṃ kabandham udare mukham 16 romabhir nicitais tīkṣṇair mahāgirim ivocchritam nīlameghanibhaṃ raudraṃ meghastanitaniḥsvanam 17 mahāpakṣmeṇa piṅgena vipulenāyatena ca ekenorasi ghoreṇa nayanenāśudarśinā 18 mahādaṃṣṭropapannaṃ taṃ lelihānaṃ mahāmukham bhakṣayantaṃ mahāghorān ṛkṣasiṃhamṛgadvipān 19 ghorau bhujau vikurvāṇam ubhau yojanam āyatau karābhyāṃ vividhān gṛhya ṛṣkān pakṣigaṇān mṛgān 20 ākarṣantaṃ vikarṣantam anekān mṛgayūthapān sthitam āvṛtya panthānaṃ tayor bhrātroḥ prapannayoḥ 21 atha tau samatikramya krośamātre dadarśatuḥ mahāntaṃ dāruṇaṃ bhīmaṃ kabandhaṃ bhujasaṃvṛtam 22 sa mahābāhur atyarthaṃ prasārya vipulau bhujau jagrāha sahitāv eva rāghavau pīḍayan balāt 23 khaḍginau dṛḍhadhanvānau tigmatejau mahābhujau bhrātarau vivaśaṃ prāptau kṛṣyamāṇau mahābalau 24 tāv uvāca mahābāhuḥ kabandho dānavottamaḥ kau yuvāṃ vṛṣabhaskandhau mahākhaḍgadhanurdharau 25 ghoraṃ deśam imaṃ prāptau mama bhakṣāv upasthitau vadataṃ kāryam iha vāṃ kimarthaṃ cāgatau yuvām 26 imaṃ deśam anuprāptau kṣudhārtasyeha tiṣṭhataḥ sabāṇacāpakhaḍgau ca tīkṣṇaśṛṅgāv ivarṣabhau mamāsyam anusaṃprāptau durlabhaṃ jīvitaṃ punaḥ 27 tasya tadvacanaṃ śrutvā kabandhasya durātmanaḥ uvāca lakṣmaṇaṃ rāmo mukhena pariśuṣyatā 28 kṛcchrāt kṛcchrataraṃ prāpya dāruṇaṃ satyavikrama vyasanaṃ jīvitāntāya prāptam aprāpya tāṃ priyām 29 kālasya sumahad vīryaṃ sarvabhūteṣu lakṣmaṇa tvāṃ ca māṃ ca naravyāghra vyasanaiḥ paśya mohitau nātibhāro 'sti daivasya sarvabhuteṣu lakṣmaṇa 30 śūrāś ca balavantaś ca kṛtāstrāś ca raṇājire kālābhipannāḥ sīdanti yathā vālukasetavaḥ 31 iti bruvāṇo dṛḍhasatyavikramo; mahāyaśā dāśarathiḥ pratāpavān avekṣya saumitrim udagravikramaṃ; sthirāṃ tadā svāṃ matim ātmanākarot |
1
कृत्वैवम उदकं तस्मै परस्थितौ राघवौ तदा अवेक्षन्तौ वने सीतां पश्चिमां जग्मतुर दिशम 2 तां दिशं दक्षिणां गत्वा शरचापासिधारिणौ अविप्रहतम ऐक्ष्वाकौ पन्थानं परतिपेदतुः 3 गुल्मैर वृक्षैश च बहुभिर लताभिश च परवेष्टितम आवृतं सर्वतॊ दुर्गं गहनं घॊरदर्शनम 4 वयतिक्रम्य तु वेगेन गृहीत्वा दक्षिणां दिशम सुभीमं तन महारण्यं वयतियातौ महाबलौ 5 ततः परं जनस्थानात तरिक्रॊशं गम्य राघवौ करौञ्चारण्यं विविशतुर गहनं तौ महौजसौ 6 नानामेघघनप्रख्यं परहृष्टम इव सर्वतः नानावर्णैः शुभैः पुष्पैर मृगपक्षिगणैर युतम 7 दिदृक्षमाणौ वैदेहीं तद वनं तौ विचिक्यतुः तत्र तत्रावतिष्ठन्तौ सीताहरणकर्शितौ 8 लक्ष्मणस तु महातेजाः सत्त्ववाञ शीलवाञ शुचिः अब्रवीत पराञ्जलिर वाक्यं भरातरं दीप्ततेजसं 9 सपन्दते मे दृढं बाहुर उद्विग्नम इव मे मनः परायशश चाप्य अनिष्टानि निमित्तान्य उपलक्षये 10 तस्मात सज्जीभवार्य तवं कुरुष्व वचनं हितम ममैव हि निमित्तानि सद्यः शंसन्ति संभ्रमम 11 एष वञ्चुलकॊ नाम पक्षी परमदारुणः आवयॊर विजयं युद्धे शंसन्न इव विनर्दति 12 तयॊर अन्वेषतॊर एवं सर्वं तद वनम ओजसा संजज्ञे विपुलः शब्दः परभञ्जन्न इव तद वनम 13 संवेष्टितम इवात्यर्थं गहनं मातरिश्वना वनस्य तस्य शब्दॊ ऽभूद दिवम आपूरयन्न इव 14 तं शब्दं काङ्क्षमाणस तु रामः कक्षे सहानुजः ददर्श सुमहाकायं राक्षसं विपुलॊरसं 15 आसेदतुस ततस तत्र ताव उभौ परमुखे सथितम विवृद्धम अशिरॊग्रीवं कबन्धम उदरे मुखम 16 रॊमभिर निचितैस तीक्ष्णैर महागिरिम इवॊच्छ्रितम नीलमेघनिभं रौद्रं मेघस्तनितनिःस्वनम 17 महापक्ष्मेण पिङ्गेन विपुलेनायतेन च एकेनॊरसि घॊरेण नयनेनाशुदर्शिना 18 महादंष्ट्रॊपपन्नं तं लेलिहानं महामुखम भक्षयन्तं महाघॊरान ऋक्षसिंहमृगद्विपान 19 घॊरौ भुजौ विकुर्वाणम उभौ यॊजनम आयतौ कराभ्यां विविधान गृह्य ऋष्कान पक्षिगणान मृगान 20 आकर्षन्तं विकर्षन्तम अनेकान मृगयूथपान सथितम आवृत्य पन्थानं तयॊर भरात्रॊः परपन्नयॊः 21 अथ तौ समतिक्रम्य करॊशमात्रे ददर्शतुः महान्तं दारुणं भीमं कबन्धं भुजसंवृतम 22 स महाबाहुर अत्यर्थं परसार्य विपुलौ भुजौ जग्राह सहिताव एव राघवौ पीडयन बलात 23 खड्गिनौ दृढधन्वानौ तिग्मतेजौ महाभुजौ भरातरौ विवशं पराप्तौ कृष्यमाणौ महाबलौ 24 ताव उवाच महाबाहुः कबन्धॊ दानवॊत्तमः कौ युवां वृषभस्कन्धौ महाखड्गधनुर्धरौ 25 घॊरं देशम इमं पराप्तौ मम भक्षाव उपस्थितौ वदतं कार्यम इह वां किमर्थं चागतौ युवाम 26 इमं देशम अनुप्राप्तौ कषुधार्तस्येह तिष्ठतः सबाणचापखड्गौ च तीक्ष्णशृङ्गाव इवर्षभौ ममास्यम अनुसंप्राप्तौ दुर्लभं जीवितं पुनः 27 तस्य तद्वचनं शरुत्वा कबन्धस्य दुरात्मनः उवाच लक्ष्मणं रामॊ मुखेन परिशुष्यता 28 कृच्छ्रात कृच्छ्रतरं पराप्य दारुणं सत्यविक्रम वयसनं जीवितान्ताय पराप्तम अप्राप्य तां परियाम 29 कालस्य सुमहद वीर्यं सर्वभूतेषु लक्ष्मण तवां च मां च नरव्याघ्र वयसनैः पश्य मॊहितौ नातिभारॊ ऽसति दैवस्य सर्वभुतेषु लक्ष्मण 30 शूराश च बलवन्तश च कृतास्त्राश च रणाजिरे कालाभिपन्नाः सीदन्ति यथा वालुकसेतवः 31 इति बरुवाणॊ दृढसत्यविक्रमॊ; महायशा दाशरथिः परतापवान अवेक्ष्य सौमित्रिम उदग्रविक्रमं; सथिरां तदा सवां मतिम आत्मनाकरॊत |