Book 6
Chapter 113
|
1
ayodhyāṃ tu samālokya cintayām āsa rāghavaḥ cintayitvā tato dṛṣṭiṃ vānareṣu nyapātayat 2 priyakāmaḥ priyaṃ rāmas tatas tvaritavikramam uvāca dhīmāṃs tejasvī hanūmantaṃ plavaṃgamam 3 ayodhyāṃ tvarito gaccha kṣipraṃ tvaṃ plavagottama jānīhi kac cit kuśalī jano nṛpatimandire 4 śṛṅgaverapuraṃ prāpya guhaṃ gahanagocaram niṣādādhipatiṃ brūhi kuśalaṃ vacanān mama 5 śrutvā tu māṃ kuśalinam arogaṃ vigatajvaram bhaviṣyati guhaḥ prītaḥ sa mamātmasamaḥ sakhā 6 ayodhyāyāś ca te mārgaṃ pravṛttiṃ bharatasya ca nivedayiṣyati prīto niṣādādhipatir guhaḥ 7 bharatas tu tvayā vācyaḥ kuśalaṃ vacanān mama siddhārthaṃ śaṃsa māṃ tasmai sabhāryaṃ sahalakṣmaṇam 8 haraṇaṃ cāpi vaidehyā rāvaṇena balīyasā sugrīveṇa ca saṃvādaṃ vālinaś ca vadhaṃ raṇe 9 maithilyanveṣaṇaṃ caiva yathā cādhigatā tvayā laṅghayitvā mahātoyam āpagāpatim avyayam 10 upayānaṃ samudrasya sāgarasya ca darśanam yathā ca kāritaḥ setū rāvaṇaś ca yathā hataḥ 11 varadānaṃ mahendreṇa brahmaṇā varuṇena ca mahādevaprasādāc ca pitrā mama samāgamam 12 jitvā śatrugaṇān rāmaḥ prāpya cānuttamaṃ yaśaḥ upayāti samṛddhārthaḥ saha mitrair mahābalaḥ 13 etac chrutvā yamākāraṃ bhajate bharatas tataḥ sa ca te veditavyaḥ syāt sarvaṃ yac cāpi māṃ prati 14 jñeyāḥ sarve ca vṛttāntā bharatasyeṅgitāni ca tattvena mukhavarṇena dṛṣṭyā vyābhāṣaṇena ca 15 sarvakāmasamṛddhaṃ hi hastyaśvarathasaṃkulam pitṛpaitāmahaṃ rājyaṃ kasya nāvartayen manaḥ 16 saṃgatyā bharataḥ śrīmān rājyenārthī svayaṃ bhavet praśāstu vasudhāṃ sarvām akhilāṃ raghunandanaḥ 17 tasya buddhiṃ ca vijñāya vyavasāyaṃ ca vānara yāvan na dūraṃ yātāḥ smaḥ kṣipram āgantum arhasi 18 iti pratisamādiṣṭo hanūmān mārutātmajaḥ mānuṣaṃ dhārayan rūpam ayodhyāṃ tvarito yayau 19 laṅghayitvā pitṛpathaṃ bhujagendrālayaṃ śubham gaṅgāyamunayor bhīmaṃ saṃnipātam atītya ca 20 śṛṅgaverapuraṃ prāpya guham āsādya vīryavān sa vācā śubhayā hṛṣṭo hanūmān idam abravīt 21 sakhā tu tava kākutstho rāmaḥ satyaparākramaḥ sasītaḥ saha saumitriḥ sa tvāṃ kuśalam abravīt 22 pañcamīm adya rajanīm uṣitvā vacanān muneḥ bharadvājābhyanujñātaṃ drakṣyasy adyaiva rāghavam 23 evam uktvā mahātejāḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ utpapāta mahāvego vegavān avicārayan 24 so 'paśyad rāmatīrthaṃ ca nadīṃ vālukinīṃ tathā gomatīṃ tāṃ ca so 'paśyad bhīmaṃ sālavanaṃ tathā 25 sa gatvā dūram adhvānaṃ tvaritaḥ kapikuñjaraḥ āsasāda drumān phullān nandigrāmasamīpajān 26 krośamātre tv ayodhyāyāś cīrakṛṣṇājināmbaram dadarśa bharataṃ dīnaṃ kṛśam āśramavāsinam 27 jaṭilaṃ maladigdhāṅgaṃ bhrātṛvyasanakarśitam phalamūlāśinaṃ dāntaṃ tāpasaṃ dharmacāriṇam 28 samunnatajaṭābhāraṃ valkalājinavāsasaṃ niyataṃ bhāvitātmānaṃ brahmarṣisamatejasaṃ 29 pāduke te puraskṛtya śāsantaṃ vai vasuṃdharām caturvarṇyasya lokasya trātāraṃ sarvato bhayāt 30 upasthitam amātyaiś ca śucibhiś ca purohitaiḥ balamukhyaiś ca yuktaiś ca kāṣāyāmbaradhāribhiḥ 31 na hi te rājaputraṃ taṃ cīrakṛṣṇājināmbaram parimoktuṃ vyavasyanti paurā vai dharmavatsalāḥ 32 taṃ dharmam iva dharmajñaṃ devavantam ivāparam uvāca prāñjalir vākayṃ hanūmān mārutātmajaḥ 33 vasantaṃ daṇḍakāraṇye yaṃ tvaṃ cīrajaṭādharam anuśocasi kākutsthaṃ sa tvā kuśalam abravīt 34 priyam ākhyāmi te deva śokaṃ tyakṣyasi dāruṇam asmin muhūrte bhrātrā tvaṃ rāmeṇa saha saṃgataḥ 35 nihatya rāvaṇaṃ rāmaḥ pratilabhya ca maithilīm upayāti samṛddhārthaḥ saha mitrair mahābalaiḥ 36 lakṣmaṇaś ca mahātejā vaidehī ca yaśasvinī sītā samagrā rāmeṇa mahendreṇa śacī yathā 37 evam ukto hanumatā bharataḥ kaikayīsutaḥ papāta sahasā hṛṣṭo harṣān mohaṃ jagāma ha 38 tato muhūrtād utthāya pratyāśvasya ca rāghavaḥ hanūmantam uvācedaṃ bharataḥ priyavādinam 39 aśokajaiḥ prītimayaiḥ kapim āliṅgya saṃbhramāt siṣeca bharataḥ śrīmān vipulair aśrubindubhiḥ 40 devo vā mānuṣo vā tvam anukrośād ihāgataḥ priyākhyānasya te saumya dadāmi bruvataḥ priyam 41 gavāṃ śatasahasraṃ ca grāmāṇāṃ ca śataṃ param sakuṇḍalāḥ śubhācārā bhāryāḥ kanyāś ca ṣoḍaśa 42 hemavarṇāḥ sunāsorūḥ śaśisaumyānanāḥ striyaḥ sarvābharaṇasaṃpannā saṃpannāḥ kulajātibhiḥ 43 niśamya rāmāgamanaṃ nṛpātmajaḥ; kapipravīrasya tadādbhutopamam praharṣito rāmadidṛkṣayābhavat; punaś ca harṣād idam abravīd vacaḥ |
1
अयॊध्यां तु समालॊक्य चिन्तयाम आस राघवः चिन्तयित्वा ततॊ दृष्टिं वानरेषु नयपातयत 2 परियकामः परियं रामस ततस तवरितविक्रमम उवाच धीमांस तेजस्वी हनूमन्तं पलवंगमम 3 अयॊध्यां तवरितॊ गच्छ कषिप्रं तवं पलवगॊत्तम जानीहि कच चित कुशली जनॊ नृपतिमन्दिरे 4 शृङ्गवेरपुरं पराप्य गुहं गहनगॊचरम निषादाधिपतिं बरूहि कुशलं वचनान मम 5 शरुत्वा तु मां कुशलिनम अरॊगं विगतज्वरम भविष्यति गुहः परीतः स ममात्मसमः सखा 6 अयॊध्यायाश च ते मार्गं परवृत्तिं भरतस्य च निवेदयिष्यति परीतॊ निषादाधिपतिर गुहः 7 भरतस तु तवया वाच्यः कुशलं वचनान मम सिद्धार्थं शंस मां तस्मै सभार्यं सहलक्ष्मणम 8 हरणं चापि वैदेह्या रावणेन बलीयसा सुग्रीवेण च संवादं वालिनश च वधं रणे 9 मैथिल्यन्वेषणं चैव यथा चाधिगता तवया लङ्घयित्वा महातॊयम आपगापतिम अव्ययम 10 उपयानं समुद्रस्य सागरस्य च दर्शनम यथा च कारितः सेतू रावणश च यथा हतः 11 वरदानं महेन्द्रेण बरह्मणा वरुणेन च महादेवप्रसादाच च पित्रा मम समागमम 12 जित्वा शत्रुगणान रामः पराप्य चानुत्तमं यशः उपयाति समृद्धार्थः सह मित्रैर महाबलः 13 एतच छरुत्वा यमाकारं भजते भरतस ततः स च ते वेदितव्यः सयात सर्वं यच चापि मां परति 14 जञेयाः सर्वे च वृत्तान्ता भरतस्येङ्गितानि च तत्त्वेन मुखवर्णेन दृष्ट्या वयाभाषणेन च 15 सर्वकामसमृद्धं हि हस्त्यश्वरथसंकुलम पितृपैतामहं राज्यं कस्य नावर्तयेन मनः 16 संगत्या भरतः शरीमान राज्येनार्थी सवयं भवेत परशास्तु वसुधां सर्वाम अखिलां रघुनन्दनः 17 तस्य बुद्धिं च विज्ञाय वयवसायं च वानर यावन न दूरं याताः समः कषिप्रम आगन्तुम अर्हसि 18 इति परतिसमादिष्टॊ हनूमान मारुतात्मजः मानुषं धारयन रूपम अयॊध्यां तवरितॊ ययौ 19 लङ्घयित्वा पितृपथं भुजगेन्द्रालयं शुभम गङ्गायमुनयॊर भीमं संनिपातम अतीत्य च 20 शृङ्गवेरपुरं पराप्य गुहम आसाद्य वीर्यवान स वाचा शुभया हृष्टॊ हनूमान इदम अब्रवीत 21 सखा तु तव काकुत्स्थॊ रामः सत्यपराक्रमः ससीतः सह सौमित्रिः स तवां कुशलम अब्रवीत 22 पञ्चमीम अद्य रजनीम उषित्वा वचनान मुनेः भरद्वाजाभ्यनुज्ञातं दरक्ष्यस्य अद्यैव राघवम 23 एवम उक्त्वा महातेजाः संप्रहृष्टतनूरुहः उत्पपात महावेगॊ वेगवान अविचारयन 24 सॊ ऽपश्यद रामतीर्थं च नदीं वालुकिनीं तथा गॊमतीं तां च सॊ ऽपश्यद भीमं सालवनं तथा 25 स गत्वा दूरम अध्वानं तवरितः कपिकुञ्जरः आससाद दरुमान फुल्लान नन्दिग्रामसमीपजान 26 करॊशमात्रे तव अयॊध्यायाश चीरकृष्णाजिनाम्बरम ददर्श भरतं दीनं कृशम आश्रमवासिनम 27 जटिलं मलदिग्धाङ्गं भरातृव्यसनकर्शितम फलमूलाशिनं दान्तं तापसं धर्मचारिणम 28 समुन्नतजटाभारं वल्कलाजिनवाससं नियतं भावितात्मानं बरह्मर्षिसमतेजसं 29 पादुके ते पुरस्कृत्य शासन्तं वै वसुंधराम चतुर्वर्ण्यस्य लॊकस्य तरातारं सर्वतॊ भयात 30 उपस्थितम अमात्यैश च शुचिभिश च पुरॊहितैः बलमुख्यैश च युक्तैश च काषायाम्बरधारिभिः 31 न हि ते राजपुत्रं तं चीरकृष्णाजिनाम्बरम परिमॊक्तुं वयवस्यन्ति पौरा वै धर्मवत्सलाः 32 तं धर्मम इव धर्मज्ञं देववन्तम इवापरम उवाच पराञ्जलिर वाकयं हनूमान मारुतात्मजः 33 वसन्तं दण्डकारण्ये यं तवं चीरजटाधरम अनुशॊचसि काकुत्स्थं स तवा कुशलम अब्रवीत 34 परियम आख्यामि ते देव शॊकं तयक्ष्यसि दारुणम अस्मिन मुहूर्ते भरात्रा तवं रामेण सह संगतः 35 निहत्य रावणं रामः परतिलभ्य च मैथिलीम उपयाति समृद्धार्थः सह मित्रैर महाबलैः 36 लक्ष्मणश च महातेजा वैदेही च यशस्विनी सीता समग्रा रामेण महेन्द्रेण शची यथा 37 एवम उक्तॊ हनुमता भरतः कैकयीसुतः पपात सहसा हृष्टॊ हर्षान मॊहं जगाम ह 38 ततॊ मुहूर्ताद उत्थाय परत्याश्वस्य च राघवः हनूमन्तम उवाचेदं भरतः परियवादिनम 39 अशॊकजैः परीतिमयैः कपिम आलिङ्ग्य संभ्रमात सिषेच भरतः शरीमान विपुलैर अश्रुबिन्दुभिः 40 देवॊ वा मानुषॊ वा तवम अनुक्रॊशाद इहागतः परियाख्यानस्य ते सौम्य ददामि बरुवतः परियम 41 गवां शतसहस्रं च गरामाणां च शतं परम सकुण्डलाः शुभाचारा भार्याः कन्याश च षॊडश 42 हेमवर्णाः सुनासॊरूः शशिसौम्याननाः सत्रियः सर्वाभरणसंपन्ना संपन्नाः कुलजातिभिः 43 निशम्य रामागमनं नृपात्मजः; कपिप्रवीरस्य तदाद्भुतॊपमम परहर्षितॊ रामदिदृक्षयाभवत; पुनश च हर्षाद इदम अब्रवीद वचः |