Book 6
Chapter 58
|
1
narāntakaṃ hataṃ dṛṣṭvā cukruśur nairṛtarṣabhāḥ devāntakas trimūrdhā ca paulastyaś ca mahodaraḥ 2 ārūḍho meghasaṃkāśaṃ vāraṇendraṃ mahodaraḥ vāliputraṃ mahāvīryam abhidudrāva vīryavān 3 bhrātṛvyasanasaṃtaptas tadā devāntako balī ādāya parighaṃ dīptam aṅgadaṃ samabhidravat 4 ratham ādityasaṃkāśaṃ yuktaṃ paramavājibhiḥ āsthāya triśirā vīro vāliputram athābhyayāt 5 sa tribhir devadarpaghnair nairṛtendrair abhidrutaḥ vṛkṣam utpāṭayām āsa mahāviṭapam aṅgadaḥ 6 devāntakāya taṃ vīraś cikṣepa sahasāṅgadaḥ mahāvṛkṣaṃ mahāśākhaṃ śakro dīptam ivāśanim 7 triśirās taṃ praciccheda śarair āśīviṣopamaiḥ sa vṛkṣaṃ kṛttam ālokya utpapāta tato 'ṅgadaḥ 8 sa vavarṣa tato vṛkṣāñ śilāś ca kapikuñjaraḥ tān praciccheda saṃkruddhas triśirā niśitaiḥ śaraiḥ 9 parighāgreṇa tān vṛkṣān babhañja ca surāntakaḥ triśirāś cāṅgadaṃ vīram abhidudrāva sāyakaiḥ 10 gajena samabhidrutya vāliputraṃ mahodaraḥ jaghānorasi saṃkruddhas tomarair vajrasaṃnibhaiḥ 11 devāntakaś ca saṃkruddhaḥ parigheṇa tadāṅgadam upagamyābhihatyāśu vyapacakrāma vegavān 12 sa tribhir nairṛtaśreṣṭhair yugapat samabhidrutaḥ na vivyathe mahātejā vāliputraḥ pratāpavān 13 talena bhṛśam utpatya jaghānāsya mahāgajam petatur locane tasya vinanāda sa vāraṇaḥ 14 viṣāṇaṃ cāsya niṣkṛṣya vāliputro mahābalaḥ devāntakam abhidrutya tāḍayām āsa saṃyuge 15 sa vihvalitasarvāṅgo vātoddhata iva drumaḥ lākṣārasasavarṇaṃ ca susrāva rudhiraṃ mukhāt 16 athāśvāsya mahātejāḥ kṛcchrād devāntako balī āvidhya parighaṃ ghoram ājaghāna tadāṅgadam 17 parighābhihataś cāpi vānarendrātmajas tadā jānubhyāṃ patito bhūmau punar evotpapāta ha 18 samutpatantaṃ triśirās tribhir āśīviṣopamaiḥ ghorair haripateḥ putraṃ lalāṭe 'bhijaghāna ha 19 tato 'ṅgadaṃ parikṣiptaṃ tribhir nairṛtapuṃgavaiḥ hanūmān api vijñāya nīlaś cāpi pratasthatuḥ 20 tataś cikṣepa śailāgraṃ nīlas triśirase tadā tad rāvaṇasuto dhīmān bibheda niśitaiḥ śaraiḥ 21 tad bāṇaśatanirbhinnaṃ vidāritaśilātalam savisphuliṅgaṃ sajvālaṃ nipapāta gireḥ śiraḥ 22 tato jṛmbhitam ālokya harṣād devāntakas tadā parigheṇābhidudrāva mārutātmajam āhave 23 tam āpatantam utpatya hanūmān mārutātmajaḥ ājaghāna tadā mūrdhni vajravegena muṣṭinā 24 sa muṣṭiniṣpiṣṭavikīrṇamūrdhā; nirvāntadantākṣivilambijihvaḥ devāntako rākṣasarājasūnur; gatāsur urvyāṃ sahasā papāta 25 tasmin hate rākṣasayodhamukhye; mahābale saṃyati devaśatrau kruddhas trimūrdhā niśitāgram ugraṃ; vavarṣa nīlorasi bāṇavarṣam 26 sa taiḥ śaraughair abhivarṣyamāṇo; vibhinnagātraḥ kapisainyapālaḥ nīlo babhūvātha visṛṣṭagātro; viṣṭambhitas tena mahābalena 27 tatas tu nīlaḥ pratilabhya saṃjñāṃ; śailaṃ samutpāṭya savṛkṣaṣaṇḍam tataḥ samutpatya bhṛśogravego; mahodaraṃ tena jaghāna mūrdhni 28 tataḥ sa śailābhinipātabhagno; mahodaras tena saha dvipena vipothito bhūmitale gatāsuḥ; papāta varjābhihato yathādriḥ 29 pitṛvyaṃ nihataṃ dṛṣṭvā triśirāś cāpam ādade hanūmantaṃ ca saṃkruddho vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ 30 hanūmāṃs tu samutpatya hayāṃs triśirasas tadā vidadāra nakhaiḥ kruddho gajendraṃ mṛgarāḍ iva 31 atha śaktiṃ samādāya kālarātrim ivāntakaḥ cikṣepānilaputrāya triśirā rāvaṇātmajaḥ 32 divi kṣiptām ivolkāṃ tāṃ śaktiṃ kṣiptām asaṃgatām gṛhītvā hariśārdūlo babhañja ca nanāda ca 33 tāṃ dṛṣṭvā ghorasaṃkāśāṃ śaktiṃ bhagnāṃ hanūmatā prahṛṣṭā vānaragaṇā vinedur jaladā iva 34 tataḥ khaḍgaṃ samudyamya triśirā rākṣasottamaḥ nicakhāna tadā roṣād vānarendrasya vakṣasi 35 khaḍgaprahārābhihato hanūmān mārutātmajaḥ ājaghāna trimūrdhānaṃ talenorasi vīryavān 36 sa talabhihatas tena srastahastāmbaro bhuvi nipapāta mahātejās triśirās tyaktacetanaḥ 37 sa tasya patataḥ khaḍgaṃ samācchidya mahākapiḥ nanāda girisaṃkāśas trāsayan sarvanairṛtān 38 amṛṣyamāṇas taṃ ghoṣam utpapāta niśācaraḥ utpatya ca hanūmantaṃ tāḍayām āsa muṣṭinā 39 tena muṣṭiprahāreṇa saṃcukopa mahākapiḥ kupitaś ca nijagrāha kirīṭe rākṣasarṣabham 40 sa tasya śīrṣāṇy asinā śitena; kirīṭajuṣṭāni sakuṇḍalāni kruddhaḥ praciccheda suto 'nilasya; tvaṣṭuḥ sutasyeva śirāṃsi śakraḥ 41 tāny āyatākṣāṇy agasaṃnibhāni; pradīptavaiśvānaralocanāni petuḥ śirāṃsīndraripor dharaṇyāṃ; jyotīṃṣi muktāni yathārkamārgāt 42 tasmin hate devaripau triśīrṣe; hanūmata śakraparākrameṇa neduḥ plavaṃgāḥ pracacāla bhūmī; rakṣāṃsy atho dudruvire samantāt 43 hataṃ triśirasaṃ dṛṣṭvā tathaiva ca mahodaram hatau prekṣya durādharṣau devāntakanarāntakau 44 cukopa paramāmarṣī mahāpārśvo mahābalaḥ jagrāhārciṣmatīṃ cāpi gadāṃ sarvāyasīṃ śubhām 45 hemapaṭṭaparikṣiptāṃ māṃsaśoṇitalepanām virājamānāṃ vapuṣā śatruśoṇitarañjitām 46 tejasā saṃpradīptāgrāṃ raktamālyavibhūṣitām airāvatamahāpadmasārvabhauma bhayāvahām 47 gadām ādāya saṃkruddho mahāpārśvo mahābalaḥ harīn samabhidudrāva yugāntāgnir iva jvalan 48 atharṣayaḥ samutpatya vānaro ravaṇānujam mahāpārśvam upāgamya tasthau tasyāgrato balī 49 taṃ purastāt sthitaṃ dṛṣṭvā vānaraṃ parvatopamam ājaghānorasi kruddho gadayā vajrakalpayā 50 sa tayābhihatas tena gadayā vānararṣabhaḥ bhinnavakṣāḥ samādhūtaḥ susrāva rudhiraṃ bahu 51 sa saṃprāpya cirāt saṃjñām ṛṣabho vānararṣabhaḥ kruddho visphuramāṇauṣṭho mahāpārśvam udaikṣata 52 tāṃ gṛhītvā gadāṃ bhīmām āvidhya ca punaḥ punaḥ mattānīkaṃ mahāpārśvaṃ jaghāna raṇamūrdhani 53 sa svayā gadayā bhinno vikīrṇadaśanekṣaṇaḥ nipapāta mahāpārśvo vajrāhata ivācalaḥ 54 tasmin hate bhrātari rāvaṇasya; tan nairṛtānāṃ balam arṇavābham tyaktāyudhaṃ kevalajīvitārthaṃ; dudrāva bhinnārṇavasaṃnikāśam |
1
नरान्तकं हतं दृष्ट्वा चुक्रुशुर नैरृतर्षभाः देवान्तकस तरिमूर्धा च पौलस्त्यश च महॊदरः 2 आरूढॊ मेघसंकाशं वारणेन्द्रं महॊदरः वालिपुत्रं महावीर्यम अभिदुद्राव वीर्यवान 3 भरातृव्यसनसंतप्तस तदा देवान्तकॊ बली आदाय परिघं दीप्तम अङ्गदं समभिद्रवत 4 रथम आदित्यसंकाशं युक्तं परमवाजिभिः आस्थाय तरिशिरा वीरॊ वालिपुत्रम अथाभ्ययात 5 स तरिभिर देवदर्पघ्नैर नैरृतेन्द्रैर अभिद्रुतः वृक्षम उत्पाटयाम आस महाविटपम अङ्गदः 6 देवान्तकाय तं वीरश चिक्षेप सहसाङ्गदः महावृक्षं महाशाखं शक्रॊ दीप्तम इवाशनिम 7 तरिशिरास तं परचिच्छेद शरैर आशीविषॊपमैः स वृक्षं कृत्तम आलॊक्य उत्पपात ततॊ ऽङगदः 8 स ववर्ष ततॊ वृक्षाञ शिलाश च कपिकुञ्जरः तान परचिच्छेद संक्रुद्धस तरिशिरा निशितैः शरैः 9 परिघाग्रेण तान वृक्षान बभञ्ज च सुरान्तकः तरिशिराश चाङ्गदं वीरम अभिदुद्राव सायकैः 10 गजेन समभिद्रुत्य वालिपुत्रं महॊदरः जघानॊरसि संक्रुद्धस तॊमरैर वज्रसंनिभैः 11 देवान्तकश च संक्रुद्धः परिघेण तदाङ्गदम उपगम्याभिहत्याशु वयपचक्राम वेगवान 12 स तरिभिर नैरृतश्रेष्ठैर युगपत समभिद्रुतः न विव्यथे महातेजा वालिपुत्रः परतापवान 13 तलेन भृशम उत्पत्य जघानास्य महागजम पेततुर लॊचने तस्य विननाद स वारणः 14 विषाणं चास्य निष्कृष्य वालिपुत्रॊ महाबलः देवान्तकम अभिद्रुत्य ताडयाम आस संयुगे 15 स विह्वलितसर्वाङ्गॊ वातॊद्धत इव दरुमः लाक्षारससवर्णं च सुस्राव रुधिरं मुखात 16 अथाश्वास्य महातेजाः कृच्छ्राद देवान्तकॊ बली आविध्य परिघं घॊरम आजघान तदाङ्गदम 17 परिघाभिहतश चापि वानरेन्द्रात्मजस तदा जानुभ्यां पतितॊ भूमौ पुनर एवॊत्पपात ह 18 समुत्पतन्तं तरिशिरास तरिभिर आशीविषॊपमैः घॊरैर हरिपतेः पुत्रं ललाटे ऽभिजघान ह 19 ततॊ ऽङगदं परिक्षिप्तं तरिभिर नैरृतपुंगवैः हनूमान अपि विज्ञाय नीलश चापि परतस्थतुः 20 ततश चिक्षेप शैलाग्रं नीलस तरिशिरसे तदा तद रावणसुतॊ धीमान बिभेद निशितैः शरैः 21 तद बाणशतनिर्भिन्नं विदारितशिलातलम सविस्फुलिङ्गं सज्वालं निपपात गिरेः शिरः 22 ततॊ जृम्भितम आलॊक्य हर्षाद देवान्तकस तदा परिघेणाभिदुद्राव मारुतात्मजम आहवे 23 तम आपतन्तम उत्पत्य हनूमान मारुतात्मजः आजघान तदा मूर्ध्नि वज्रवेगेन मुष्टिना 24 स मुष्टिनिष्पिष्टविकीर्णमूर्धा; निर्वान्तदन्ताक्षिविलम्बिजिह्वः देवान्तकॊ राक्षसराजसूनुर; गतासुर उर्व्यां सहसा पपात 25 तस्मिन हते राक्षसयॊधमुख्ये; महाबले संयति देवशत्रौ करुद्धस तरिमूर्धा निशिताग्रम उग्रं; ववर्ष नीलॊरसि बाणवर्षम 26 स तैः शरौघैर अभिवर्ष्यमाणॊ; विभिन्नगात्रः कपिसैन्यपालः नीलॊ बभूवाथ विसृष्टगात्रॊ; विष्टम्भितस तेन महाबलेन 27 ततस तु नीलः परतिलभ्य संज्ञां; शैलं समुत्पाट्य सवृक्षषण्डम ततः समुत्पत्य भृशॊग्रवेगॊ; महॊदरं तेन जघान मूर्ध्नि 28 ततः स शैलाभिनिपातभग्नॊ; महॊदरस तेन सह दविपेन विपॊथितॊ भूमितले गतासुः; पपात वर्जाभिहतॊ यथाद्रिः 29 पितृव्यं निहतं दृष्ट्वा तरिशिराश चापम आददे हनूमन्तं च संक्रुद्धॊ विव्याध निशितैः शरैः 30 हनूमांस तु समुत्पत्य हयांस तरिशिरसस तदा विददार नखैः करुद्धॊ गजेन्द्रं मृगराड इव 31 अथ शक्तिं समादाय कालरात्रिम इवान्तकः चिक्षेपानिलपुत्राय तरिशिरा रावणात्मजः 32 दिवि कषिप्ताम इवॊल्कां तां शक्तिं कषिप्ताम असंगताम गृहीत्वा हरिशार्दूलॊ बभञ्ज च ननाद च 33 तां दृष्ट्वा घॊरसंकाशां शक्तिं भग्नां हनूमता परहृष्टा वानरगणा विनेदुर जलदा इव 34 ततः खड्गं समुद्यम्य तरिशिरा राक्षसॊत्तमः निचखान तदा रॊषाद वानरेन्द्रस्य वक्षसि 35 खड्गप्रहाराभिहतॊ हनूमान मारुतात्मजः आजघान तरिमूर्धानं तलेनॊरसि वीर्यवान 36 स तलभिहतस तेन सरस्तहस्ताम्बरॊ भुवि निपपात महातेजास तरिशिरास तयक्तचेतनः 37 स तस्य पततः खड्गं समाच्छिद्य महाकपिः ननाद गिरिसंकाशस तरासयन सर्वनैरृतान 38 अमृष्यमाणस तं घॊषम उत्पपात निशाचरः उत्पत्य च हनूमन्तं ताडयाम आस मुष्टिना 39 तेन मुष्टिप्रहारेण संचुकॊप महाकपिः कुपितश च निजग्राह किरीटे राक्षसर्षभम 40 स तस्य शीर्षाण्य असिना शितेन; किरीटजुष्टानि सकुण्डलानि करुद्धः परचिच्छेद सुतॊ ऽनिलस्य; तवष्टुः सुतस्येव शिरांसि शक्रः 41 तान्य आयताक्षाण्य अगसंनिभानि; परदीप्तवैश्वानरलॊचनानि पेतुः शिरांसीन्द्ररिपॊर धरण्यां; जयॊतींषि मुक्तानि यथार्कमार्गात 42 तस्मिन हते देवरिपौ तरिशीर्षे; हनूमत शक्रपराक्रमेण नेदुः पलवंगाः परचचाल भूमी; रक्षांस्य अथॊ दुद्रुविरे समन्तात 43 हतं तरिशिरसं दृष्ट्वा तथैव च महॊदरम हतौ परेक्ष्य दुराधर्षौ देवान्तकनरान्तकौ 44 चुकॊप परमामर्षी महापार्श्वॊ महाबलः जग्राहार्चिष्मतीं चापि गदां सर्वायसीं शुभाम 45 हेमपट्टपरिक्षिप्तां मांसशॊणितलेपनाम विराजमानां वपुषा शत्रुशॊणितरञ्जिताम 46 तेजसा संप्रदीप्ताग्रां रक्तमाल्यविभूषिताम ऐरावतमहापद्मसार्वभौम भयावहाम 47 गदाम आदाय संक्रुद्धॊ महापार्श्वॊ महाबलः हरीन समभिदुद्राव युगान्ताग्निर इव जवलन 48 अथर्षयः समुत्पत्य वानरॊ रवणानुजम महापार्श्वम उपागम्य तस्थौ तस्याग्रतॊ बली 49 तं पुरस्तात सथितं दृष्ट्वा वानरं पर्वतॊपमम आजघानॊरसि करुद्धॊ गदया वज्रकल्पया 50 स तयाभिहतस तेन गदया वानरर्षभः भिन्नवक्षाः समाधूतः सुस्राव रुधिरं बहु 51 स संप्राप्य चिरात संज्ञाम ऋषभॊ वानरर्षभः करुद्धॊ विस्फुरमाणौष्ठॊ महापार्श्वम उदैक्षत 52 तां गृहीत्वा गदां भीमाम आविध्य च पुनः पुनः मत्तानीकं महापार्श्वं जघान रणमूर्धनि 53 स सवया गदया भिन्नॊ विकीर्णदशनेक्षणः निपपात महापार्श्वॊ वज्राहत इवाचलः 54 तस्मिन हते भरातरि रावणस्य; तन नैरृतानां बलम अर्णवाभम तयक्तायुधं केवलजीवितार्थं; दुद्राव भिन्नार्णवसंनिकाशम |