Book 5
Chapter 13
|
1
sa vīkṣamāṇas tatrastho mārgamāṇaś ca maithilīm avekṣamāṇaś ca mahīṃ sarvāṃ tām anvavaikṣata 2 santāna kalatābhiś ca pādapair upaśobhitām divyagandharasopetāṃ sarvataḥ samalaṃkṛtām 3 tāṃ sa nandanasaṃkāśāṃ mṛgapakṣibhir āvṛtām harmyaprāsādasaṃbādhāṃ kokilākulaniḥsvanām 4 kāñcanotpalapadmābhir vāpībhir upaśobhitām bahvāsanakuthopetāṃ bahubhūmigṛhāyutām 5 sarvartukusumai ramyaiḥ phalavadbhiś ca pādapaiḥ puṣpitānām aśokānāṃ śriyā sūryodayaprabhām 6 pradīptām iva tatrastho mārutiḥ samudaikṣata niṣpatraśākhāṃ vihagaiḥ kriyamāṇām ivāsakṛt viniṣpatadbhiḥ śataśaś citraiḥ puṣpāvataṃsakaiḥ 7 āmūlapuṣpanicitair aśokaiḥ śokanāśanaiḥ puṣpabhārātibhāraiś ca spṛśadbhir iva medinīm 8 karṇikāraiḥ kusumitaiḥ kiṃśukaiś ca supuṣpitaiḥ sa deśaḥ prabhayā teṣāṃ pradīpta iva sarvataḥ 9 puṃnāgāḥ saptaparṇāś ca campakoddālakās tathā vivṛddhamūlā bahavaḥ śobhante sma supuṣpitāḥ 10 śātakumbhanibhāḥ ke cit ke cid agniśikhopamāḥ nīlāñjananibhāḥ ke cit tatrāśokāḥ sahasraśaḥ 11 nandanaṃ vividhodyānaṃ citraṃ caitrarathaṃ yathā ativṛttam ivācintyaṃ divyaṃ ramyaṃ śriyā vṛtam 12 dvitīyam iva cākāśaṃ puṣpajyotirgaṇāyutam puṣparatnaśataiś citraṃ pañcamaṃ sāgaraṃ yathā 13 sarvartupuṣpair nicitaṃ pādapair madhugandhibhiḥ nānāninādair udyānaṃ ramyaṃ mṛgagaṇair dvijaiḥ 14 anekagandhapravahaṃ puṇyagandhaṃ manoramam śailendram iva gandhāḍhyaṃ dvitīyaṃ gandhamādanam 15 aśokavanikāyāṃ tu tasyāṃ vānarapuṃgavaḥ sa dadarśāvidūrasthaṃ caityaprāsādam ūrjitam 16 madhye stambhasahasreṇa sthitaṃ kailāsapāṇḍuram pravālakṛtasopānaṃ taptakāñcanavedikam 17 muṣṇantam iva cakṣūṃṣi dyotamānam iva śriyā vimalaṃ prāṃśubhāvatvād ullikhantam ivāmbaram 18 tato malinasaṃvītāṃ rākṣasībhiḥ samāvṛtām upavāsakṛśāṃ dīnāṃ niḥśvasāntīṃ punaḥ punaḥ dadarśa śuklapakṣādau candrarekhām ivāmalām 19 mandaprakhyāyamānena rūpeṇa ruciraprabhām pinaddhāṃ dhūmajālena śikhām iva vibhāvasoḥ 20 pītenaikena saṃvītāṃ kliṣṭenottamavāsasā sapaṅkām analaṃkārāṃ vipadmām iva padminīm 21 vrīḍitāṃ duḥkhasaṃtaptāṃ parimlānāṃ tapasvinīm graheṇāṅgārakeṇaiva pīḍitām iva rohiṇīm 22 aśrupūrṇamukhīṃ dīnāṃ kṛśām ananaśena ca śokadhyānaparāṃ dīnāṃ nityaṃ duḥkhaparāyaṇām 23 priyaṃ janam apaśyantīṃ paśyantīṃ rākṣasīgaṇam svagaṇena mṛgīṃ hīnāṃ śvagaṇābhivṛtām iva 24 nīlanāgābhayā veṇyā jaghanaṃ gatayaikayā sukhārhāṃ duḥkhasaṃtaptāṃ vyasanānām akodivām 25 tāṃ samīkṣya viśālākṣīm adhikaṃ malināṃ kṛśām tarkayām āsa sīteti kāraṇair upapādibhiḥ 26 hriyamāṇā tadā tena rakṣasā kāmarūpiṇā yathārūpā hi dṛṣṭā vai tathārūpeyam aṅganā 27 pūrṇacandrānanāṃ subhrūṃ cāruvṛttapayodharām kurvantīṃ prabhayā devīṃ sarvā vitimirā diśaḥ 28 tāṃ nīlakeśīṃ bimbauṣṭhīṃ sumadhyāṃ supratiṣṭhitām sītāṃ padmapalāśākṣīṃ manmathasya ratiṃ yathā 29 iṣṭāṃ sarvasya jagataḥ pūrṇacandraprabhām iva bhūmau sutanum āsīnāṃ niyatām iva tāpasīm 30 niḥśvāsabahulāṃ bhīruṃ bhujagendravadhūm iva śokajālena mahatā vitatena na rājatīm 31 saṃsaktāṃ dhūmajālena śikhām iva vibhāvasoḥ tāṃ smṛtīm iva saṃdighdām ṛddhiṃ nipatitām iva 32 vihatām iva ca śraddhām āśāṃ pratihatām iva sopasargāṃ yathā siddhiṃ buddhiṃ sakaluṣām iva 33 abhūtenāpavādena kīrtiṃ nipatitām iva rāmoparodhavyathitāṃ rakṣoharaṇakarśitām 34 abalāṃ mṛgaśāvākṣīṃ vīkṣamāṇāṃ tatas tataḥ bāṣpāmbupratipūrṇena kṛṣṇavaktrākṣipakṣmaṇā vadanenāprasannena niḥśvasantīṃ punaḥ punaḥ 35 malapaṅkadharāṃ dīnāṃ maṇḍanārhām amaṇḍitām prabhāṃ nakṣatrarājasya kālameghair ivāvṛtām 36 tasya saṃdidihe buddhir muhuḥ sītāṃ nirīkṣya tu āmnāyānām ayogena vidyāṃ praśithilām iva 37 duḥkhena bubudhe sītāṃ hanumān analaṃkṛtām saṃskāreṇa yathāhīnāṃ vācam arthāntaraṃ gatām 38 tāṃ samīkṣya viśālākṣīṃ rājaputrīm aninditām tarkayām āsa sīteti kāraṇair upapādayan 39 vaidehyā yāni cāṅgeṣu tadā rāmo 'nvakīrtayat tāny ābharaṇajālāni gātraśobhīny alakṣayat 40 sukṛtau karṇaveṣṭau ca śvadaṃṣṭrau ca susaṃsthitau maṇividrumacitrāṇi hasteṣv ābharaṇāni ca 41 śyāmāni cirayuktatvāt tathā saṃsthānavanti ca tāny evaitāni manye 'haṃ yāni rāmo 'vnakīrtayat 42 tatra yāny avahīnāni tāny ahaṃ nopalakṣaye yāny asyā nāvahīnāni tānīmāni na saṃśayaḥ 43 pītaṃ kanakapaṭṭābhaṃ srastaṃ tad vasanaṃ śubham uttarīyaṃ nagāsaktaṃ tadā dṛṣṭaṃ plavaṃgamaiḥ 44 bhūṣaṇāni ca mukhyāni dṛṣṭāni dharaṇītale anayaivāpaviddhāni svanavanti mahānti ca 45 idaṃ ciragṛhītatvād vasanaṃ kliṣṭavattaram tathā hi nūnaṃ tad varṇaṃ tathā śrīmad yathetarat 46 iyaṃ kanakavarṇāṅgī rāmasya mahiṣī priyā pranaṣṭāpi satī yasya manaso na praṇaśyati 47 iyaṃ sā yat kṛte rāmaś caturbhiḥ paritapyate kāruṇyenānṛśaṃsyena śokena madanena ca 48 strī pranaṣṭeti kāruṇyād āśritety ānṛśaṃsyataḥ patnī naṣṭeti śokena priyeti madanena ca 49 asyā devyā yathā rūpam aṅgapratyaṅgasauṣṭhavam rāmasya ca yathārūpaṃ tasyeyam asitekṣaṇā 50 asyā devyā manas tasmiṃs tasya cāsyāṃ pratiṣṭhitam teneyaṃ sa ca dharmātmā muhūrtam api jīvati 51 duṣkaraṃ kurute rāmo ya imāṃ mattakāśinīm sītāṃ vinā mahābāhur muhūrtam api jīvati 52 evaṃ sītāṃ tadā dṛṣṭvā hṛṣṭaḥ pavanasaṃbhavaḥ jagāma manasā rāmaṃ praśaśaṃsa ca taṃ prabhum |
1
स वीक्षमाणस तत्रस्थॊ मार्गमाणश च मैथिलीम अवेक्षमाणश च महीं सर्वां ताम अन्ववैक्षत 2 सन्तान कलताभिश च पादपैर उपशॊभिताम दिव्यगन्धरसॊपेतां सर्वतः समलंकृताम 3 तां स नन्दनसंकाशां मृगपक्षिभिर आवृताम हर्म्यप्रासादसंबाधां कॊकिलाकुलनिःस्वनाम 4 काञ्चनॊत्पलपद्माभिर वापीभिर उपशॊभिताम बह्वासनकुथॊपेतां बहुभूमिगृहायुताम 5 सर्वर्तुकुसुमै रम्यैः फलवद्भिश च पादपैः पुष्पितानाम अशॊकानां शरिया सूर्यॊदयप्रभाम 6 परदीप्ताम इव तत्रस्थॊ मारुतिः समुदैक्षत निष्पत्रशाखां विहगैः करियमाणाम इवासकृत विनिष्पतद्भिः शतशश चित्रैः पुष्पावतंसकैः 7 आमूलपुष्पनिचितैर अशॊकैः शॊकनाशनैः पुष्पभारातिभारैश च सपृशद्भिर इव मेदिनीम 8 कर्णिकारैः कुसुमितैः किंशुकैश च सुपुष्पितैः स देशः परभया तेषां परदीप्त इव सर्वतः 9 पुंनागाः सप्तपर्णाश च चम्पकॊद्दालकास तथा विवृद्धमूला बहवः शॊभन्ते सम सुपुष्पिताः 10 शातकुम्भनिभाः के चित के चिद अग्निशिखॊपमाः नीलाञ्जननिभाः के चित तत्राशॊकाः सहस्रशः 11 नन्दनं विविधॊद्यानं चित्रं चैत्ररथं यथा अतिवृत्तम इवाचिन्त्यं दिव्यं रम्यं शरिया वृतम 12 दवितीयम इव चाकाशं पुष्पज्यॊतिर्गणायुतम पुष्परत्नशतैश चित्रं पञ्चमं सागरं यथा 13 सर्वर्तुपुष्पैर निचितं पादपैर मधुगन्धिभिः नानानिनादैर उद्यानं रम्यं मृगगणैर दविजैः 14 अनेकगन्धप्रवहं पुण्यगन्धं मनॊरमम शैलेन्द्रम इव गन्धाढ्यं दवितीयं गन्धमादनम 15 अशॊकवनिकायां तु तस्यां वानरपुंगवः स ददर्शाविदूरस्थं चैत्यप्रासादम ऊर्जितम 16 मध्ये सतम्भसहस्रेण सथितं कैलासपाण्डुरम परवालकृतसॊपानं तप्तकाञ्चनवेदिकम 17 मुष्णन्तम इव चक्षूंषि दयॊतमानम इव शरिया विमलं परांशुभावत्वाद उल्लिखन्तम इवाम्बरम 18 ततॊ मलिनसंवीतां राक्षसीभिः समावृताम उपवासकृशां दीनां निःश्वसान्तीं पुनः पुनः ददर्श शुक्लपक्षादौ चन्द्ररेखाम इवामलाम 19 मन्दप्रख्यायमानेन रूपेण रुचिरप्रभाम पिनद्धां धूमजालेन शिखाम इव विभावसॊः 20 पीतेनैकेन संवीतां कलिष्टेनॊत्तमवाससा सपङ्काम अनलंकारां विपद्माम इव पद्मिनीम 21 वरीडितां दुःखसंतप्तां परिम्लानां तपस्विनीम गरहेणाङ्गारकेणैव पीडिताम इव रॊहिणीम 22 अश्रुपूर्णमुखीं दीनां कृशाम अननशेन च शॊकध्यानपरां दीनां नित्यं दुःखपरायणाम 23 परियं जनम अपश्यन्तीं पश्यन्तीं राक्षसीगणम सवगणेन मृगीं हीनां शवगणाभिवृताम इव 24 नीलनागाभया वेण्या जघनं गतयैकया सुखार्हां दुःखसंतप्तां वयसनानाम अकॊदिवाम 25 तां समीक्ष्य विशालाक्षीम अधिकं मलिनां कृशाम तर्कयाम आस सीतेति कारणैर उपपादिभिः 26 हरियमाणा तदा तेन रक्षसा कामरूपिणा यथारूपा हि दृष्टा वै तथारूपेयम अङ्गना 27 पूर्णचन्द्राननां सुभ्रूं चारुवृत्तपयॊधराम कुर्वन्तीं परभया देवीं सर्वा वितिमिरा दिशः 28 तां नीलकेशीं बिम्बौष्ठीं सुमध्यां सुप्रतिष्ठिताम सीतां पद्मपलाशाक्षीं मन्मथस्य रतिं यथा 29 इष्टां सर्वस्य जगतः पूर्णचन्द्रप्रभाम इव भूमौ सुतनुम आसीनां नियताम इव तापसीम 30 निःश्वासबहुलां भीरुं भुजगेन्द्रवधूम इव शॊकजालेन महता विततेन न राजतीम 31 संसक्तां धूमजालेन शिखाम इव विभावसॊः तां समृतीम इव संदिघ्दाम ऋद्धिं निपतिताम इव 32 विहताम इव च शरद्धाम आशां परतिहताम इव सॊपसर्गां यथा सिद्धिं बुद्धिं सकलुषाम इव 33 अभूतेनापवादेन कीर्तिं निपतिताम इव रामॊपरॊधव्यथितां रक्षॊहरणकर्शिताम 34 अबलां मृगशावाक्षीं वीक्षमाणां ततस ततः बाष्पाम्बुप्रतिपूर्णेन कृष्णवक्त्राक्षिपक्ष्मणा वदनेनाप्रसन्नेन निःश्वसन्तीं पुनः पुनः 35 मलपङ्कधरां दीनां मण्डनार्हाम अमण्डिताम परभां नक्षत्रराजस्य कालमेघैर इवावृताम 36 तस्य संदिदिहे बुद्धिर मुहुः सीतां निरीक्ष्य तु आम्नायानाम अयॊगेन विद्यां परशिथिलाम इव 37 दुःखेन बुबुधे सीतां हनुमान अनलंकृताम संस्कारेण यथाहीनां वाचम अर्थान्तरं गताम 38 तां समीक्ष्य विशालाक्षीं राजपुत्रीम अनिन्दिताम तर्कयाम आस सीतेति कारणैर उपपादयन 39 वैदेह्या यानि चाङ्गेषु तदा रामॊ ऽनवकीर्तयत तान्य आभरणजालानि गात्रशॊभीन्य अलक्षयत 40 सुकृतौ कर्णवेष्टौ च शवदंष्ट्रौ च सुसंस्थितौ मणिविद्रुमचित्राणि हस्तेष्व आभरणानि च 41 शयामानि चिरयुक्तत्वात तथा संस्थानवन्ति च तान्य एवैतानि मन्ये ऽहं यानि रामॊ ऽवनकीर्तयत 42 तत्र यान्य अवहीनानि तान्य अहं नॊपलक्षये यान्य अस्या नावहीनानि तानीमानि न संशयः 43 पीतं कनकपट्टाभं सरस्तं तद वसनं शुभम उत्तरीयं नगासक्तं तदा दृष्टं पलवंगमैः 44 भूषणानि च मुख्यानि दृष्टानि धरणीतले अनयैवापविद्धानि सवनवन्ति महान्ति च 45 इदं चिरगृहीतत्वाद वसनं कलिष्टवत्तरम तथा हि नूनं तद वर्णं तथा शरीमद यथेतरत 46 इयं कनकवर्णाङ्गी रामस्य महिषी परिया परनष्टापि सती यस्य मनसॊ न परणश्यति 47 इयं सा यत कृते रामश चतुर्भिः परितप्यते कारुण्येनानृशंस्येन शॊकेन मदनेन च 48 सत्री परनष्टेति कारुण्याद आश्रितेत्य आनृशंस्यतः पत्नी नष्टेति शॊकेन परियेति मदनेन च 49 अस्या देव्या यथा रूपम अङ्गप्रत्यङ्गसौष्ठवम रामस्य च यथारूपं तस्येयम असितेक्षणा 50 अस्या देव्या मनस तस्मिंस तस्य चास्यां परतिष्ठितम तेनेयं स च धर्मात्मा मुहूर्तम अपि जीवति 51 दुष्करं कुरुते रामॊ य इमां मत्तकाशिनीम सीतां विना महाबाहुर मुहूर्तम अपि जीवति 52 एवं सीतां तदा दृष्ट्वा हृष्टः पवनसंभवः जगाम मनसा रामं परशशंस च तं परभुम |