Book 1
Chapter 4
|
1
prāptarājyasya rāmasya vālmīkir bhagavān ṛṣiḥ cakāra caritaṃ kṛtsnaṃ vicitrapadam ātmavān 2 kṛtvā tu tan mahāprājñaḥ sabhaviṣyaṃ sahottaram cintayām āsa ko nv etat prayuñjīyād iti prabhuḥ 3 tasya cintayamānasya maharṣer bhāvitātmanaḥ agṛhṇītāṃ tataḥ pādau muniveṣau kuśīlavau 4 kuśīlavau tu dharmajñau rājaputrau yaśasvinau bhrātarau svarasaṃpannau dadarśāśramavāsinau 5 sa tu medhāvinau dṛṣṭvā vedeṣu pariniṣṭhitau vedopabṛhmaṇārthāya tāv agrāhayata prabhuḥ 6 kāvyaṃ rāmāyaṇaṃ kṛtsnaṃ sītāyāś caritaṃ mahat paulastya vadham ity eva cakāra caritavrataḥ 7 pāṭhye geye ca madhuraṃ pramāṇais tribhir anvitam jātibhiḥ saptabhir yuktaṃ tantrīlayasamanvitam 8 hāsyaśṛṅgārakāruṇyaraudravīrabhayānakaiḥ bībhatsādirasair yuktaṃ kāvyam etad agāyatām 9 tau tu gāndharvatattvajñau sthāna mūrcchana kovidau bhrātarau svarasaṃpannau gandharvāv iva rūpiṇau 10 rūpalakṣaṇasaṃpannau madhurasvarabhāṣiṇau bimbād ivoddhṛtau bimbau rāmadehāt tathāparau 11 tau rājaputrau kārtsnyena dharmyam ākhyānam uttamam vāco vidheyaṃ tat sarvaṃ kṛtvā kāvyam aninditau 12 ṛṣīṇāṃ ca dvijātīnāṃ sādhūnāṃ ca samāgame yathopadeśaṃ tattvajñau jagatus tau samāhitau mahātmānau mahābhāgau sarvalakṣaṇalakṣitau 13 tau kadā cit sametānām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām āsīnānāṃ samīpasthāv idaṃ kāvyam agāyatām 14 tac chrutvā munayaḥ sarve bāṣpaparyākulekṣaṇāḥ sādhu sādhv ity tāv ūcatuḥ paraṃ vismayam āgatāḥ 15 te prītamanasaḥ sarve munayo dharmavatsalāḥ praśaśaṃsuḥ praśastavyau gāyamānau kuśīlavau 16 aho gītasya mādhuryaṃ ślokānāṃ ca viśeṣataḥ ciranirvṛttam apy etat pratyakṣam iva darśitam 17 praviśya tāv ubhau suṣṭhu tadā bhāvam agāyatām sahitau madhuraṃ raktaṃ saṃpannaṃ svarasaṃpadā 18 evaṃ praśasyamānau tau tapaḥślāghyair maharṣibhiḥ saṃraktataram atyarthaṃ madhuraṃ tāv agāyatām 19 prītaḥ kaś cin munis tābhyāṃ saṃsthitaḥ kalaśaṃ dadau prasanno valkalaṃ kaś cid dadau tābhyāṃ mahāyaśāḥ 20 āścaryam idam ākhyānaṃ muninā saṃprakīrtitam paraṃ kavīnām ādhāraṃ samāptaṃ ca yathākramam 21 praśasyamānau sarvatra kadā cit tatra gāyakau rathyāsu rājamārgeṣu dadarśa bharatāgrajaḥ 22 svaveśma cānīya tato bhrātarau sakuśīlavau pūjayām āsa pūjārhau rāmaḥ śatrunibarhaṇaḥ 23 āsīnaḥ kāñcane divye sa ca siṃhāsane prabhuḥ upopaviṣṭaiḥ sacivair bhrātṛbhiś ca paraṃtapaḥ 24 dṛṣṭvā tu rūpasaṃpannau tāv ubhau vīṇinau tataḥ uvāca lakṣmaṇaṃ rāmaḥ śatrughnaṃ bharataṃ tathā 25 śrūyatām idam ākhyānam anayor devavarcasoḥ vicitrārthapadaṃ samyag gāyator madhurasvaram 26 imau munī pārthivalakṣmaṇānvitau; kuśīlavau caiva mahātapasvinau mamāpi tad bhūtikaraṃ pracakṣate; mahānubhāvaṃ caritaṃ nibodhata 27 tatas tu tau rāmavacaḥ pracoditāv; agāyatāṃ mārgavidhānasaṃpadā sa cāpi rāmaḥ pariṣadgataḥ śanair; bubhūṣayāsaktamanā babhūva |
1
पराप्तराज्यस्य रामस्य वाल्मीकिर भगवान ऋषिः चकार चरितं कृत्स्नं विचित्रपदम आत्मवान 2 कृत्वा तु तन महाप्राज्ञः सभविष्यं सहॊत्तरम चिन्तयाम आस कॊ नव एतत परयुञ्जीयाद इति परभुः 3 तस्य चिन्तयमानस्य महर्षेर भावितात्मनः अगृह्णीतां ततः पादौ मुनिवेषौ कुशीलवौ 4 कुशीलवौ तु धर्मज्ञौ राजपुत्रौ यशस्विनौ भरातरौ सवरसंपन्नौ ददर्शाश्रमवासिनौ 5 स तु मेधाविनौ दृष्ट्वा वेदेषु परिनिष्ठितौ वेदॊपबृह्मणार्थाय ताव अग्राहयत परभुः 6 काव्यं रामायणं कृत्स्नं सीतायाश चरितं महत पौलस्त्य वधम इत्य एव चकार चरितव्रतः 7 पाठ्ये गेये च मधुरं परमाणैस तरिभिर अन्वितम जातिभिः सप्तभिर युक्तं तन्त्रीलयसमन्वितम 8 हास्यशृङ्गारकारुण्यरौद्रवीरभयानकैः बीभत्सादिरसैर युक्तं काव्यम एतद अगायताम 9 तौ तु गान्धर्वतत्त्वज्ञौ सथान मूर्च्छन कॊविदौ भरातरौ सवरसंपन्नौ गन्धर्वाव इव रूपिणौ 10 रूपलक्षणसंपन्नौ मधुरस्वरभाषिणौ बिम्बाद इवॊद्धृतौ बिम्बौ रामदेहात तथापरौ 11 तौ राजपुत्रौ कार्त्स्न्येन धर्म्यम आख्यानम उत्तमम वाचॊ विधेयं तत सर्वं कृत्वा काव्यम अनिन्दितौ 12 ऋषीणां च दविजातीनां साधूनां च समागमे यथॊपदेशं तत्त्वज्ञौ जगतुस तौ समाहितौ महात्मानौ महाभागौ सर्वलक्षणलक्षितौ 13 तौ कदा चित समेतानाम ऋषीणां भावितात्मनाम आसीनानां समीपस्थाव इदं काव्यम अगायताम 14 तच छरुत्वा मुनयः सर्वे बाष्पपर्याकुलेक्षणाः साधु साध्व इत्य ताव ऊचतुः परं विस्मयम आगताः 15 ते परीतमनसः सर्वे मुनयॊ धर्मवत्सलाः परशशंसुः परशस्तव्यौ गायमानौ कुशीलवौ 16 अहॊ गीतस्य माधुर्यं शलॊकानां च विशेषतः चिरनिर्वृत्तम अप्य एतत परत्यक्षम इव दर्शितम 17 परविश्य ताव उभौ सुष्ठु तदा भावम अगायताम सहितौ मधुरं रक्तं संपन्नं सवरसंपदा 18 एवं परशस्यमानौ तौ तपःश्लाघ्यैर महर्षिभिः संरक्ततरम अत्यर्थं मधुरं ताव अगायताम 19 परीतः कश चिन मुनिस ताभ्यां संस्थितः कलशं ददौ परसन्नॊ वल्कलं कश चिद ददौ ताभ्यां महायशाः 20 आश्चर्यम इदम आख्यानं मुनिना संप्रकीर्तितम परं कवीनाम आधारं समाप्तं च यथाक्रमम 21 परशस्यमानौ सर्वत्र कदा चित तत्र गायकौ रथ्यासु राजमार्गेषु ददर्श भरताग्रजः 22 सववेश्म चानीय ततॊ भरातरौ सकुशीलवौ पूजयाम आस पूजार्हौ रामः शत्रुनिबर्हणः 23 आसीनः काञ्चने दिव्ये स च सिंहासने परभुः उपॊपविष्टैः सचिवैर भरातृभिश च परंतपः 24 दृष्ट्वा तु रूपसंपन्नौ ताव उभौ वीणिनौ ततः उवाच लक्ष्मणं रामः शत्रुघ्नं भरतं तथा 25 शरूयताम इदम आख्यानम अनयॊर देववर्चसॊः विचित्रार्थपदं सम्यग गायतॊर मधुरस्वरम 26 इमौ मुनी पार्थिवलक्ष्मणान्वितौ; कुशीलवौ चैव महातपस्विनौ ममापि तद भूतिकरं परचक्षते; महानुभावं चरितं निबॊधत 27 ततस तु तौ रामवचः परचॊदिताव; अगायतां मार्गविधानसंपदा स चापि रामः परिषद्गतः शनैर; बुभूषयासक्तमना बभूव |