Book 6
Chapter 41
|
1
teṣāṃ sutumulaṃ śabdaṃ vānarāṇāṃ tarasvinām nardatāṃ rākṣasaiḥ sārdhaṃ tadā śuśrāva rāvaṇaḥ 2 snigdhagambhīranirghoṣaṃ śrutvā sa ninadaṃ bhṛśam sacivānāṃ tatas teṣāṃ madhye vacanam abravīt 3 yathāsau saṃprahṛṣṭānāṃ vānarāṇāṃ samutthitaḥ bahūnāṃ sumahān nādo meghānām iva garjatām 4 vyaktaṃ sumahatī prītir eteṣāṃ nātra saṃśayaḥ tathā hi vipulair nādaiś cukṣubhe varuṇālayaḥ 5 tau tu baddhau śarais tīṣkṇair bhrātarau rāmalakṣmaṇau ayaṃ ca sumahān nādaḥ śaṅkāṃ janayatīva me 6 etat tu vacanaṃ coktvā mantriṇo rākṣaseśvaraḥ uvāca nairṛtāṃs tatra samīpaparivartinaḥ 7 jñāyatāṃ tūrṇam etaṣāṃ sarveṣāṃ vanacāriṇām śokakāle samutpanne harṣakāraṇam utthitam 8 tathoktās tena saṃbhrāntāḥ prākāram adhiruhya te dadṛśuḥ pālitāṃ senāṃ sugrīveṇa mahātmanā 9 tau ca muktau sughoreṇa śarabandhena rāghavau samutthitau mahābhāgau viṣeduḥ prekṣya rākṣasāḥ 10 saṃtrastahṛdayā sarve prākārād avaruhya te viṣaṇṇavadanāḥ sarve rākṣasendram upasthitāḥ 11 tad apriyaṃ dīnamukhā rāvaṇasya niśācarāḥ kṛtsnaṃ nivedayām āsur yathāvad vākyakovidāḥ 12 yau tāv indrajitā yuddhe bhrātarau rāmalakṣmaṇau nibaddhau śarabandhena niṣprakampabhujau kṛtau 13 vimuktau śarabandhena tau dṛśyete raṇājire pāśān iva gajāu chittvā gajendrasamavikramau 14 tac chrutvā vacanaṃ teṣāṃ rākṣasendro mahābalaḥ cintāśokasamākrānto viṣaṇṇavadano 'bravīt 15 ghorair dattavarair baddhau śarair āśīviṣomapaiḥ amoghaiḥ sūryasaṃkāśaiḥ pramathyendrajitā yudhi 16 tam astrabandham āsādya yadi muktau ripū mama saṃśayastham idaṃ sarvam anupaśyāmy ahaṃ balam 17 niṣphalāḥ khalu saṃvṛttāḥ śarā vāsukitejasaḥ ādattaṃ yais tu saṃgrāme ripūṇāṃ mama jīvitam 18 evam uktvā tu saṃkruddho niśvasann urago yathā abravīd rakṣasāṃ madhye dhūmrākṣaṃ nāma rākasaṃ 19 balena mahatā yukto rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām tvaṃ vadhāyābhiniryāhi rāmasya saha vānaraiḥ 20 evam uktas tu dhūmrākṣo rākṣasendreṇa dhīmatā kṛtvā praṇāmaṃ saṃhṛṣṭo nirjagāma nṛpālayāt 21 abhiniṣkramya taddvāraṃ balādhyakṣam uvāca ha tvarayasva balaṃ tūrṇaṃ kiṃ cireṇa yuyutsataḥ 22 dhūmrākṣasya vacaḥ śrutvā balādhyakṣo balānugaḥ balam udyojayām āsa rāvaṇasyājñayā drutam 23 te baddhaghaṇṭā balino ghorarūpā niśācarāḥ vinardamānāḥ saṃhṛṣṭā dhūmrākṣaṃ paryavārayan 24 vividhāyudhahastāś ca śūlamudgarapāṇayaḥ gadābhiḥ paṭṭasair daṇḍair āyasair musalair bhṛśam 25 parighair bhiṇḍipālaiś ca bhallaiḥ prāsaiḥ paraśvadhaiḥ niryayū rākṣasā ghorā nardanto jaladā yathā 26 rathaiḥ kavacinas tv anye dhvajaiś ca samalaṃkṛtaiḥ suvarṇajālavihitaiḥ kharaiś ca vividhānanaiḥ 27 hayaiḥ paramaśīghraiś ca gajendraiś ca madotkaṭaiḥ niryayū rākṣasavyāghrā vyāghrā iva durāsadāḥ 28 vṛkasiṃhamukhair yuktaṃ kharaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ āruroha rathaṃ divyaṃ dhūmrākṣaḥ kharanisvanaḥ 29 sa niryāto mahāvīryo dhūmrākṣo rākṣasair vṛtaḥ prahasan paścimadvāraṃ hanūmān yatra yūthapaḥ 30 prayāntaṃ tu mahāghoraṃ rākṣasaṃ bhīmadarśanam antarikṣagatāḥ krūrāḥ śakunāḥ pratyavārayan 31 rathaśīrṣe mahābhīmo gṛdhraś ca nipapāta ha dhvajāgre grathitāś caiva nipetuḥ kuṇapāśanāḥ 32 rudhirārdro mahāñ śvetaḥ kabandhaḥ patito bhuvi visvaraṃ cotsṛjan nādaṃ dhūmrākṣasya samīpataḥ 33 vavarṣa rudhiraṃ devaḥ saṃcacāla ca medinī pratilomaṃ vavau vāyur nirghātasamanisvanaḥ timiraughāvṛtās tatra diśaś ca na cakāśire 34 sa tūtpātāṃs tato dṛṣṭvā rākṣasānāṃ bhayāvahān prādurbhūtān sughorāṃś ca dhūmrākṣo vyathito 'bhavat 35 tataḥ subhīmo bahubhir niśācarair; vṛto 'bhiniṣkramya raṇotsuko balī dadarśa tāṃ rāghavabāhupālitāṃ; samudrakalpāṃ bahuvānarīṃ camūm |
1
तेषां सुतुमुलं शब्दं वानराणां तरस्विनाम नर्दतां राक्षसैः सार्धं तदा शुश्राव रावणः 2 सनिग्धगम्भीरनिर्घॊषं शरुत्वा स निनदं भृशम सचिवानां ततस तेषां मध्ये वचनम अब्रवीत 3 यथासौ संप्रहृष्टानां वानराणां समुत्थितः बहूनां सुमहान नादॊ मेघानाम इव गर्जताम 4 वयक्तं सुमहती परीतिर एतेषां नात्र संशयः तथा हि विपुलैर नादैश चुक्षुभे वरुणालयः 5 तौ तु बद्धौ शरैस तीष्क्णैर भरातरौ रामलक्ष्मणौ अयं च सुमहान नादः शङ्कां जनयतीव मे 6 एतत तु वचनं चॊक्त्वा मन्त्रिणॊ राक्षसेश्वरः उवाच नैरृतांस तत्र समीपपरिवर्तिनः 7 जञायतां तूर्णम एतषां सर्वेषां वनचारिणाम शॊककाले समुत्पन्ने हर्षकारणम उत्थितम 8 तथॊक्तास तेन संभ्रान्ताः पराकारम अधिरुह्य ते ददृशुः पालितां सेनां सुग्रीवेण महात्मना 9 तौ च मुक्तौ सुघॊरेण शरबन्धेन राघवौ समुत्थितौ महाभागौ विषेदुः परेक्ष्य राक्षसाः 10 संत्रस्तहृदया सर्वे पराकाराद अवरुह्य ते विषण्णवदनाः सर्वे राक्षसेन्द्रम उपस्थिताः 11 तद अप्रियं दीनमुखा रावणस्य निशाचराः कृत्स्नं निवेदयाम आसुर यथावद वाक्यकॊविदाः 12 यौ ताव इन्द्रजिता युद्धे भरातरौ रामलक्ष्मणौ निबद्धौ शरबन्धेन निष्प्रकम्पभुजौ कृतौ 13 विमुक्तौ शरबन्धेन तौ दृश्येते रणाजिरे पाशान इव गजाु छित्त्वा गजेन्द्रसमविक्रमौ 14 तच छरुत्वा वचनं तेषां राक्षसेन्द्रॊ महाबलः चिन्ताशॊकसमाक्रान्तॊ विषण्णवदनॊ ऽबरवीत 15 घॊरैर दत्तवरैर बद्धौ शरैर आशीविषॊमपैः अमॊघैः सूर्यसंकाशैः परमथ्येन्द्रजिता युधि 16 तम अस्त्रबन्धम आसाद्य यदि मुक्तौ रिपू मम संशयस्थम इदं सर्वम अनुपश्याम्य अहं बलम 17 निष्फलाः खलु संवृत्ताः शरा वासुकितेजसः आदत्तं यैस तु संग्रामे रिपूणां मम जीवितम 18 एवम उक्त्वा तु संक्रुद्धॊ निश्वसन्न उरगॊ यथा अब्रवीद रक्षसां मध्ये धूम्राक्षं नाम राकसं 19 बलेन महता युक्तॊ रक्षसां भीमकर्मणाम तवं वधायाभिनिर्याहि रामस्य सह वानरैः 20 एवम उक्तस तु धूम्राक्षॊ राक्षसेन्द्रेण धीमता कृत्वा परणामं संहृष्टॊ निर्जगाम नृपालयात 21 अभिनिष्क्रम्य तद्द्वारं बलाध्यक्षम उवाच ह तवरयस्व बलं तूर्णं किं चिरेण युयुत्सतः 22 धूम्राक्षस्य वचः शरुत्वा बलाध्यक्षॊ बलानुगः बलम उद्यॊजयाम आस रावणस्याज्ञया दरुतम 23 ते बद्धघण्टा बलिनॊ घॊररूपा निशाचराः विनर्दमानाः संहृष्टा धूम्राक्षं पर्यवारयन 24 विविधायुधहस्ताश च शूलमुद्गरपाणयः गदाभिः पट्टसैर दण्डैर आयसैर मुसलैर भृशम 25 परिघैर भिण्डिपालैश च भल्लैः परासैः परश्वधैः निर्ययू राक्षसा घॊरा नर्दन्तॊ जलदा यथा 26 रथैः कवचिनस तव अन्ये धवजैश च समलंकृतैः सुवर्णजालविहितैः खरैश च विविधाननैः 27 हयैः परमशीघ्रैश च गजेन्द्रैश च मदॊत्कटैः निर्ययू राक्षसव्याघ्रा वयाघ्रा इव दुरासदाः 28 वृकसिंहमुखैर युक्तं खरैः कनकभूषणैः आरुरॊह रथं दिव्यं धूम्राक्षः खरनिस्वनः 29 स निर्यातॊ महावीर्यॊ धूम्राक्षॊ राक्षसैर वृतः परहसन पश्चिमद्वारं हनूमान यत्र यूथपः 30 परयान्तं तु महाघॊरं राक्षसं भीमदर्शनम अन्तरिक्षगताः करूराः शकुनाः परत्यवारयन 31 रथशीर्षे महाभीमॊ गृध्रश च निपपात ह धवजाग्रे गरथिताश चैव निपेतुः कुणपाशनाः 32 रुधिरार्द्रॊ महाञ शवेतः कबन्धः पतितॊ भुवि विस्वरं चॊत्सृजन नादं धूम्राक्षस्य समीपतः 33 ववर्ष रुधिरं देवः संचचाल च मेदिनी परतिलॊमं ववौ वायुर निर्घातसमनिस्वनः तिमिरौघावृतास तत्र दिशश च न चकाशिरे 34 स तूत्पातांस ततॊ दृष्ट्वा राक्षसानां भयावहान परादुर्भूतान सुघॊरांश च धूम्राक्षॊ वयथितॊ ऽभवत 35 ततः सुभीमॊ बहुभिर निशाचरैर; वृतॊ ऽभिनिष्क्रम्य रणॊत्सुकॊ बली ददर्श तां राघवबाहुपालितां; समुद्रकल्पां बहुवानरीं चमूम |