Book 6
Chapter 99
|
1
tāsāṃ vilapamānānāṃ tathā rākṣasayoṣitām jyeṣṭhā patnī priyā dīnā bhartāraṃ samudaikṣata 2 daśagrīvaṃ hataṃ dṛṣṭvā rāmeṇācintyakarmaṇā patiṃ mandodarī tatra kṛpaṇā paryadevayat 3 nanu nāma mahābāho tava vaiśravaṇānuja kruddhasya pramukhe sthātuṃ trasyaty api puraṃdaraḥ 4 ṛṣayaś ca mahīdevā gandharvāś ca yaśasvinaḥ nanu nāma tavodvegāc cāraṇāś ca diśo gatāḥ 5 sa tvaṃ mānuṣamātreṇa rāmeṇa yudhi nirjitaḥ na vyapatrapase rājan kim idaṃ rākṣasarṣabha 6 kathaṃ trailokyam ākramya śriyā vīryeṇa cānvitam aviṣahyaṃ jaghāna tvaṃ mānuṣo vanagocaraḥ 7 mānuṣāṇām aviṣaye carataḥ kāmarūpiṇaḥ vināśas tava rāmeṇa saṃyuge nopapadyate 8 na caitat karma rāmasya śraddadhāmi camūmukhe sarvataḥ samupetasya tava tenābhimarśanam 9 indriyāṇi purā jitvā jitaṃ tribhuvaṇaṃ tvayā smaradbhir iva tad vairam indriyair eva nirjitaḥ 10 atha vā rāmarūpeṇa vāsavaḥ svayam āgataḥ māyāṃ tava vināśāya vidhāyāpratitarkitām 11 yadaiva hi janasthāne rākṣasair bahubhir vṛtaḥ kharas tava hato bhrātā tadaivāsau na mānuṣaḥ 12 yadaiva nagarīṃ laṅkāṃ duṣpraveṣāṃ surair api praviṣṭo hanumān vīryāt tadaiva vyathitā vayam 13 kriyatām avirodhaś ca rāghaveṇeti yan mayā ucyamāno na gṛhṇāsi tasyeyaṃ vyuṣṭir āgatā 14 akasmāc cābhikāmo 'si sītāṃ rākṣasapuṃgava aiśvaryasya vināśāya dehasya svajanasya ca 15 arundhatyā viśiṣṭāṃ tāṃ rohiṇyāś cāpi durmate sītāṃ dharṣayatā mānyāṃ tvayā hy asadṛśaṃ kṛtam 16 na kulena na rūpeṇa na dākṣiṇyena maithilī mayādhikā vā tulyā vā tvaṃ tu mohān na budhyase 17 sarvathā sarvabhūtānāṃ nāsti mṛtyur alakṣaṇaḥ tava tāvad ayaṃ mṛtyur maithilīkṛtalakṣaṇaḥ 18 maithilī saha rāmeṇa viśokā vihariṣyati alpapuṇyā tv ahaṃ ghore patitā śokasāgare 19 kailāse mandare merau tathā caitrarathe vane devodyāneṣu sarveṣu vihṛtya sahitā tvayā 20 vimānenānurūpeṇa yā yāmy atulayā śriyā paśyantī vividhān deśāṃs tāṃs tāṃś citrasragambarā bhraṃśitā kāmabhogebhyaḥ sāsmi vīravadhāt tava 21 satyavāk sa mahābhāgo devaro me yad abravīt ayaṃ rākṣasamukhyānāṃ vināśaḥ paryupasthitaḥ 22 kāmakrodhasamutthena vyasanena prasaṅginā tvayā kṛtam idaṃ sarvam anāthaṃ rakṣasāṃ kulam 23 na hi tvaṃ śocitavyo me prakhyātabalapauruṣaḥ strīsvabhāvāt tu me buddhiḥ kāruṇye parivartate 24 sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca tvaṃ gṛhītvā svāṃ gatiṃ gataḥ ātmānam anuśocāmi tvadviyogena duḥkhitām 25 nīlajīmūtasaṃkāśaḥ pītāmbaraśubhāṅgadaḥ sarvagātrāṇi vikṣipya kiṃ śeṣe rudhirāplutaḥ prasupta iva śokārtāṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase 26 mahāvīryasya dakṣasya saṃyugeṣv apalāyinaḥ yātudhānasya dauhitrīṃ kiṃ tvaṃ māṃ nābhyudīkṣase 27 yena sūdayase śatrūn samare sūryavarcasā vajro vajradharasyeva so 'yaṃ te satatārcitaḥ 28 raṇe śatrupraharaṇo hemajālapariṣkṛtaḥ 29 parigho vyavakīrṇas te bāṇaiś chinnaḥ sahasradhā dhig astu hṛdayaṃ yasyā mamedaṃ na sahasradhā tvayi pañcatvam āpanne phalate śokapīḍitam 30 etasminn antare rāmo vibhīṣaṇam uvāca ha saṃskāraḥ kriyatāṃ bhrātuḥ striyaś caitā nivartaya 31 taṃ praśritas tato rāmaṃ śrutavākyo vibhīṣaṇaḥ vimṛśya buddhyā dharmajño dharmārthasahitaṃ vacaḥ rāmasyaivānuvṛttyartham uttaraṃ pratyabhāṣata 32 tyaktadharmavrataṃ krūraṃ nṛśaṃsam anṛtaṃ tathā nāham arho 'smi saṃskartuṃ paradārābhimarśakam 33 bhrātṛrūpo hi me śatrur eṣa sarvāhite rataḥ rāvaṇo nārhate pūjāṃ pūjyo 'pi gurugauravāt 34 nṛśaṃsa iti māṃ rāma vakṣyanti manujā bhuvi śrutvā tasya guṇān sarve vakṣyanti sukṛtaṃ punaḥ 35 tac chrutvā paramaprīto rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ vibhīṣaṇam uvācedaṃ vākyajño vākyakovidam 36 tavāpi me priyaṃ kāryaṃ tvatprabhavāc ca me jitam avaśyaṃ tu kṣamaṃ vācyo mayā tvaṃ rākṣaseśvara 37 adharmānṛtasaṃyuktaḥ kāmam eṣa niśācaraḥ tejasvī balavāñ śūraḥ saṃgrāmeṣu ca nityaśaḥ 38 śatakratumukhair devaiḥ śrūyate na parājitaḥ mahātmā balasaṃpanno rāvaṇo lokarāvaṇaḥ 39 maraṇāntāni vairāṇi nirvṛttaṃ naḥ prayojanam kriyatām asya saṃskāro mamāpy eṣa yathā tava 40 tvatsakāśān mahābāho saṃskāraṃ vidhipūrvakam kṣipram arhati dharmajña tvaṃ yaśobhāg bhaviṣyasi 41 rāghavasya vacaḥ śrutvā tvaramāṇo vibhīṣaṇaḥ saṃskāreṇānurūpeṇa yojayām āsa rāvaṇam 42 sa dadau pāvakaṃ tasya vidhiyuktaṃ vibhīṣaṇaḥ tāḥ striyo 'nunayām āsa sāntvam uktvā punaḥ punaḥ 43 praviṣṭāsu ca sarvāsu rākṣasīṣu vibhīṣaṇaḥ rāmapārśvam upāgamya tadātiṣṭhad vinītavat 44 rāmo 'pi saha sainyena sasugrīvaḥ salakṣmaṇaḥ harṣaṃ lebhe ripuṃ hatvā yathā vṛtraṃ śatakratuḥ |
1
तासां विलपमानानां तथा राक्षसयॊषिताम जयेष्ठा पत्नी परिया दीना भर्तारं समुदैक्षत 2 दशग्रीवं हतं दृष्ट्वा रामेणाचिन्त्यकर्मणा पतिं मन्दॊदरी तत्र कृपणा पर्यदेवयत 3 ननु नाम महाबाहॊ तव वैश्रवणानुज करुद्धस्य परमुखे सथातुं तरस्यत्य अपि पुरंदरः 4 ऋषयश च महीदेवा गन्धर्वाश च यशस्विनः ननु नाम तवॊद्वेगाच चारणाश च दिशॊ गताः 5 स तवं मानुषमात्रेण रामेण युधि निर्जितः न वयपत्रपसे राजन किम इदं राक्षसर्षभ 6 कथं तरैलॊक्यम आक्रम्य शरिया वीर्येण चान्वितम अविषह्यं जघान तवं मानुषॊ वनगॊचरः 7 मानुषाणाम अविषये चरतः कामरूपिणः विनाशस तव रामेण संयुगे नॊपपद्यते 8 न चैतत कर्म रामस्य शरद्दधामि चमूमुखे सर्वतः समुपेतस्य तव तेनाभिमर्शनम 9 इन्द्रियाणि पुरा जित्वा जितं तरिभुवणं तवया समरद्भिर इव तद वैरम इन्द्रियैर एव निर्जितः 10 अथ वा रामरूपेण वासवः सवयम आगतः मायां तव विनाशाय विधायाप्रतितर्किताम 11 यदैव हि जनस्थाने राक्षसैर बहुभिर वृतः खरस तव हतॊ भराता तदैवासौ न मानुषः 12 यदैव नगरीं लङ्कां दुष्प्रवेषां सुरैर अपि परविष्टॊ हनुमान वीर्यात तदैव वयथिता वयम 13 करियताम अविरॊधश च राघवेणेति यन मया उच्यमानॊ न गृह्णासि तस्येयं वयुष्टिर आगता 14 अकस्माच चाभिकामॊ ऽसि सीतां राक्षसपुंगव ऐश्वर्यस्य विनाशाय देहस्य सवजनस्य च 15 अरुन्धत्या विशिष्टां तां रॊहिण्याश चापि दुर्मते सीतां धर्षयता मान्यां तवया हय असदृशं कृतम 16 न कुलेन न रूपेण न दाक्षिण्येन मैथिली मयाधिका वा तुल्या वा तवं तु मॊहान न बुध्यसे 17 सर्वथा सर्वभूतानां नास्ति मृत्युर अलक्षणः तव तावद अयं मृत्युर मैथिलीकृतलक्षणः 18 मैथिली सह रामेण विशॊका विहरिष्यति अल्पपुण्या तव अहं घॊरे पतिता शॊकसागरे 19 कैलासे मन्दरे मेरौ तथा चैत्ररथे वने देवॊद्यानेषु सर्वेषु विहृत्य सहिता तवया 20 विमानेनानुरूपेण या याम्य अतुलया शरिया पश्यन्ती विविधान देशांस तांस तांश चित्रस्रगम्बरा भरंशिता कामभॊगेभ्यः सास्मि वीरवधात तव 21 सत्यवाक स महाभागॊ देवरॊ मे यद अब्रवीत अयं राक्षसमुख्यानां विनाशः पर्युपस्थितः 22 कामक्रॊधसमुत्थेन वयसनेन परसङ्गिना तवया कृतम इदं सर्वम अनाथं रक्षसां कुलम 23 न हि तवं शॊचितव्यॊ मे परख्यातबलपौरुषः सत्रीस्वभावात तु मे बुद्धिः कारुण्ये परिवर्तते 24 सुकृतं दुष्कृतं च तवं गृहीत्वा सवां गतिं गतः आत्मानम अनुशॊचामि तवद्वियॊगेन दुःखिताम 25 नीलजीमूतसंकाशः पीताम्बरशुभाङ्गदः सर्वगात्राणि विक्षिप्य किं शेषे रुधिराप्लुतः परसुप्त इव शॊकार्तां किं मां न परतिभाषसे 26 महावीर्यस्य दक्षस्य संयुगेष्व अपलायिनः यातुधानस्य दौहित्रीं किं तवं मां नाभ्युदीक्षसे 27 येन सूदयसे शत्रून समरे सूर्यवर्चसा वज्रॊ वज्रधरस्येव सॊ ऽयं ते सततार्चितः 28 रणे शत्रुप्रहरणॊ हेमजालपरिष्कृतः 29 परिघॊ वयवकीर्णस ते बाणैश छिन्नः सहस्रधा धिग अस्तु हृदयं यस्या ममेदं न सहस्रधा तवयि पञ्चत्वम आपन्ने फलते शॊकपीडितम 30 एतस्मिन्न अन्तरे रामॊ विभीषणम उवाच ह संस्कारः करियतां भरातुः सत्रियश चैता निवर्तय 31 तं परश्रितस ततॊ रामं शरुतवाक्यॊ विभीषणः विमृश्य बुद्ध्या धर्मज्ञॊ धर्मार्थसहितं वचः रामस्यैवानुवृत्त्यर्थम उत्तरं परत्यभाषत 32 तयक्तधर्मव्रतं करूरं नृशंसम अनृतं तथा नाहम अर्हॊ ऽसमि संस्कर्तुं परदाराभिमर्शकम 33 भरातृरूपॊ हि मे शत्रुर एष सर्वाहिते रतः रावणॊ नार्हते पूजां पूज्यॊ ऽपि गुरुगौरवात 34 नृशंस इति मां राम वक्ष्यन्ति मनुजा भुवि शरुत्वा तस्य गुणान सर्वे वक्ष्यन्ति सुकृतं पुनः 35 तच छरुत्वा परमप्रीतॊ रामॊ धर्मभृतां वरः विभीषणम उवाचेदं वाक्यज्ञॊ वाक्यकॊविदम 36 तवापि मे परियं कार्यं तवत्प्रभवाच च मे जितम अवश्यं तु कषमं वाच्यॊ मया तवं राक्षसेश्वर 37 अधर्मानृतसंयुक्तः कामम एष निशाचरः तेजस्वी बलवाञ शूरः संग्रामेषु च नित्यशः 38 शतक्रतुमुखैर देवैः शरूयते न पराजितः महात्मा बलसंपन्नॊ रावणॊ लॊकरावणः 39 मरणान्तानि वैराणि निर्वृत्तं नः परयॊजनम करियताम अस्य संस्कारॊ ममाप्य एष यथा तव 40 तवत्सकाशान महाबाहॊ संस्कारं विधिपूर्वकम कषिप्रम अर्हति धर्मज्ञ तवं यशॊभाग भविष्यसि 41 राघवस्य वचः शरुत्वा तवरमाणॊ विभीषणः संस्कारेणानुरूपेण यॊजयाम आस रावणम 42 स ददौ पावकं तस्य विधियुक्तं विभीषणः ताः सत्रियॊ ऽनुनयाम आस सान्त्वम उक्त्वा पुनः पुनः 43 परविष्टासु च सर्वासु राक्षसीषु विभीषणः रामपार्श्वम उपागम्य तदातिष्ठद विनीतवत 44 रामॊ ऽपि सह सैन्येन ससुग्रीवः सलक्ष्मणः हर्षं लेभे रिपुं हत्वा यथा वृत्रं शतक्रतुः |