Book 2
Chapter 46
|
1
prabhātāyāṃ tu śarvaryāṃ pṛthu vṛkṣā mahāyaśāḥ uvāca rāmaḥ saumitriṃ lakṣmaṇaṃ śubhalakṣaṇam 2 bhāskarodayakālo 'yaṃ gatā bhagavatī niśā asau sukṛṣṇo vihagaḥ kokilas tāta kūjati 3 barhiṇānāṃ ca nirghoṣaḥ śrūyate nadatāṃ vane tarāma jāhnavīṃ saumya śīghragāṃ sāgaraṃgamām 4 vijñāya rāmasya vacaḥ saumitrir mitranandanaḥ guham āmantrya sūtaṃ ca so 'tiṣṭhad bhrātur agrataḥ 5 tataḥ kalāpān saṃnahya khaḍgau baddhvā ca dhanvinau jagmatur yena tau gaṅgāṃ sītayā saha rāghavau 6 rāmam eva tu dharmajñam upagamya vinītavat kim ahaṃ karavāṇīti sūtaḥ prāñjalir abravīt 7 nivartasvety uvācainam etāvad dhi kṛtaṃ mama yānaṃ vihāya padbhyāṃ tu gamiṣyāmo mahāvanam 8 ātmānaṃ tv abhyanujñātam avekṣyārtaḥ sa sārathiḥ sumantraḥ puruṣavyāghram aikṣvākam idam abravīt 9 nātikrāntam idaṃ loke puruṣeṇeha kena cit tava sabhrātṛbhāryasya vāsaḥ prākṛtavad vane 10 na manye brahmacarye 'sti svadhīte vā phalodayaḥ mārdavārjavayor vāpi tvāṃ ced vyasanam āgatam 11 saha rāghava vaidehyā bhrātrā caiva vane vasan tvaṃ gatiṃ prāpsyase vīra trīṁl lokāṃs tu jayann iva 12 vayaṃ khalu hatā rāma ye tayāpy upavañcitāḥ kaikeyyā vaśam eṣyāmaḥ pāpāyā duḥkhabhāginaḥ 13 iti bruvann ātma samaṃ sumantraḥ sārathis tadā dṛṣṭvā dura gataṃ rāmaṃ duḥkhārto rurude ciram 14 tatas tu vigate bāṣpe sūtaṃ spṛṣṭodakaṃ śucim rāmas tu madhuraṃ vākyaṃ punaḥ punar uvāca tam 15 ikṣvākūṇāṃ tvayā tulyaṃ suhṛdaṃ nopalakṣaye yathā daśaratho rājā māṃ na śocet tathā kuru 16 śokopahata cetāś ca vṛddhaś ca jagatīpatiḥ kāma bhārāvasannaś ca tasmād etad bravīmi te 17 yad yad ājñāpayet kiṃ cit sa mahātmā mahīpatiḥ kaikeyyāḥ priyakāmārthaṃ kāryaṃ tad avikāṅkṣayā 18 etadarthaṃ hi rājyāni praśāsati nareśvarāḥ yad eṣāṃ sarvakṛtyeṣu mano na pratihanyate 19 tad yathā sa mahārājo nālīkam adhigacchati na ca tāmyati duḥkhena sumantra kuru tat tathā 20 adṛṣṭaduḥkhaṃ rājānaṃ vṛddham āryaṃ jitendriyam brūyās tvam abhivādyaiva mama hetor idaṃ vacaḥ 21 naivāham anuśocāmi lakṣmaṇo na ca maithilī ayodhyāyāś cyutāś ceti vane vatsyāmaheti vā 22 caturdaśasu varṣeṣu nivṛtteṣu punaḥ punaḥ lakṣmaṇaṃ māṃ ca sītāṃ ca drakṣyasi kṣipram āgatān 23 evam uktvā tu rājānaṃ mātaraṃ ca sumantra me anyāś ca devīḥ sahitāḥ kaikeyīṃ ca punaḥ punaḥ 24 ārogyaṃ brūhi kausalyām atha pādābhivandanam sītāyā mama cāryasya vacanāl lakṣmaṇasya ca 25 brūyāś ca hi mahārājaṃ bharataṃ kṣipram ānaya āgataś cāpi bharataḥ sthāpyo nṛpamate pade 26 bharataṃ ca pariṣvajya yauvarājye 'bhiṣicya ca asmatsaṃtāpajaṃ duḥkhaṃ na tvām abhibhaviṣyati 27 bharataś cāpi vaktavyo yathā rājani vartase tathā mātṛṣu vartethāḥ sarvāsv evāviśeṣataḥ 28 yathā ca tava kaikeyī sumitrā cāviśeṣataḥ tathaiva devī kausalyā mama mātā viśeṣataḥ 29 nivartyamāno rāmeṇa sumantraḥ śokakarśitaḥ tat sarvaṃ vacanaṃ śrutvā snehāt kākutstham abravīt 30 yad ahaṃ nopacāreṇa brūyāṃ snehād aviklavaḥ bhaktimān iti tat tāvad vākyaṃ tvaṃ kṣantum arhasi 31 kathaṃ hi tvadvihīno 'haṃ pratiyāsyāmi tāṃ purīm tava tāta viyogena putraśokākulām iva 32 sarāmam api tāvan me rathaṃ dṛṣṭvā tadā janaḥ vinā rāmaṃ rathaṃ dṛṣṭvā vidīryetāpi sā purī 33 dainyaṃ hi nagarī gacched dṛṣṭvā śūnyam imaṃ ratham sūtāvaśeṣaṃ svaṃ sainyaṃ hatavīram ivāhave 34 dūre 'pi nivasantaṃ tvāṃ mānasenāgrataḥ sthitam cintayantyo 'dya nūnaṃ tvāṃ nirāhārāḥ kṛtāḥ prajāḥ 35 ārtanādo hi yaḥ paurair muktas tadvipravāsane rathasthaṃ māṃ niśāmyaiva kuryuḥ śataguṇaṃ tataḥ 36 ahaṃ kiṃ cāpi vakṣyāmi devīṃ tava suto mayā nīto 'sau mātulakulaṃ saṃtāpaṃ mā kṛthā iti 37 asatyam api naivāhaṃ brūyāṃ vacanam īdṛśam katham apriyam evāhaṃ brūyāṃ satyam idaṃ vacaḥ 38 mama tāvan niyogasthās tvadbandhujanavāhinaḥ kathaṃ rathaṃ tvayā hīnaṃ pravakṣyanti hayottamāḥ 39 yadi me yācamānasya tyāgam eva kariṣyasi saratho 'gniṃ pravekṣyāmi tyakta mātra iha tvayā 40 bhaviṣyanti vane yāni tapovighnakarāṇi te rathena pratibādhiṣye tāni sattvāni rāghava 41 tat kṛtena mayā prāptaṃ ratha caryā kṛtaṃ sukham āśaṃse tvatkṛtenāhaṃ vanavāsakṛtaṃ sukham 42 prasīdecchāmi te 'raṇye bhavituṃ pratyanantaraḥ prītyābhihitam icchāmi bhava me patyanantaraḥ 43 tava śuśrūṣaṇaṃ mūrdhnā kariṣyāmi vane vasan ayodhyāṃ devalokaṃ vā sarvathā prajahāmy aham 44 na hi śakyā praveṣṭuṃ sā mayāyodhyā tvayā vinā rājadhānī mahendrasya yathā duṣkṛtakarmaṇā 45 ime cāpi hayā vīra yadi te vanavāsinaḥ paricaryāṃ kariṣyanti prāpsyanti paramāṃ gatim 46 vanavāse kṣayaṃ prāpte mamaiṣa hi manorathaḥ yad anena rathenaiva tvāṃ vaheyaṃ purīṃ punaḥ 47 caturdaśa hi varṣāṇi sahitasya tvayā vane kṣaṇabhūtāni yāsyanti śataśas tu tato 'nyathā 48 bhṛtyavatsala tiṣṭhantaṃ bhartṛputragate pathi bhaktaṃ bhṛtyaṃ sthitaṃ sthityāṃ tvaṃ na māṃ hātum arhasi 49 evaṃ bahuvidhaṃ dīnaṃ yācamānaṃ punaḥ punaḥ rāmo bhṛtyānukampī tu sumantram idam abravīt 50 jānāmi paramāṃ bhaktiṃ mayi te bhartṛvatsala śṛṇu cāpi yadarthaṃ tvāṃ preṣayāmi purīm itaḥ 51 nagarīṃ tvāṃ gataṃ dṛṣṭvā jananī me yavīyasī kaikeyī pratyayaṃ gacched iti rāmo vanaṃ gataḥ 52 parituṣṭā hi sā devi vanavāsaṃ gate mayi rājānaṃ nātiśaṅketa mithyāvādīti dhārmikam 53 eṣa me prathamaḥ kalpo yad ambā me yavīyasī bharatārakṣitaṃ sphītaṃ putrarājyam avāpnuyāt 54 mama priyārthaṃ rājñaś ca sarathas tvaṃ purīṃ vraja saṃdiṣṭaś cāsi yānarthāṃs tāṃs tān brūyās tathātathā 55 ity uktvā vacanaṃ sūtaṃ sāntvayitvā punaḥ punaḥ guhaṃ vacanam aklībaṃ rāmo hetumad abravīt jaṭāḥ kṛtvā gamiṣyāmi nyagrodhakṣīram ānaya 56 tat kṣīraṃ rājaputrāya guhaḥ kṣipram upāharat lakṣmaṇasyātmanaś caiva rāmas tenākaroj jaṭāḥ 57 tau tadā cīravasanau jaṭāmaṇḍaladhāriṇau aśobhetām ṛṣisamau bhrātarau rāmalakṣmaṇau 58 tato vaikhānasaṃ mārgam āsthitaḥ sahalakṣmaṇaḥ vratam ādiṣṭavān rāmaḥ sahāyaṃ guham abravīt 59 apramatto bale kośe durge janapade tathā bhavethā guha rājyaṃ hi durārakṣatamaṃ matam 60 tatas taṃ samanujñāya guham ikṣvākunandanaḥ jagāma tūrṇam avyagraḥ sabhāryaḥ sahalakṣmaṇaḥ 61 sa tu dṛṣṭvā nadītīre nāvam ikṣvākunandanaḥ titīrṣuḥ śīghragāṃ gaṅgām idaṃ lakṣmaṇam abravīt 62 āroha tvaṃ nara vyāghra sthitāṃ nāvam imāṃ śanaiḥ sītāṃ cāropayānvakṣaṃ parigṛhya manasvinīm 63 sa bhrātuḥ śāsanaṃ śrutvā sarvam apratikūlayan āropya maithilīṃ pūrvam ārurohātmavāṃs tataḥ 64 athāruroha tejasvī svayaṃ lakṣmaṇapūrvajaḥ tato niṣādādhipatir guho jñātīn acodayat 65 anujñāya sumantraṃ ca sabalaṃ caiva taṃ guham āsthāya nāvaṃ rāmas tu codayām āsa nāvikān 66 tatas taiś coditā sā nauḥ karṇadhārasamāhitā śubhasphyavegābhihatā śīghraṃ salilam atyagāt 67 madhyaṃ tu samanuprāpya bhāgīrathyās tv aninditā vaidehī prāñjalir bhūtvā tāṃ nadīm idam abravīt 68 putro daśarathasyāyaṃ mahārājasya dhīmataḥ nideśaṃ pālayatv enaṃ gaṅge tvadabhirakṣitaḥ 69 caturdaśa hi varṣāṇi samagrāṇy uṣya kānane bhrātrā saha mayā caiva punaḥ pratyāgamiṣyati 70 tatas tvāṃ devi subhage kṣemeṇa punar āgatā yakṣye pramuditā gaṅge sarvakāmasamṛddhaye 71 tvaṃ hi tripathagā devi brahma lokaṃ samīkṣase bhāryā codadhirājasya loke 'smin saṃpradṛśyase 72 sā tvāṃ devi namasyāmi praśaṃsāmi ca śobhane prāpta rājye naravyāghra śivena punar āgate 73 gavāṃ śatasahasrāṇi vastrāṇy annaṃ ca peśalam brāhmaṇebhyaḥ pradāsyāmi tava priyacikīrṣayā 74 tathā saṃbhāṣamāṇā sā sītā gaṅgām aninditā dakṣiṇā dakṣiṇaṃ tīraṃ kṣipram evābhyupāgamat 75 tīraṃ tu samanuprāpya nāvaṃ hitvā nararṣabhaḥ prātiṣṭhata saha bhrātrā vaidehyā ca paraṃtapaḥ 76 athābravīn mahābāhuḥ sumitrānandavardhanam agrato gaccha saumitre sītā tvām anugacchatu 77 pṛṣṭhato 'haṃ gamiṣyāmi tvāṃ ca sītāṃ ca pālayan adya duḥkhaṃ tu vaidehī vanavāsasya vetsyati 78 gataṃ tu gaṅgāparapāram āśu; rāmaṃ sumantraḥ pratataṃ nirīkṣya adhvaprakarṣād vinivṛttadṛṣṭir; mumoca bāṣpaṃ vyathitas tapasvī 79 tau tatra hatvā caturo mahāmṛgān; varāham ṛśyaṃ pṛṣataṃ mahārurum ādāya medhyaṃ tvaritaṃ bubhukṣitau; vāsāya kāle yayatur vanaspatim |
1
परभातायां तु शर्वर्यां पृथु वृक्षा महायशाः उवाच रामः सौमित्रिं लक्ष्मणं शुभलक्षणम 2 भास्करॊदयकालॊ ऽयं गता भगवती निशा असौ सुकृष्णॊ विहगः कॊकिलस तात कूजति 3 बर्हिणानां च निर्घॊषः शरूयते नदतां वने तराम जाह्नवीं सौम्य शीघ्रगां सागरंगमाम 4 विज्ञाय रामस्य वचः सौमित्रिर मित्रनन्दनः गुहम आमन्त्र्य सूतं च सॊ ऽतिष्ठद भरातुर अग्रतः 5 ततः कलापान संनह्य खड्गौ बद्ध्वा च धन्विनौ जग्मतुर येन तौ गङ्गां सीतया सह राघवौ 6 रामम एव तु धर्मज्ञम उपगम्य विनीतवत किम अहं करवाणीति सूतः पराञ्जलिर अब्रवीत 7 निवर्तस्वेत्य उवाचैनम एतावद धि कृतं मम यानं विहाय पद्भ्यां तु गमिष्यामॊ महावनम 8 आत्मानं तव अभ्यनुज्ञातम अवेक्ष्यार्तः स सारथिः सुमन्त्रः पुरुषव्याघ्रम ऐक्ष्वाकम इदम अब्रवीत 9 नातिक्रान्तम इदं लॊके पुरुषेणेह केन चित तव सभ्रातृभार्यस्य वासः पराकृतवद वने 10 न मन्ये बरह्मचर्ये ऽसति सवधीते वा फलॊदयः मार्दवार्जवयॊर वापि तवां चेद वयसनम आगतम 11 सह राघव वैदेह्या भरात्रा चैव वने वसन तवं गतिं पराप्स्यसे वीर तरीँल लॊकांस तु जयन्न इव 12 वयं खलु हता राम ये तयाप्य उपवञ्चिताः कैकेय्या वशम एष्यामः पापाया दुःखभागिनः 13 इति बरुवन्न आत्म समं सुमन्त्रः सारथिस तदा दृष्ट्वा दुर गतं रामं दुःखार्तॊ रुरुदे चिरम 14 ततस तु विगते बाष्पे सूतं सपृष्टॊदकं शुचिम रामस तु मधुरं वाक्यं पुनः पुनर उवाच तम 15 इक्ष्वाकूणां तवया तुल्यं सुहृदं नॊपलक्षये यथा दशरथॊ राजा मां न शॊचेत तथा कुरु 16 शॊकॊपहत चेताश च वृद्धश च जगतीपतिः काम भारावसन्नश च तस्माद एतद बरवीमि ते 17 यद यद आज्ञापयेत किं चित स महात्मा महीपतिः कैकेय्याः परियकामार्थं कार्यं तद अविकाङ्क्षया 18 एतदर्थं हि राज्यानि परशासति नरेश्वराः यद एषां सर्वकृत्येषु मनॊ न परतिहन्यते 19 तद यथा स महाराजॊ नालीकम अधिगच्छति न च ताम्यति दुःखेन सुमन्त्र कुरु तत तथा 20 अदृष्टदुःखं राजानं वृद्धम आर्यं जितेन्द्रियम बरूयास तवम अभिवाद्यैव मम हेतॊर इदं वचः 21 नैवाहम अनुशॊचामि लक्ष्मणॊ न च मैथिली अयॊध्यायाश चयुताश चेति वने वत्स्यामहेति वा 22 चतुर्दशसु वर्षेषु निवृत्तेषु पुनः पुनः लक्ष्मणं मां च सीतां च दरक्ष्यसि कषिप्रम आगतान 23 एवम उक्त्वा तु राजानं मातरं च सुमन्त्र मे अन्याश च देवीः सहिताः कैकेयीं च पुनः पुनः 24 आरॊग्यं बरूहि कौसल्याम अथ पादाभिवन्दनम सीताया मम चार्यस्य वचनाल लक्ष्मणस्य च 25 बरूयाश च हि महाराजं भरतं कषिप्रम आनय आगतश चापि भरतः सथाप्यॊ नृपमते पदे 26 भरतं च परिष्वज्य यौवराज्ये ऽभिषिच्य च अस्मत्संतापजं दुःखं न तवाम अभिभविष्यति 27 भरतश चापि वक्तव्यॊ यथा राजनि वर्तसे तथा मातृषु वर्तेथाः सर्वास्व एवाविशेषतः 28 यथा च तव कैकेयी सुमित्रा चाविशेषतः तथैव देवी कौसल्या मम माता विशेषतः 29 निवर्त्यमानॊ रामेण सुमन्त्रः शॊककर्शितः तत सर्वं वचनं शरुत्वा सनेहात काकुत्स्थम अब्रवीत 30 यद अहं नॊपचारेण बरूयां सनेहाद अविक्लवः भक्तिमान इति तत तावद वाक्यं तवं कषन्तुम अर्हसि 31 कथं हि तवद्विहीनॊ ऽहं परतियास्यामि तां पुरीम तव तात वियॊगेन पुत्रशॊकाकुलाम इव 32 सरामम अपि तावन मे रथं दृष्ट्वा तदा जनः विना रामं रथं दृष्ट्वा विदीर्येतापि सा पुरी 33 दैन्यं हि नगरी गच्छेद दृष्ट्वा शून्यम इमं रथम सूतावशेषं सवं सैन्यं हतवीरम इवाहवे 34 दूरे ऽपि निवसन्तं तवां मानसेनाग्रतः सथितम चिन्तयन्त्यॊ ऽदय नूनं तवां निराहाराः कृताः परजाः 35 आर्तनादॊ हि यः पौरैर मुक्तस तद्विप्रवासने रथस्थं मां निशाम्यैव कुर्युः शतगुणं ततः 36 अहं किं चापि वक्ष्यामि देवीं तव सुतॊ मया नीतॊ ऽसौ मातुलकुलं संतापं मा कृथा इति 37 असत्यम अपि नैवाहं बरूयां वचनम ईदृशम कथम अप्रियम एवाहं बरूयां सत्यम इदं वचः 38 मम तावन नियॊगस्थास तवद्बन्धुजनवाहिनः कथं रथं तवया हीनं परवक्ष्यन्ति हयॊत्तमाः 39 यदि मे याचमानस्य तयागम एव करिष्यसि सरथॊ ऽगनिं परवेक्ष्यामि तयक्त मात्र इह तवया 40 भविष्यन्ति वने यानि तपॊविघ्नकराणि ते रथेन परतिबाधिष्ये तानि सत्त्वानि राघव 41 तत कृतेन मया पराप्तं रथ चर्या कृतं सुखम आशंसे तवत्कृतेनाहं वनवासकृतं सुखम 42 परसीदेच्छामि ते ऽरण्ये भवितुं परत्यनन्तरः परीत्याभिहितम इच्छामि भव मे पत्यनन्तरः 43 तव शुश्रूषणं मूर्ध्ना करिष्यामि वने वसन अयॊध्यां देवलॊकं वा सर्वथा परजहाम्य अहम 44 न हि शक्या परवेष्टुं सा मयायॊध्या तवया विना राजधानी महेन्द्रस्य यथा दुष्कृतकर्मणा 45 इमे चापि हया वीर यदि ते वनवासिनः परिचर्यां करिष्यन्ति पराप्स्यन्ति परमां गतिम 46 वनवासे कषयं पराप्ते ममैष हि मनॊरथः यद अनेन रथेनैव तवां वहेयं पुरीं पुनः 47 चतुर्दश हि वर्षाणि सहितस्य तवया वने कषणभूतानि यास्यन्ति शतशस तु ततॊ ऽनयथा 48 भृत्यवत्सल तिष्ठन्तं भर्तृपुत्रगते पथि भक्तं भृत्यं सथितं सथित्यां तवं न मां हातुम अर्हसि 49 एवं बहुविधं दीनं याचमानं पुनः पुनः रामॊ भृत्यानुकम्पी तु सुमन्त्रम इदम अब्रवीत 50 जानामि परमां भक्तिं मयि ते भर्तृवत्सल शृणु चापि यदर्थं तवां परेषयामि पुरीम इतः 51 नगरीं तवां गतं दृष्ट्वा जननी मे यवीयसी कैकेयी परत्ययं गच्छेद इति रामॊ वनं गतः 52 परितुष्टा हि सा देवि वनवासं गते मयि राजानं नातिशङ्केत मिथ्यावादीति धार्मिकम 53 एष मे परथमः कल्पॊ यद अम्बा मे यवीयसी भरतारक्षितं सफीतं पुत्रराज्यम अवाप्नुयात 54 मम परियार्थं राज्ञश च सरथस तवं पुरीं वरज संदिष्टश चासि यानर्थांस तांस तान बरूयास तथातथा 55 इत्य उक्त्वा वचनं सूतं सान्त्वयित्वा पुनः पुनः गुहं वचनम अक्लीबं रामॊ हेतुमद अब्रवीत जटाः कृत्वा गमिष्यामि नयग्रॊधक्षीरम आनय 56 तत कषीरं राजपुत्राय गुहः कषिप्रम उपाहरत लक्ष्मणस्यात्मनश चैव रामस तेनाकरॊज जटाः 57 तौ तदा चीरवसनौ जटामण्डलधारिणौ अशॊभेताम ऋषिसमौ भरातरौ रामलक्ष्मणौ 58 ततॊ वैखानसं मार्गम आस्थितः सहलक्ष्मणः वरतम आदिष्टवान रामः सहायं गुहम अब्रवीत 59 अप्रमत्तॊ बले कॊशे दुर्गे जनपदे तथा भवेथा गुह राज्यं हि दुरारक्षतमं मतम 60 ततस तं समनुज्ञाय गुहम इक्ष्वाकुनन्दनः जगाम तूर्णम अव्यग्रः सभार्यः सहलक्ष्मणः 61 स तु दृष्ट्वा नदीतीरे नावम इक्ष्वाकुनन्दनः तितीर्षुः शीघ्रगां गङ्गाम इदं लक्ष्मणम अब्रवीत 62 आरॊह तवं नर वयाघ्र सथितां नावम इमां शनैः सीतां चारॊपयान्वक्षं परिगृह्य मनस्विनीम 63 स भरातुः शासनं शरुत्वा सर्वम अप्रतिकूलयन आरॊप्य मैथिलीं पूर्वम आरुरॊहात्मवांस ततः 64 अथारुरॊह तेजस्वी सवयं लक्ष्मणपूर्वजः ततॊ निषादाधिपतिर गुहॊ जञातीन अचॊदयत 65 अनुज्ञाय सुमन्त्रं च सबलं चैव तं गुहम आस्थाय नावं रामस तु चॊदयाम आस नाविकान 66 ततस तैश चॊदिता सा नौः कर्णधारसमाहिता शुभस्फ्यवेगाभिहता शीघ्रं सलिलम अत्यगात 67 मध्यं तु समनुप्राप्य भागीरथ्यास तव अनिन्दिता वैदेही पराञ्जलिर भूत्वा तां नदीम इदम अब्रवीत 68 पुत्रॊ दशरथस्यायं महाराजस्य धीमतः निदेशं पालयत्व एनं गङ्गे तवदभिरक्षितः 69 चतुर्दश हि वर्षाणि समग्राण्य उष्य कानने भरात्रा सह मया चैव पुनः परत्यागमिष्यति 70 ततस तवां देवि सुभगे कषेमेण पुनर आगता यक्ष्ये परमुदिता गङ्गे सर्वकामसमृद्धये 71 तवं हि तरिपथगा देवि बरह्म लॊकं समीक्षसे भार्या चॊदधिराजस्य लॊके ऽसमिन संप्रदृश्यसे 72 सा तवां देवि नमस्यामि परशंसामि च शॊभने पराप्त राज्ये नरव्याघ्र शिवेन पुनर आगते 73 गवां शतसहस्राणि वस्त्राण्य अन्नं च पेशलम बराह्मणेभ्यः परदास्यामि तव परियचिकीर्षया 74 तथा संभाषमाणा सा सीता गङ्गाम अनिन्दिता दक्षिणा दक्षिणं तीरं कषिप्रम एवाभ्युपागमत 75 तीरं तु समनुप्राप्य नावं हित्वा नरर्षभः परातिष्ठत सह भरात्रा वैदेह्या च परंतपः 76 अथाब्रवीन महाबाहुः सुमित्रानन्दवर्धनम अग्रतॊ गच्छ सौमित्रे सीता तवाम अनुगच्छतु 77 पृष्ठतॊ ऽहं गमिष्यामि तवां च सीतां च पालयन अद्य दुःखं तु वैदेही वनवासस्य वेत्स्यति 78 गतं तु गङ्गापरपारम आशु; रामं सुमन्त्रः परततं निरीक्ष्य अध्वप्रकर्षाद विनिवृत्तदृष्टिर; मुमॊच बाष्पं वयथितस तपस्वी 79 तौ तत्र हत्वा चतुरॊ महामृगान; वराहम ऋश्यं पृषतं महारुरुम आदाय मेध्यं तवरितं बुभुक्षितौ; वासाय काले ययतुर वनस्पतिम |