Book 7
Chapter 23
|
1
sa tu jitvā daśagrīvo yamaṃ tridaśapuṃgavam rāvaṇas tu jayaślāghī svasahāyān dadarśa ha 2 jayena vardhayitvā ca mārīcapramukhās tataḥ puṣpakaṃ bhejire sarve sāntvitā ravaṇena ha 3 tato rasātalaṃ hṛṣṭaḥ praviṣṭaḥ payaso nidhim daityoraga gaṇādhyuṣṭaṃ varuṇena surakṣitam 4 sa tu bhogavatīṃ gatvā purīṃ vāsukipālitām sthāpya nāgān vaśe kṛtvā yayau maṇimatīṃ purīm 5 nivātakavacās tatra daityā labdhavarā vasan rākṣasas tān samāsādya yuddhena samupāhvayat 6 te tu sarve suvikrāntā daiteyā balaśālinaḥ nānāpraharaṇās tatra prayuddhā yuddhadurmadāḥ 7 teṣāṃ tu yudhyamānānāṃ sāgraḥ saṃvatsaro gataḥ na cānyatarayos tatra vijayo vā kṣayo 'pi vā 8 tataḥ pitāmahas tatra trailokyagatir avyayaḥ ājagāma drutaṃ devo vimānavaram āsthitaḥ 9 nivātakavacānāṃ tu nivārya raṇakarma tat vṛddhaḥ pitāmaho vākyam uvāca viditārthavat 10 na hy ayaṃ rāvaṇo yuddhe śakyo jetuṃ surāsuraiḥ na bhavantaḥ kṣayaṃ netuṃ śakyāḥ sendraiḥ surāsuraiḥ 11 rākṣasasya sakhitvaṃ vai bhavadbhiḥ saha rocate avibhaktā hi sarvārthāḥ suhṛdāṃ nātra saṃśayaḥ 12 tato 'gnisākṣikaṃ sakhyaṃ kṛtavāṃs tatra rāvaṇaḥ nivātakavacaiḥ sārdhaṃ prītimān abhavat tadā 13 arcitas tair yathānyāyaṃ saṃvatsarasukhoṣitaḥ svapurān nirviśeṣaṃ ca pūjāṃ prāpto daśānanaḥ 14 sa tūpadhārya māyānāṃ śatam ekonam ātmavān salilendrapurānveṣī sa babhrāma rasātalam 15 tato 'śmanagaraṃ nāma kālakeyābhirakṣitam taṃ vijitya muhūrtena jaghne daityāṃś catuḥśatam 16 tataḥ pāṇḍurameghābhaṃ kailāsam iva saṃsthitam varuṇasyālayaṃ divyam apaśyad rākṣasādhipaḥ 17 kṣarantīṃ ca payo nityaṃ surabhiṃ gām avasthitām yasyāḥ payoviniṣyandāt kṣīrodo nāma sāgaraḥ 18 yasmāc candraḥ prabhavati śītaraśmiḥ prajāhitaḥ yaṃ samāsādya jīvanti phenapāḥ paramarṣayaḥ amṛtaṃ yatra cotpannaṃ surā cāpi surāśinām 19 yāṃ bruvanti narā loke surabhiṃ nāma nāmataḥ pradakṣiṇaṃ tu tāṃ kṛtvā rāvaṇaḥ paramādbhutām praviveśa mahāghoraṃ guptaṃ bahuvidhair balaiḥ 20 tato dhārāśatākīrṇaṃ śāradābhranibhaṃ tadā nityaprahṛṣṭaṃ dadṛśe varuṇasya gṛhottamam 21 tato hatvā balādhyakṣān samare taiś ca tāḍitaḥ abravīt kva gato yo vo rājā śīghraṃ nivedyatām 22 yuddhārthī rāvaṇaḥ prāptas tasya yuddhaṃ pradīyatām vada vā na bhayaṃ te 'sti nirjito 'smīti sāñjaliḥ 23 etasminn antare kruddhā varuṇasya mahātmanaḥ putrāḥ pautrāś ca niṣkrāman gauś ca puṣkara eva ca 24 te tu vīryaguṇopetā balaiḥ parivṛtāḥ svakaiḥ yuktvā rathān kāmagamān udyadbhāskaravarcasaḥ 25 tato yuddhaṃ samabhavad dāruṇaṃ lomaharṣaṇam salilendrasya putrāṇāṃ rāvaṇasya ca rakṣasaḥ 26 amātyais tu mahāvīryair daśagrīvasya rakṣasaḥ vāruṇaṃ tad balaṃ kṛtsnaṃ kṣaṇena vinipātitam 27 samīkṣya svabalaṃ saṃkhye varuṇasyā sutās tadā arditāḥ śarajālena nivṛttā raṇakarmaṇaḥ 28 mahītalagatās te tu rāvaṇaṃ dṛśya puṣpake ākāśam āśu viviśuḥ syandanaiḥ śīghragāmibhiḥ 29 mahad āsīt tatas teṣāṃ tulyaṃ sthānam avāpya tat ākāśayuddhaṃ tumulaṃ devadānavayor iva 30 tatas te rāvaṇaṃ yudhe śaraiḥ pāvakasaṃnibhaiḥ vimukhīkṛtya saṃhṛṣṭā vinedur vividhān ravān 31 tato mahodaraḥ kruddho rājānaṃ dṛśya dharṣitam tyaktvā mṛtyubhayaṃ vīro yuddhakāṅkṣī vyalokayat 32 tena teṣāṃ hayā ye ca kāmagāḥ pavanopamāḥ mahodareṇa gadayā hatās te prayayuḥ kṣitim 33 teṣāṃ varuṇasūnūnāṃ hatvā yodhān hayāṃś ca tān mumocāśu mahānādaṃ virathān prekṣya tān sthitān 34 te tu teṣāṃ rathāḥ sāśvāḥ saha sārathibhir varaiḥ mahodareṇa nihatāḥ patitāḥ pṛthivītale 35 te tu tyaktvā rathān putrā varuṇasya mahātmanaḥ ākāśe viṣṭhitāḥ śūrāḥ svaprabhāvān na vivyathuḥ 36 dhanūṃṣi kṛtvā sajyāni vinirbhidya mahodaram rāvaṇaṃ samare kruddhāḥ sahitāḥ samabhidravan 37 tataḥ kruddho daśagrīvaḥ kālāgnir iva viṣṭhitaḥ śaravarṣaṃ mahāvegaṃ teṣāṃ marmasv apātayat 38 musalāni vicitrāṇi tato bhallaśatāni ca paṭṭasāṃś caiva śaktīś ca śataghnīs tomarāṃs tathā pātayām āsa durdharṣas teṣām upari viṣṭhitaḥ 39 atha viddhās tu te vīrā viniṣpetuḥ padātayaḥ 40 tato rakṣo mahānādaṃ muktvā hanti sma vāruṇān nānāpraharaṇair ghorair dhārāpātair ivāmbudaḥ 41 tatas te vimukhāḥ sarve patitā dharaṇītale raṇāt svapuruṣaiḥ śīghraṃ gṛhāṇy eva praveśitāḥ 42 tān abravīt tato rakṣo varuṇāya nivedyatām rāvaṇaṃ cābravīn mantrī prabhāso nāma vāruṇaḥ 43 gataḥ khalu mahātejā brahmalokaṃ jaleśvaraḥ gāndharvaṃ varuṇaḥ śrotuṃ yaṃ tvam āhvayase yudhi 44 tat kiṃ tava vṛthā vīra pariśrāmya gate nṛpe ye tu saṃnihitā vīrāḥ kumārās te parājitāḥ 45 rākṣasendras tu tac chrutvā nāma viśrāvya cātmanaḥ harṣān nādaṃ vimuñcan vai niṣkrānto varuṇālayāt 46 āgatas tu pathā yena tenaiva vinivṛtya saḥ laṅkām abhimukho rakṣo nabhastalagato yayau |
1
स तु जित्वा दशग्रीवॊ यमं तरिदशपुंगवम रावणस तु जयश्लाघी सवसहायान ददर्श ह 2 जयेन वर्धयित्वा च मारीचप्रमुखास ततः पुष्पकं भेजिरे सर्वे सान्त्विता रवणेन ह 3 ततॊ रसातलं हृष्टः परविष्टः पयसॊ निधिम दैत्यॊरग गणाध्युष्टं वरुणेन सुरक्षितम 4 स तु भॊगवतीं गत्वा पुरीं वासुकिपालिताम सथाप्य नागान वशे कृत्वा ययौ मणिमतीं पुरीम 5 निवातकवचास तत्र दैत्या लब्धवरा वसन राक्षसस तान समासाद्य युद्धेन समुपाह्वयत 6 ते तु सर्वे सुविक्रान्ता दैतेया बलशालिनः नानाप्रहरणास तत्र परयुद्धा युद्धदुर्मदाः 7 तेषां तु युध्यमानानां साग्रः संवत्सरॊ गतः न चान्यतरयॊस तत्र विजयॊ वा कषयॊ ऽपि वा 8 ततः पितामहस तत्र तरैलॊक्यगतिर अव्ययः आजगाम दरुतं देवॊ विमानवरम आस्थितः 9 निवातकवचानां तु निवार्य रणकर्म तत वृद्धः पितामहॊ वाक्यम उवाच विदितार्थवत 10 न हय अयं रावणॊ युद्धे शक्यॊ जेतुं सुरासुरैः न भवन्तः कषयं नेतुं शक्याः सेन्द्रैः सुरासुरैः 11 राक्षसस्य सखित्वं वै भवद्भिः सह रॊचते अविभक्ता हि सर्वार्थाः सुहृदां नात्र संशयः 12 ततॊ ऽगनिसाक्षिकं सख्यं कृतवांस तत्र रावणः निवातकवचैः सार्धं परीतिमान अभवत तदा 13 अर्चितस तैर यथान्यायं संवत्सरसुखॊषितः सवपुरान निर्विशेषं च पूजां पराप्तॊ दशाननः 14 स तूपधार्य मायानां शतम एकॊनम आत्मवान सलिलेन्द्रपुरान्वेषी स बभ्राम रसातलम 15 ततॊ ऽशमनगरं नाम कालकेयाभिरक्षितम तं विजित्य मुहूर्तेन जघ्ने दैत्यांश चतुःशतम 16 ततः पाण्डुरमेघाभं कैलासम इव संस्थितम वरुणस्यालयं दिव्यम अपश्यद राक्षसाधिपः 17 कषरन्तीं च पयॊ नित्यं सुरभिं गाम अवस्थिताम यस्याः पयॊविनिष्यन्दात कषीरॊदॊ नाम सागरः 18 यस्माच चन्द्रः परभवति शीतरश्मिः परजाहितः यं समासाद्य जीवन्ति फेनपाः परमर्षयः अमृतं यत्र चॊत्पन्नं सुरा चापि सुराशिनाम 19 यां बरुवन्ति नरा लॊके सुरभिं नाम नामतः परदक्षिणं तु तां कृत्वा रावणः परमाद्भुताम परविवेश महाघॊरं गुप्तं बहुविधैर बलैः 20 ततॊ धाराशताकीर्णं शारदाभ्रनिभं तदा नित्यप्रहृष्टं ददृशे वरुणस्य गृहॊत्तमम 21 ततॊ हत्वा बलाध्यक्षान समरे तैश च ताडितः अब्रवीत कव गतॊ यॊ वॊ राजा शीघ्रं निवेद्यताम 22 युद्धार्थी रावणः पराप्तस तस्य युद्धं परदीयताम वद वा न भयं ते ऽसति निर्जितॊ ऽसमीति साञ्जलिः 23 एतस्मिन्न अन्तरे करुद्धा वरुणस्य महात्मनः पुत्राः पौत्राश च निष्क्रामन गौश च पुष्कर एव च 24 ते तु वीर्यगुणॊपेता बलैः परिवृताः सवकैः युक्त्वा रथान कामगमान उद्यद्भास्करवर्चसः 25 ततॊ युद्धं समभवद दारुणं लॊमहर्षणम सलिलेन्द्रस्य पुत्राणां रावणस्य च रक्षसः 26 अमात्यैस तु महावीर्यैर दशग्रीवस्य रक्षसः वारुणं तद बलं कृत्स्नं कषणेन विनिपातितम 27 समीक्ष्य सवबलं संख्ये वरुणस्या सुतास तदा अर्दिताः शरजालेन निवृत्ता रणकर्मणः 28 महीतलगतास ते तु रावणं दृश्य पुष्पके आकाशम आशु विविशुः सयन्दनैः शीघ्रगामिभिः 29 महद आसीत ततस तेषां तुल्यं सथानम अवाप्य तत आकाशयुद्धं तुमुलं देवदानवयॊर इव 30 ततस ते रावणं युधे शरैः पावकसंनिभैः विमुखीकृत्य संहृष्टा विनेदुर विविधान रवान 31 ततॊ महॊदरः करुद्धॊ राजानं दृश्य धर्षितम तयक्त्वा मृत्युभयं वीरॊ युद्धकाङ्क्षी वयलॊकयत 32 तेन तेषां हया ये च कामगाः पवनॊपमाः महॊदरेण गदया हतास ते परययुः कषितिम 33 तेषां वरुणसूनूनां हत्वा यॊधान हयांश च तान मुमॊचाशु महानादं विरथान परेक्ष्य तान सथितान 34 ते तु तेषां रथाः साश्वाः सह सारथिभिर वरैः महॊदरेण निहताः पतिताः पृथिवीतले 35 ते तु तयक्त्वा रथान पुत्रा वरुणस्य महात्मनः आकाशे विष्ठिताः शूराः सवप्रभावान न विव्यथुः 36 धनूंषि कृत्वा सज्यानि विनिर्भिद्य महॊदरम रावणं समरे करुद्धाः सहिताः समभिद्रवन 37 ततः करुद्धॊ दशग्रीवः कालाग्निर इव विष्ठितः शरवर्षं महावेगं तेषां मर्मस्व अपातयत 38 मुसलानि विचित्राणि ततॊ भल्लशतानि च पट्टसांश चैव शक्तीश च शतघ्नीस तॊमरांस तथा पातयाम आस दुर्धर्षस तेषाम उपरि विष्ठितः 39 अथ विद्धास तु ते वीरा विनिष्पेतुः पदातयः 40 ततॊ रक्षॊ महानादं मुक्त्वा हन्ति सम वारुणान नानाप्रहरणैर घॊरैर धारापातैर इवाम्बुदः 41 ततस ते विमुखाः सर्वे पतिता धरणीतले रणात सवपुरुषैः शीघ्रं गृहाण्य एव परवेशिताः 42 तान अब्रवीत ततॊ रक्षॊ वरुणाय निवेद्यताम रावणं चाब्रवीन मन्त्री परभासॊ नाम वारुणः 43 गतः खलु महातेजा बरह्मलॊकं जलेश्वरः गान्धर्वं वरुणः शरॊतुं यं तवम आह्वयसे युधि 44 तत किं तव वृथा वीर परिश्राम्य गते नृपे ये तु संनिहिता वीराः कुमारास ते पराजिताः 45 राक्षसेन्द्रस तु तच छरुत्वा नाम विश्राव्य चात्मनः हर्षान नादं विमुञ्चन वै निष्क्रान्तॊ वरुणालयात 46 आगतस तु पथा येन तेनैव विनिवृत्य सः लङ्काम अभिमुखॊ रक्षॊ नभस्तलगतॊ ययौ |