Book 5
Chapter 45
|
1
senāpatīn pañca sa tu pramāpitān; hanūmatā sānucarān savāhanān samīkṣya rājā samaroddhatonmukhaṃ; kumāram akṣaṃ prasamaikṣatākṣatam 2 sa tasya dṛṣṭyarpaṇasaṃpracoditaḥ; pratāpavān kāñcanacitrakārmukaḥ samutpapātātha sadasy udīrito; dvijātimukhyair haviṣeva pāvakaḥ 3 tato mahad bāladivākaraprabhaṃ; prataptajāmbūnadajālasaṃtatam rathāṃ samāsthāya yayau sa vīryavān; mahāhariṃ taṃ prati nairṛtarṣabhaḥ 4 tatas tapaḥsaṃgrahasaṃcayārjitaṃ; prataptajāmbūnadajālaśobhitam patākinaṃ ratnavibhūṣitadhvajaṃ; manojavāṣṭāśvavaraiḥ suyojitam 5 surāsurādhṛṣyam asaṃgacāriṇaṃ; raviprabhaṃ vyomacaraṃ samāhitam satūṇam aṣṭāsinibaddhabandhuraṃ; yathākramāveśitaśaktitomaram 6 virājamānaṃ pratipūrṇavastunā; sahemadāmnā śaśisūryavarvasā divākarābhaṃ ratham āsthitas tataḥ; sa nirjagāmāmaratulyavikramaḥ 7 sa pūrayan khaṃ ca mahīṃ ca sācalāṃ; turaṃgamataṅgamahārathasvanaiḥ balaiḥ sametaiḥ sa hi toraṇasthitaṃ; samartham āsīnam upāgamat kapim 8 sa taṃ samāsādya hariṃ harīkṣaṇo; yugāntakālāgnim iva prajākṣaye avasthitaṃ vismitajātasaṃbhramaḥ; samaikṣatākṣo bahumānacakṣuṣā 9 sa tasya vegaṃ ca kaper mahātmanaḥ; parākramaṃ cāriṣu pārhtivātmajaḥ vicārayan khaṃ ca balaṃ mahābalo; himakṣaye sūrya ivābhivardhate 10 sa jātamanyuḥ prasamīkṣya vikramaṃ; sthiraḥ sthitaḥ saṃyati durnivāraṇam samāhitātmā hanumantam āhave; pracodayām āsa śarais tribhiḥ śitaiḥ 11 tataḥ kapiṃ taṃ prasamīkṣya garvitaṃ; jitaśramaṃ śatruparājayor jitam avaikṣatākṣaḥ samudīrṇamānasaḥ; sabāṇapāṇiḥ pragṛhītakārmukaḥ 12 sa hemaniṣkāṅgadacārukuṇḍalaḥ; samāsasādāśu parākramaḥ kapim tayor babhūvāpratimaḥ samāgamaḥ; surāsurāṇām api saṃbhramapradaḥ 13 rarāsa bhūmir na tatāpa bhānumān; vavau na vāyuḥ pracacāla cācalaḥ kapeḥ kumārasya ca vīkṣya saṃyugaṃ; nanāda ca dyaur udadhiś ca cukṣubhe 14 tataḥ sa vīraḥ sumukhān patatriṇaḥ; suvarṇapuṅkhān saviṣān ivoragān samādhisaṃyogavimokṣatattvavic; charān atha trīn kapimūrdhny apātayat 15 sa taiḥ śarair mūrdhni samaṃ nipātitaiḥ; kṣarann asṛgdigdhavivṛttalocanaḥ navoditādityanibhaḥ śarāṃśumān; vyarājatāditya ivāṃśumālikaḥ 16 tataḥ sa piṅgādhipamantrisattamaḥ; samīkṣya taṃ rājavarātmajaṃ raṇe udagracitrāyudhacitrakārmukaṃ; jaharṣa cāpūryata cāhavonmukhaḥ 17 sa mandarāgrastha ivāṃśumālī; vivṛddhakopo balavīryasaṃyutaḥ kumāram akṣaṃ sabalaṃ savāhanaṃ; dadāha netrāgnimarīcibhis tadā 18 tataḥ sa bāṇāsanaśakrakārmukaḥ; śarapravarṣo yudhi rākṣasāmbudaḥ śarān mumocāśu harīśvarācale; balāhako vṛṣṭim ivācalottame 19 tataḥ kapis taṃ raṇacaṇḍavikramaṃ; vivṛddhatejobalavīryasāyakam kumāram akṣaṃ prasamīkṣya saṃyuge; nanāda harṣād ghanatulyavikramaḥ 20 sa bālabhāvād yudhi vīryadarpitaḥ; pravṛddhamanyuḥ kṣatajopamekṣaṇaḥ samāsasādāpratimaṃ raṇe kapiṃ; gajo mahākūpam ivāvṛtaṃ tṛṇaiḥ 21 sa tena bāṇaiḥ prasabhaṃ nipātitaiś; cakāra nādaṃ ghananādaniḥsvanaḥ samutpapātāśu nabhaḥ sa mārutir; bhujoruvikṣepaṇa ghoradarśanaḥ 22 samutpatantaṃ samabhidravad balī; sa rākṣasānāṃ pravaraḥ pratāpavān rathī rathaśreṣṭhatamaḥ kirañ śaraiḥ; payodharaḥ śailam ivāśmavṛṣṭibhiḥ 23 sa tāñ śarāṃs tasya vimokṣayan kapiś; cacāra vīraḥ pathi vāyusevite śarāntare mārutavad viniṣpatan; manojavaḥ saṃyati caṇḍavikramaḥ 24 tam āttabāṇāsanam āhavonmukhaṃ; kham āstṛṇantaṃ vividhaiḥ śarottamaiḥ avaikṣatākṣaṃ bahumānacakṣuṣā; jagāma cintāṃ ca sa mārutātmajaḥ 25 tataḥ śarair bhinnabhujāntaraḥ kapiḥ; kumāravaryeṇa mahātmanā nadan mahābhujaḥ karmaviśeṣatattvavid; vicintayām āsa raṇe parākramam 26 abālavad bāladivākaraprabhaḥ; karoty ayaṃ karma mahan mahābalaḥ na cāsya sarvāhavakarmaśobhinaḥ; pramāpaṇe me matir atra jāyate 27 ayaṃ mahātmā ca mahāṃś ca vīryataḥ; samāhitaś cātisahaś ca saṃyuge asaṃśayaṃ karmaguṇodayād ayaṃ; sanāgayakṣair munibhiś ca pūjitaḥ 28 parākramotsāhavivṛddhamānasaḥ; samīkṣate māṃ pramukhāgataḥ sthitaḥ parākramo hy asya manāṃsi kampayet; surāsurāṇām api śīghrakāriṇaḥ 29 na khalv ayaṃ nābhibhaved upekṣitaḥ; parākramo hy asya raṇe vivardhate pramāpaṇaṃ tv eva mamāsya rocate; na vardhamāno 'gnir upekṣituṃ kṣamaḥ 30 iti pravegaṃ tu parasya tarkayan; svakarmayogaṃ ca vidhāya vīryavān cakāra vegaṃ tu mahābalas tadā; matiṃ ca cakre 'sya vadhe mahākapiḥ 31 sa tasya tān aṣṭahayān mahājavān; samāhitān bhārasahān vivartane jaghāna vīraḥ pathi vāyusevite; talaprahālaiḥ pavanātmajaḥ kapiḥ 32 tatas talenābhihato mahārathaḥ; sa tasya piṅgādhipamantrinirjitaḥ sa bhagnanīḍaḥ parimuktakūbaraḥ; papāta bhūmau hatavājir ambarāt 33 sa taṃ parityajya mahāratho rathaṃ; sakārmukaḥ khaḍgadharaḥ kham utpatat tapo'bhiyogād ṛṣir ugravīryavān; vihāya dehaṃ marutām ivālayam 34 tataḥ kapis taṃ vicarantam ambare; patatrirājānilasiddhasevite sametya taṃ mārutavegavikramaḥ; krameṇa jagrāha ca pādayor dṛḍham 35 sa taṃ samāvidhya sahasraśaḥ kapir; mahoragaṃ gṛhya ivāṇḍajeśvaraḥ mumoca vegāt pitṛtulyavikramo; mahītale saṃyati vānarottamaḥ 36 sa bhagnabāhūrukaṭīśiro dharaḥ; kṣarann asṛn nirmathitāsthilocanaḥ sa bhinnasaṃdhiḥ pravikīrṇabandhano; hataḥ kṣitau vāyusutena rākṣasaḥ 37 mahākapir bhūmitale nipīḍya taṃ; cakāra rakṣo'dhipater mahad bhayam 38 maharṣibhiś cakracarair mahāvrataiḥ; sametya bhūtaiś ca sayakṣapannagaiḥ suraiś ca sendrair bhṛśajātavismayair; hate kumāre sa kapir nirīkṣitaḥ 39 nihatya taṃ vajrasutopamaprabhaṃ; kumāram akṣaṃ kṣatajopamekṣaṇam tad eva vīro 'bhijagāma toraṇaṃ; kṛtakṣaṇaḥ kāla iva prajākṣaye |
1
सेनापतीन पञ्च स तु परमापितान; हनूमता सानुचरान सवाहनान समीक्ष्य राजा समरॊद्धतॊन्मुखं; कुमारम अक्षं परसमैक्षताक्षतम 2 स तस्य दृष्ट्यर्पणसंप्रचॊदितः; परतापवान काञ्चनचित्रकार्मुकः समुत्पपाताथ सदस्य उदीरितॊ; दविजातिमुख्यैर हविषेव पावकः 3 ततॊ महद बालदिवाकरप्रभं; परतप्तजाम्बूनदजालसंततम रथां समास्थाय ययौ स वीर्यवान; महाहरिं तं परति नैरृतर्षभः 4 ततस तपःसंग्रहसंचयार्जितं; परतप्तजाम्बूनदजालशॊभितम पताकिनं रत्नविभूषितध्वजं; मनॊजवाष्टाश्ववरैः सुयॊजितम 5 सुरासुराधृष्यम असंगचारिणं; रविप्रभं वयॊमचरं समाहितम सतूणम अष्टासिनिबद्धबन्धुरं; यथाक्रमावेशितशक्तितॊमरम 6 विराजमानं परतिपूर्णवस्तुना; सहेमदाम्ना शशिसूर्यवर्वसा दिवाकराभं रथम आस्थितस ततः; स निर्जगामामरतुल्यविक्रमः 7 स पूरयन खं च महीं च साचलां; तुरंगमतङ्गमहारथस्वनैः बलैः समेतैः स हि तॊरणस्थितं; समर्थम आसीनम उपागमत कपिम 8 स तं समासाद्य हरिं हरीक्षणॊ; युगान्तकालाग्निम इव परजाक्षये अवस्थितं विस्मितजातसंभ्रमः; समैक्षताक्षॊ बहुमानचक्षुषा 9 स तस्य वेगं च कपेर महात्मनः; पराक्रमं चारिषु पार्ह्तिवात्मजः विचारयन खं च बलं महाबलॊ; हिमक्षये सूर्य इवाभिवर्धते 10 स जातमन्युः परसमीक्ष्य विक्रमं; सथिरः सथितः संयति दुर्निवारणम समाहितात्मा हनुमन्तम आहवे; परचॊदयाम आस शरैस तरिभिः शितैः 11 ततः कपिं तं परसमीक्ष्य गर्वितं; जितश्रमं शत्रुपराजयॊर जितम अवैक्षताक्षः समुदीर्णमानसः; सबाणपाणिः परगृहीतकार्मुकः 12 स हेमनिष्काङ्गदचारुकुण्डलः; समाससादाशु पराक्रमः कपिम तयॊर बभूवाप्रतिमः समागमः; सुरासुराणाम अपि संभ्रमप्रदः 13 ररास भूमिर न तताप भानुमान; ववौ न वायुः परचचाल चाचलः कपेः कुमारस्य च वीक्ष्य संयुगं; ननाद च दयौर उदधिश च चुक्षुभे 14 ततः स वीरः सुमुखान पतत्रिणः; सुवर्णपुङ्खान सविषान इवॊरगान समाधिसंयॊगविमॊक्षतत्त्वविच; छरान अथ तरीन कपिमूर्ध्न्य अपातयत 15 स तैः शरैर मूर्ध्नि समं निपातितैः; कषरन्न असृग्दिग्धविवृत्तलॊचनः नवॊदितादित्यनिभः शरांशुमान; वयराजतादित्य इवांशुमालिकः 16 ततः स पिङ्गाधिपमन्त्रिसत्तमः; समीक्ष्य तं राजवरात्मजं रणे उदग्रचित्रायुधचित्रकार्मुकं; जहर्ष चापूर्यत चाहवॊन्मुखः 17 स मन्दराग्रस्थ इवांशुमाली; विवृद्धकॊपॊ बलवीर्यसंयुतः कुमारम अक्षं सबलं सवाहनं; ददाह नेत्राग्निमरीचिभिस तदा 18 ततः स बाणासनशक्रकार्मुकः; शरप्रवर्षॊ युधि राक्षसाम्बुदः शरान मुमॊचाशु हरीश्वराचले; बलाहकॊ वृष्टिम इवाचलॊत्तमे 19 ततः कपिस तं रणचण्डविक्रमं; विवृद्धतेजॊबलवीर्यसायकम कुमारम अक्षं परसमीक्ष्य संयुगे; ननाद हर्षाद घनतुल्यविक्रमः 20 स बालभावाद युधि वीर्यदर्पितः; परवृद्धमन्युः कषतजॊपमेक्षणः समाससादाप्रतिमं रणे कपिं; गजॊ महाकूपम इवावृतं तृणैः 21 स तेन बाणैः परसभं निपातितैश; चकार नादं घननादनिःस्वनः समुत्पपाताशु नभः स मारुतिर; भुजॊरुविक्षेपण घॊरदर्शनः 22 समुत्पतन्तं समभिद्रवद बली; स राक्षसानां परवरः परतापवान रथी रथश्रेष्ठतमः किरञ शरैः; पयॊधरः शैलम इवाश्मवृष्टिभिः 23 स ताञ शरांस तस्य विमॊक्षयन कपिश; चचार वीरः पथि वायुसेविते शरान्तरे मारुतवद विनिष्पतन; मनॊजवः संयति चण्डविक्रमः 24 तम आत्तबाणासनम आहवॊन्मुखं; खम आस्तृणन्तं विविधैः शरॊत्तमैः अवैक्षताक्षं बहुमानचक्षुषा; जगाम चिन्तां च स मारुतात्मजः 25 ततः शरैर भिन्नभुजान्तरः कपिः; कुमारवर्येण महात्मना नदन महाभुजः कर्मविशेषतत्त्वविद; विचिन्तयाम आस रणे पराक्रमम 26 अबालवद बालदिवाकरप्रभः; करॊत्य अयं कर्म महन महाबलः न चास्य सर्वाहवकर्मशॊभिनः; परमापणे मे मतिर अत्र जायते 27 अयं महात्मा च महांश च वीर्यतः; समाहितश चातिसहश च संयुगे असंशयं कर्मगुणॊदयाद अयं; सनागयक्षैर मुनिभिश च पूजितः 28 पराक्रमॊत्साहविवृद्धमानसः; समीक्षते मां परमुखागतः सथितः पराक्रमॊ हय अस्य मनांसि कम्पयेत; सुरासुराणाम अपि शीघ्रकारिणः 29 न खल्व अयं नाभिभवेद उपेक्षितः; पराक्रमॊ हय अस्य रणे विवर्धते परमापणं तव एव ममास्य रॊचते; न वर्धमानॊ ऽगनिर उपेक्षितुं कषमः 30 इति परवेगं तु परस्य तर्कयन; सवकर्मयॊगं च विधाय वीर्यवान चकार वेगं तु महाबलस तदा; मतिं च चक्रे ऽसय वधे महाकपिः 31 स तस्य तान अष्टहयान महाजवान; समाहितान भारसहान विवर्तने जघान वीरः पथि वायुसेविते; तलप्रहालैः पवनात्मजः कपिः 32 ततस तलेनाभिहतॊ महारथः; स तस्य पिङ्गाधिपमन्त्रिनिर्जितः स भग्ननीडः परिमुक्तकूबरः; पपात भूमौ हतवाजिर अम्बरात 33 स तं परित्यज्य महारथॊ रथं; सकार्मुकः खड्गधरः खम उत्पतत तपॊऽभियॊगाद ऋषिर उग्रवीर्यवान; विहाय देहं मरुताम इवालयम 34 ततः कपिस तं विचरन्तम अम्बरे; पतत्रिराजानिलसिद्धसेविते समेत्य तं मारुतवेगविक्रमः; करमेण जग्राह च पादयॊर दृढम 35 स तं समाविध्य सहस्रशः कपिर; महॊरगं गृह्य इवाण्डजेश्वरः मुमॊच वेगात पितृतुल्यविक्रमॊ; महीतले संयति वानरॊत्तमः 36 स भग्नबाहूरुकटीशिरॊ धरः; कषरन्न असृन निर्मथितास्थिलॊचनः स भिन्नसंधिः परविकीर्णबन्धनॊ; हतः कषितौ वायुसुतेन राक्षसः 37 महाकपिर भूमितले निपीड्य तं; चकार रक्षॊऽधिपतेर महद भयम 38 महर्षिभिश चक्रचरैर महाव्रतैः; समेत्य भूतैश च सयक्षपन्नगैः सुरैश च सेन्द्रैर भृशजातविस्मयैर; हते कुमारे स कपिर निरीक्षितः 39 निहत्य तं वज्रसुतॊपमप्रभं; कुमारम अक्षं कषतजॊपमेक्षणम तद एव वीरॊ ऽभिजगाम तॊरणं; कृतक्षणः काल इव परजाक्षये |