Book 3
Chapter 64
|
1
rāmaḥ prekṣya tu taṃ gṛdhraṃ bhuvi raudreṇa pātitam saumitriṃ mitrasaṃpannam idaṃ vacanam abravīt 2 mamāyaṃ nūnam artheṣu yatamāno vihaṃgamaḥ rākṣasena hataḥ saṃkhye prāṇāṃs tyajati dustyajān 3 ayam asya śarīre 'smin prāṇo lakṣmaṇa vidyate tathā svaravihīno 'yaṃ viklavaṃ samudīkṣate 4 jaṭāyo yadi śaknoṣi vākyaṃ vyāharituṃ punaḥ sītām ākhyāhi bhadraṃ te vadham ākhyāhi cātmanaḥ 5 kiṃnimitto 'harat sītāṃ rāvaṇas tasya kiṃ mayā aparāddhaṃ tu yaṃ dṛṣṭvā rāvaṇena hṛtā priyā 6 kathaṃ tac candrasaṃkāśaṃ mukham āsīn manoharam sītayā kāni coktāni tasmin kāle dvijottama 7 kathaṃvīryaḥ kathaṃrūpaḥ kiṃkarmā sa ca rākṣasaḥ kva cāsya bhavanaṃ tāta brūhi me paripṛcchataḥ 8 tam udvīkṣyātha dīnātmā vilapantam anantaram vācātisannayā rāmaṃ jaṭāyur idam abravīt 9 sā hṛtā rākṣasendreṇa rāvaṇena vihāyasā māyām āsthāya vipulāṃ vātadurdinasaṃkulām 10 pariśrāntasya me tāta pakṣau chittvā niśācaraḥ sītām ādāya vaidehīṃ prayāto dakṣiṇā mukhaḥ 11 uparudhyanti me prāṇā dṛṣṭir bhramati rāghava paśyāmi vṛkṣān sauvarṇān uśīrakṛtamūrdhajān 12 yena yāti muhūrtena sītām ādāya rāvaṇaḥ vipranaṣṭaṃ dhanaṃ kṣipraṃ tat svāmipratipadyate 13 vindo nāma muhūrto 'sau sa ca kākutstha nābudhat jhaṣavad baḍiśaṃ gṛhya kṣipram eva vinaśyati 14 na ca tvayā vyathā kāryā janakasya sutāṃ prati vaidehyā raṃsyase kṣipraṃ hatvā taṃ rākṣasaṃ raṇe 15 asaṃmūḍhasya gṛdhrasya rāmaṃ pratyanubhāṣataḥ āsyāt susrāva rudhiraṃ mriyamāṇasya sāmiṣam 16 putro viśravasaḥ sākṣād bhrātā vaiśravaṇasya ca ity uktvā durlabhān prāṇān mumoca patageśvaraḥ 17 brūhi brūhīti rāmasya bruvāṇasya kṛtāñjaleḥ tyaktvā śarīraṃ gṛdhrasya jagmuḥ prāṇā vihāyasaṃ 18 sa nikṣipya śiro bhūmau prasārya caraṇau tadā vikṣipya ca śarīraṃ svaṃ papāta dharaṇītale 19 taṃ gṛdhraṃ prekṣya tāmrākṣaṃ gatāsum acalopamam rāmaḥ subahubhir duḥkhair dīnaḥ saumitrim abravīt 20 bahūni rakṣasāṃ vāse varṣāṇi vasatā sukham anena daṇḍakāraṇye vicīrṇam iha pakṣiṇā 21 anekavārṣiko yas tu cirakālaṃ samutthitaḥ so 'yam adya hataḥ śete kālo hi duratikramaḥ 22 paśya lakṣmaṇa gṛdhro 'yam upakārī hataś ca me sītām abhyavapan no vai rāvaṇena balīyasā 23 gṛdhrarājyaṃ parityajya pitṛpaitāmahaṃ mahat mama hetor ayaṃ prāṇān mumoca patageśvaraḥ 24 sarvatra khalu dṛśyante sādhavo dharmacāriṇaḥ śūrāḥ śaraṇyāḥ saumitre tiryagyonigateṣv api 25 sītāharaṇajaṃ duḥkhaṃ na me saumya tathāgatam yathā vināśo gṛdhrasya matkṛte ca paraṃtapa 26 rājā daśarathaḥ śrīmān yathā mama mayā yaśāḥ pūjanīyaś ca mānyaś ca tathāyaṃ patageśvaraḥ 27 saumitre hara kāṣṭhāni nirmathiṣyāmi pāvakam gṛdhrarājaṃ didhakṣāmi matkṛte nidhanaṃ gatam 28 nāthaṃ patagalokasya citām āropayāmy aham imaṃ dhakṣyāmi saumitre hataṃ raudreṇa rakṣasā 29 yā gatir yajñaśīlānām āhitāgneś ca yā gatiḥ aparāvartināṃ yā ca yā ca bhūmipradāyinām 30 mayā tvaṃ samanujñāto gaccha lokān anuttamān gṛdhrarāja mahāsattva saṃskṛtaś ca mayā vraja 31 evam uktvā citāṃ dīptām āropya patageśvaram dadāha rāmo dharmātmā svabandhum iva duḥkhitaḥ 32 rāmo 'tha sahasaumitrir vanaṃ yātvā sa vīryavān sthūlān hatvā mahārohīn anu tastāra taṃ dvijam 33 rohimāṃsāni coddhṛtya peśīkṛtvā mahāyaśāḥ śakunāya dadau rāmo ramye haritaśādvale 34 yat tat pretasya martyasya kathayanti dvijātayaḥ tat svargagamanaṃ tasya kṣipraṃ rāmo jajāpa ha 35 tato godāvarīṃ gatvā nadīṃ naravarātmajau udakaṃ cakratus tasmai gṛdhrarājāya tāv ubhau 36 sa gṛdhrarājaḥ kṛtavān yaśaskaraṃ; suduṣkaraṃ karma raṇe nipātitaḥ maharṣikalpena ca saṃskṛtas tadā; jagāma puṇyāṃ gatim ātmanaḥ śubhām |
1
रामः परेक्ष्य तु तं गृध्रं भुवि रौद्रेण पातितम सौमित्रिं मित्रसंपन्नम इदं वचनम अब्रवीत 2 ममायं नूनम अर्थेषु यतमानॊ विहंगमः राक्षसेन हतः संख्ये पराणांस तयजति दुस्त्यजान 3 अयम अस्य शरीरे ऽसमिन पराणॊ लक्ष्मण विद्यते तथा सवरविहीनॊ ऽयं विक्लवं समुदीक्षते 4 जटायॊ यदि शक्नॊषि वाक्यं वयाहरितुं पुनः सीताम आख्याहि भद्रं ते वधम आख्याहि चात्मनः 5 किंनिमित्तॊ ऽहरत सीतां रावणस तस्य किं मया अपराद्धं तु यं दृष्ट्वा रावणेन हृता परिया 6 कथं तच चन्द्रसंकाशं मुखम आसीन मनॊहरम सीतया कानि चॊक्तानि तस्मिन काले दविजॊत्तम 7 कथंवीर्यः कथंरूपः किंकर्मा स च राक्षसः कव चास्य भवनं तात बरूहि मे परिपृच्छतः 8 तम उद्वीक्ष्याथ दीनात्मा विलपन्तम अनन्तरम वाचातिसन्नया रामं जटायुर इदम अब्रवीत 9 सा हृता राक्षसेन्द्रेण रावणेन विहायसा मायाम आस्थाय विपुलां वातदुर्दिनसंकुलाम 10 परिश्रान्तस्य मे तात पक्षौ छित्त्वा निशाचरः सीताम आदाय वैदेहीं परयातॊ दक्षिणा मुखः 11 उपरुध्यन्ति मे पराणा दृष्टिर भरमति राघव पश्यामि वृक्षान सौवर्णान उशीरकृतमूर्धजान 12 येन याति मुहूर्तेन सीताम आदाय रावणः विप्रनष्टं धनं कषिप्रं तत सवामिप्रतिपद्यते 13 विन्दॊ नाम मुहूर्तॊ ऽसौ स च काकुत्स्थ नाबुधत झषवद बडिशं गृह्य कषिप्रम एव विनश्यति 14 न च तवया वयथा कार्या जनकस्य सुतां परति वैदेह्या रंस्यसे कषिप्रं हत्वा तं राक्षसं रणे 15 असंमूढस्य गृध्रस्य रामं परत्यनुभाषतः आस्यात सुस्राव रुधिरं मरियमाणस्य सामिषम 16 पुत्रॊ विश्रवसः साक्षाद भराता वैश्रवणस्य च इत्य उक्त्वा दुर्लभान पराणान मुमॊच पतगेश्वरः 17 बरूहि बरूहीति रामस्य बरुवाणस्य कृताञ्जलेः तयक्त्वा शरीरं गृध्रस्य जग्मुः पराणा विहायसं 18 स निक्षिप्य शिरॊ भूमौ परसार्य चरणौ तदा विक्षिप्य च शरीरं सवं पपात धरणीतले 19 तं गृध्रं परेक्ष्य ताम्राक्षं गतासुम अचलॊपमम रामः सुबहुभिर दुःखैर दीनः सौमित्रिम अब्रवीत 20 बहूनि रक्षसां वासे वर्षाणि वसता सुखम अनेन दण्डकारण्ये विचीर्णम इह पक्षिणा 21 अनेकवार्षिकॊ यस तु चिरकालं समुत्थितः सॊ ऽयम अद्य हतः शेते कालॊ हि दुरतिक्रमः 22 पश्य लक्ष्मण गृध्रॊ ऽयम उपकारी हतश च मे सीताम अभ्यवपन नॊ वै रावणेन बलीयसा 23 गृध्रराज्यं परित्यज्य पितृपैतामहं महत मम हेतॊर अयं पराणान मुमॊच पतगेश्वरः 24 सर्वत्र खलु दृश्यन्ते साधवॊ धर्मचारिणः शूराः शरण्याः सौमित्रे तिर्यग्यॊनिगतेष्व अपि 25 सीताहरणजं दुःखं न मे सौम्य तथागतम यथा विनाशॊ गृध्रस्य मत्कृते च परंतप 26 राजा दशरथः शरीमान यथा मम मया यशाः पूजनीयश च मान्यश च तथायं पतगेश्वरः 27 सौमित्रे हर काष्ठानि निर्मथिष्यामि पावकम गृध्रराजं दिधक्षामि मत्कृते निधनं गतम 28 नाथं पतगलॊकस्य चिताम आरॊपयाम्य अहम इमं धक्ष्यामि सौमित्रे हतं रौद्रेण रक्षसा 29 या गतिर यज्ञशीलानाम आहिताग्नेश च या गतिः अपरावर्तिनां या च या च भूमिप्रदायिनाम 30 मया तवं समनुज्ञातॊ गच्छ लॊकान अनुत्तमान गृध्रराज महासत्त्व संस्कृतश च मया वरज 31 एवम उक्त्वा चितां दीप्ताम आरॊप्य पतगेश्वरम ददाह रामॊ धर्मात्मा सवबन्धुम इव दुःखितः 32 रामॊ ऽथ सहसौमित्रिर वनं यात्वा स वीर्यवान सथूलान हत्वा महारॊहीन अनु तस्तार तं दविजम 33 रॊहिमांसानि चॊद्धृत्य पेशीकृत्वा महायशाः शकुनाय ददौ रामॊ रम्ये हरितशाद्वले 34 यत तत परेतस्य मर्त्यस्य कथयन्ति दविजातयः तत सवर्गगमनं तस्य कषिप्रं रामॊ जजाप ह 35 ततॊ गॊदावरीं गत्वा नदीं नरवरात्मजौ उदकं चक्रतुस तस्मै गृध्रराजाय ताव उभौ 36 स गृध्रराजः कृतवान यशस्करं; सुदुष्करं कर्म रणे निपातितः महर्षिकल्पेन च संस्कृतस तदा; जगाम पुण्यां गतिम आत्मनः शुभाम |