Book 5
Chapter 11
|
1
vimānāt tu susaṃkramya prākāraṃ hariyūthapaḥ hanūmān vegavān āsīd yathā vidyudghanāntare 2 saṃparikramya hanumān rāvaṇasya niveśanān adṛṣṭvā jānakīṃ sītām abravīd vacanaṃ kapiḥ 3 bhūyiṣṭhaṃ loḍitā laṅkā rāmasya caratā priyam na hi paśyāmi vaidehīṃ sītāṃ sarvāṅgaśobhanām 4 palvalāni taṭākāni sarāṃsi saritas tathā nadyo 'nūpavanāntāś ca durgāś ca dharaṇīdharāḥ loḍitā vasudhā sarvā na ca paśyāmi jānakīm 5 iha saṃpātinā sītā rāvaṇasya niveśane ākhyātā gṛdhrarājena na ca paśyāmi tām aham 6 kiṃ nu sītātha vaidehī maithilī janakātmajā upatiṣṭheta vivaśā rāvaṇaṃ duṣṭacāriṇam 7 kṣipram utpatato manye sītām ādāya rakṣasaḥ bibhyato rāmabāṇānām antarā patitā bhavet 8 atha vā hriyamāṇāyāḥ pathi siddhaniṣevite manye patitam āryāyā hṛdayaṃ prekṣya sāgaram 9 rāvaṇasyoruvegena bhujābhyāṃ pīḍitena ca tayā manye viśālākṣyā tyaktaṃ jīvitam āryayā 10 upary upari vā nūnaṃ sāgaraṃ kramatas tadā viveṣṭamānā patitā samudre janakātmajā 11 āho kṣudreṇa cānena rakṣantī śīlam ātmanaḥ abandhur bhakṣitā sītā rāvaṇena tapasvinī 12 atha vā rākṣasendrasya patnībhir asitekṣaṇā aduṣṭā duṣṭabhāvābhir bhakṣitā sā bhaviṣyati 13 saṃpūrṇacandrapratimaṃ padmapatranibhekṣaṇam rāmasya dhyāyatī vaktraṃ pañcatvaṃ kṛpaṇā gatā 14 hā rāma lakṣmaṇety eva hāyodhyeti ca maithilī vilapya bahu vaidehī nyastadehā bhaviṣyati 15 atha vā nihitā manye rāvaṇasya niveśane nūnaṃ lālapyate mandaṃ pañjarastheva śārikā 16 janakasya kule jātā rāmapatnī sumadhyamā katham utpalapatrākṣī rāvaṇasya vaśaṃ vrajet 17 vinaṣṭā vā pranaṣṭā vā mṛtā vā janakātmajā rāmasya priyabhāryasya na nivedayituṃ kṣamam 18 nivedyamāne doṣaḥ syād doṣaḥ syād anivedane kathaṃ nu khalu kartavyaṃ viṣamaṃ pratibhāti me 19 asminn evaṃgate karye prāptakālaṃ kṣamaṃ ca kim bhaved iti matiṃ bhūyo hanumān pravicārayan 20 yadi sītām adṛṣṭvāhaṃ vānarendrapurīm itaḥ gamiṣyāmi tataḥ ko me puruṣārtho bhaviṣyati 21 mamedaṃ laṅghanaṃ vyarthaṃ sāgarasya bhaviṣyati praveśaś civa laṅkāyā rākṣasānāṃ ca darśanam 22 kiṃ vā vakṣyati sugrīvo harayo va samāgatāḥ kiṣkindhāṃ samanuprāptau tau vā daśarathātmajau 23 gatvā tu yadi kākutsthaṃ vakṣyāmi param apriyam na dṛṣṭeti mayā sītā tatas tyakṣyanti jīvitam 24 paruṣaṃ dāruṇaṃ krūraṃ tīkṣṇam indriyatāpanam sītānimittaṃ durvākyaṃ śrutvā sa na bhaviṣyati 25 taṃ tu kṛcchragataṃ dṛṣṭvā pañcatvagatamānasaṃ bhṛśānurakto medhāvī na bhaviṣyati lakṣmaṇaḥ 26 vinaṣṭau bhrātarau śrutvā bharato 'pi mariṣyati bharataṃ ca mṛtaṃ dṛṣṭvā śatrughno na bhaviṣyati 27 putrān mṛtān samīkṣyātha na bhaviṣyanti mātaraḥ kausalyā ca sumitrā ca kaikeyī ca na saṃśayaḥ 28 kṛtajñaḥ satyasaṃdhaś ca sugrīvaḥ plavagādhipaḥ rāmaṃ tathā gataṃ dṛṣṭvā tatas tyakṣyanti jīvitam 29 durmanā vyathitā dīnā nirānandā tapasvinī pīḍitā bhartṛśokena rumā tyakṣyati jīvitam 30 vālijena tu duḥkhena pīḍitā śokakarśitā pañcatvagamane rājñas tārāpi na bhaviṣyati 31 mātāpitror vināśena sugrīva vyasanena ca kumāro 'py aṅgadaḥ kasmād dhārayiṣyati jīvitam 32 bhartṛjena tu śokena abhibhūtā vanaukasaḥ śirāṃsy abhihaniṣyanti talair muṣṭibhir eva ca 33 sāntvenānupradānena mānena ca yaśasvinā lālitāḥ kapirājena prāṇāṃs tyakṣyanti vānarāḥ 34 na vaneṣu na śaileṣu na nirodheṣu vā punaḥ krīḍām anubhaviṣyanti sametya kapikuñjarāḥ 35 saputradārāḥ sāmātyā bhartṛvyasanapīḍitāḥ śailāgrebhyaḥ patiṣyanti sametya viṣameṣu ca 36 viṣam udbandhanaṃ vāpi praveśaṃ jvalanasya vā upavāsam atho śastraṃ pracariṣyanti vānarāḥ 37 ghoram ārodanaṃ manye gate mayi bhaviṣyati ikṣvākukulanāśaś ca nāśaś caiva vanaukasām 38 so 'haṃ naiva gamiṣyāmi kiṣkindhāṃ nagarīm itaḥ na hi śakṣyāmy ahaṃ draṣṭuṃ sugrīvaṃ maithilīṃ vinā 39 mayy agacchati cehasthe dharmātmānau mahārathau āśayā tau dhariṣyete vanarāś ca manasvinaḥ 40 hastādāno mukhādāno niyato vṛkṣamūlikaḥ vānaprastho bhaviṣyāmi adṛṣṭvā janakātmajām 41 sāgarānūpaje deśe bahumūlaphalodake citāṃ kṛtvā pravekṣyāmi samiddham araṇīsutam 42 upaviṣṭasya vā samyag liṅginaṃ sādhayiṣyataḥ śarīraṃ bhakṣayiṣyanti vāyasāḥ śvāpadāni ca 43 idam apy ṛṣibhir dṛṣṭaṃ niryāṇam iti me matiḥ samyag āpaḥ pravekṣyāmi na cet paśyāmi jānakīm 44 sujātamūlā subhagā kīrtimālāyaśasvinī prabhagnā cirarātrīyaṃ mama sītām apaśyataḥ 45 tāpaso vā bhaviṣyāmi niyato vṛkṣamūlikaḥ netaḥ pratigamiṣyāmi tām adṛṣṭvāsitekṣaṇām 46 yadītaḥ pratigacchāmi sītām anadhigamya tām aṅgadaḥ sahitaiḥ sarvair vānarair na bhaviṣyati 47 vināśe bahavo doṣā jīvan prāpnoti bhadrakam tasmāt prāṇān dhariṣyāmi dhruvo jīvati saṃgamaḥ 48 evaṃ bahuvidhaṃ duḥkhaṃ manasā dhārayan muhuḥ nādhyagacchat tadā pāraṃ śokasya kapikuñjaraḥ 49 rāvaṇaṃ vā vadhiṣyāmi daśagrīvaṃ mahābalam kāmam astu hṛtā sītā pratyācīrṇaṃ bhaviṣyati 50 athavainaṃ samutkṣipya upary upari sāgaram rāmāyopahariṣyāmi paśuṃ paśupater iva 51 iti cintā samāpannaḥ sītām anadhigamya tām dhyānaśokā parītātmā cintayām āsa vānaraḥ 52 yāvat sītāṃ na paśyāmi rāmapatnīṃ yaśasvinīm tāvad etāṃ purīṃ laṅkāṃ vicinomi punaḥ punaḥ 53 saṃpāti vacanāc cāpi rāmaṃ yady ānayāmy aham apaśyan rāghavo bhāryāṃ nirdahet sarvavānarān 54 ihaiva niyatāhāro vatsyāmi niyatendriyaḥ na matkṛte vinaśyeyuḥ sarve te naravānarāḥ 55 aśokavanikā cāpi mahatīyaṃ mahādrumā imām abhigamiṣyāmi na hīyaṃ vicitā mayā 56 vasūn rudrāṃs tathādityān aśvinau maruto 'pi ca namaskṛtvā gamiṣyāmi rakṣasāṃ śokavardhanaḥ 57 jitvā tu rākṣasān devīm ikṣvākukulanandinīm saṃpradāsyāmi rāmāyā yathāsiddhiṃ tapasvine 58 sa muhūrtam iva dhyātvā cintāvigrathitendriyaḥ udatiṣṭhan mahābāhur hanūmān mārutātmajaḥ 59 namo 'stu rāmāya salakṣmaṇāya; devyai ca tasyai janakātmajāyai namo 'stu rudrendrayamānilebhyo; namo 'stu candrārkamarudgaṇebhyaḥ 60 sa tebhyas tu namaskṛtvā sugrīvāya ca mārutiḥ diśaḥ sarvāḥ samālokya aśokavanikāṃ prati 61 sa gatvā manasā pūrvam aśokavanikāṃ śubhām uttaraṃ cintayām āsa vānaro mārutātmajaḥ 62 dhruvaṃ tu rakṣobahulā bhaviṣyati vanākulā aśokavanikā cintyā sarvasaṃskārasaṃskṛtā 63 rakṣiṇaś cātra vihitā nūnaṃ rakṣanti pādapān bhagavān api sarvātmā nātikṣobhaṃ pravāyati 64 saṃkṣipto 'yaṃ mayātmā ca rāmārthe rāvaṇasya ca siddhiṃ me saṃvidhāsyanti devāḥ sarṣigaṇās tv iha 65 brahmā svayambhūr bhagavān devāś caiva diśantu me siddhim agniś ca vāyuś ca puruhūtaś ca vajradhṛt 66 varuṇaḥ pāśahastaś ca somādityai tathaiva ca aśvinau ca mahātmānau marutaḥ sarva eva ca 67 siddhiṃ sarvāṇi bhūtāni bhūtānāṃ caiva yaḥ prabhuḥ dāsyanti mama ye cānye adṛṣṭāḥ pathi gocarāḥ 68 tad unnasaṃ pāṇḍuradantam avraṇaṃ; śucismitaṃ padmapalāśalocanam drakṣye tad āryāvadanaṃ kadā nv ahaṃ; prasannatārādhipatulyadarśanam 69 kṣudreṇa pāpena nṛśaṃsakarmaṇā; sudāruṇālāṃkṛtaveṣadhāriṇā balābhibhūtā abalā tapasvinī; kathaṃ nu me dṛṣṭapathe 'dya sā bhavet |
1
विमानात तु सुसंक्रम्य पराकारं हरियूथपः हनूमान वेगवान आसीद यथा विद्युद्घनान्तरे 2 संपरिक्रम्य हनुमान रावणस्य निवेशनान अदृष्ट्वा जानकीं सीताम अब्रवीद वचनं कपिः 3 भूयिष्ठं लॊडिता लङ्का रामस्य चरता परियम न हि पश्यामि वैदेहीं सीतां सर्वाङ्गशॊभनाम 4 पल्वलानि तटाकानि सरांसि सरितस तथा नद्यॊ ऽनूपवनान्ताश च दुर्गाश च धरणीधराः लॊडिता वसुधा सर्वा न च पश्यामि जानकीम 5 इह संपातिना सीता रावणस्य निवेशने आख्याता गृध्रराजेन न च पश्यामि ताम अहम 6 किं नु सीताथ वैदेही मैथिली जनकात्मजा उपतिष्ठेत विवशा रावणं दुष्टचारिणम 7 कषिप्रम उत्पततॊ मन्ये सीताम आदाय रक्षसः बिभ्यतॊ रामबाणानाम अन्तरा पतिता भवेत 8 अथ वा हरियमाणायाः पथि सिद्धनिषेविते मन्ये पतितम आर्याया हृदयं परेक्ष्य सागरम 9 रावणस्यॊरुवेगेन भुजाभ्यां पीडितेन च तया मन्ये विशालाक्ष्या तयक्तं जीवितम आर्यया 10 उपर्य उपरि वा नूनं सागरं करमतस तदा विवेष्टमाना पतिता समुद्रे जनकात्मजा 11 आहॊ कषुद्रेण चानेन रक्षन्ती शीलम आत्मनः अबन्धुर भक्षिता सीता रावणेन तपस्विनी 12 अथ वा राक्षसेन्द्रस्य पत्नीभिर असितेक्षणा अदुष्टा दुष्टभावाभिर भक्षिता सा भविष्यति 13 संपूर्णचन्द्रप्रतिमं पद्मपत्रनिभेक्षणम रामस्य धयायती वक्त्रं पञ्चत्वं कृपणा गता 14 हा राम लक्ष्मणेत्य एव हायॊध्येति च मैथिली विलप्य बहु वैदेही नयस्तदेहा भविष्यति 15 अथ वा निहिता मन्ये रावणस्य निवेशने नूनं लालप्यते मन्दं पञ्जरस्थेव शारिका 16 जनकस्य कुले जाता रामपत्नी सुमध्यमा कथम उत्पलपत्राक्षी रावणस्य वशं वरजेत 17 विनष्टा वा परनष्टा वा मृता वा जनकात्मजा रामस्य परियभार्यस्य न निवेदयितुं कषमम 18 निवेद्यमाने दॊषः सयाद दॊषः सयाद अनिवेदने कथं नु खलु कर्तव्यं विषमं परतिभाति मे 19 अस्मिन्न एवंगते कर्ये पराप्तकालं कषमं च किम भवेद इति मतिं भूयॊ हनुमान परविचारयन 20 यदि सीताम अदृष्ट्वाहं वानरेन्द्रपुरीम इतः गमिष्यामि ततः कॊ मे पुरुषार्थॊ भविष्यति 21 ममेदं लङ्घनं वयर्थं सागरस्य भविष्यति परवेशश चिव लङ्काया राक्षसानां च दर्शनम 22 किं वा वक्ष्यति सुग्रीवॊ हरयॊ व समागताः किष्किन्धां समनुप्राप्तौ तौ वा दशरथात्मजौ 23 गत्वा तु यदि काकुत्स्थं वक्ष्यामि परम अप्रियम न दृष्टेति मया सीता ततस तयक्ष्यन्ति जीवितम 24 परुषं दारुणं करूरं तीक्ष्णम इन्द्रियतापनम सीतानिमित्तं दुर्वाक्यं शरुत्वा स न भविष्यति 25 तं तु कृच्छ्रगतं दृष्ट्वा पञ्चत्वगतमानसं भृशानुरक्तॊ मेधावी न भविष्यति लक्ष्मणः 26 विनष्टौ भरातरौ शरुत्वा भरतॊ ऽपि मरिष्यति भरतं च मृतं दृष्ट्वा शत्रुघ्नॊ न भविष्यति 27 पुत्रान मृतान समीक्ष्याथ न भविष्यन्ति मातरः कौसल्या च सुमित्रा च कैकेयी च न संशयः 28 कृतज्ञः सत्यसंधश च सुग्रीवः पलवगाधिपः रामं तथा गतं दृष्ट्वा ततस तयक्ष्यन्ति जीवितम 29 दुर्मना वयथिता दीना निरानन्दा तपस्विनी पीडिता भर्तृशॊकेन रुमा तयक्ष्यति जीवितम 30 वालिजेन तु दुःखेन पीडिता शॊककर्शिता पञ्चत्वगमने राज्ञस तारापि न भविष्यति 31 मातापित्रॊर विनाशेन सुग्रीव वयसनेन च कुमारॊ ऽपय अङ्गदः कस्माद धारयिष्यति जीवितम 32 भर्तृजेन तु शॊकेन अभिभूता वनौकसः शिरांस्य अभिहनिष्यन्ति तलैर मुष्टिभिर एव च 33 सान्त्वेनानुप्रदानेन मानेन च यशस्विना लालिताः कपिराजेन पराणांस तयक्ष्यन्ति वानराः 34 न वनेषु न शैलेषु न निरॊधेषु वा पुनः करीडाम अनुभविष्यन्ति समेत्य कपिकुञ्जराः 35 सपुत्रदाराः सामात्या भर्तृव्यसनपीडिताः शैलाग्रेभ्यः पतिष्यन्ति समेत्य विषमेषु च 36 विषम उद्बन्धनं वापि परवेशं जवलनस्य वा उपवासम अथॊ शस्त्रं परचरिष्यन्ति वानराः 37 घॊरम आरॊदनं मन्ये गते मयि भविष्यति इक्ष्वाकुकुलनाशश च नाशश चैव वनौकसाम 38 सॊ ऽहं नैव गमिष्यामि किष्किन्धां नगरीम इतः न हि शक्ष्याम्य अहं दरष्टुं सुग्रीवं मैथिलीं विना 39 मय्य अगच्छति चेहस्थे धर्मात्मानौ महारथौ आशया तौ धरिष्येते वनराश च मनस्विनः 40 हस्तादानॊ मुखादानॊ नियतॊ वृक्षमूलिकः वानप्रस्थॊ भविष्यामि अदृष्ट्वा जनकात्मजाम 41 सागरानूपजे देशे बहुमूलफलॊदके चितां कृत्वा परवेक्ष्यामि समिद्धम अरणीसुतम 42 उपविष्टस्य वा सम्यग लिङ्गिनं साधयिष्यतः शरीरं भक्षयिष्यन्ति वायसाः शवापदानि च 43 इदम अप्य ऋषिभिर दृष्टं निर्याणम इति मे मतिः सम्यग आपः परवेक्ष्यामि न चेत पश्यामि जानकीम 44 सुजातमूला सुभगा कीर्तिमालायशस्विनी परभग्ना चिररात्रीयं मम सीताम अपश्यतः 45 तापसॊ वा भविष्यामि नियतॊ वृक्षमूलिकः नेतः परतिगमिष्यामि ताम अदृष्ट्वासितेक्षणाम 46 यदीतः परतिगच्छामि सीताम अनधिगम्य ताम अङ्गदः सहितैः सर्वैर वानरैर न भविष्यति 47 विनाशे बहवॊ दॊषा जीवन पराप्नॊति भद्रकम तस्मात पराणान धरिष्यामि धरुवॊ जीवति संगमः 48 एवं बहुविधं दुःखं मनसा धारयन मुहुः नाध्यगच्छत तदा पारं शॊकस्य कपिकुञ्जरः 49 रावणं वा वधिष्यामि दशग्रीवं महाबलम कामम अस्तु हृता सीता परत्याचीर्णं भविष्यति 50 अथवैनं समुत्क्षिप्य उपर्य उपरि सागरम रामायॊपहरिष्यामि पशुं पशुपतेर इव 51 इति चिन्ता समापन्नः सीताम अनधिगम्य ताम धयानशॊका परीतात्मा चिन्तयाम आस वानरः 52 यावत सीतां न पश्यामि रामपत्नीं यशस्विनीम तावद एतां पुरीं लङ्कां विचिनॊमि पुनः पुनः 53 संपाति वचनाच चापि रामं यद्य आनयाम्य अहम अपश्यन राघवॊ भार्यां निर्दहेत सर्ववानरान 54 इहैव नियताहारॊ वत्स्यामि नियतेन्द्रियः न मत्कृते विनश्येयुः सर्वे ते नरवानराः 55 अशॊकवनिका चापि महतीयं महाद्रुमा इमाम अभिगमिष्यामि न हीयं विचिता मया 56 वसून रुद्रांस तथादित्यान अश्विनौ मरुतॊ ऽपि च नमस्कृत्वा गमिष्यामि रक्षसां शॊकवर्धनः 57 जित्वा तु राक्षसान देवीम इक्ष्वाकुकुलनन्दिनीम संप्रदास्यामि रामाया यथासिद्धिं तपस्विने 58 स मुहूर्तम इव धयात्वा चिन्ताविग्रथितेन्द्रियः उदतिष्ठन महाबाहुर हनूमान मारुतात्मजः 59 नमॊ ऽसतु रामाय सलक्ष्मणाय; देव्यै च तस्यै जनकात्मजायै नमॊ ऽसतु रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यॊ; नमॊ ऽसतु चन्द्रार्कमरुद्गणेभ्यः 60 स तेभ्यस तु नमस्कृत्वा सुग्रीवाय च मारुतिः दिशः सर्वाः समालॊक्य अशॊकवनिकां परति 61 स गत्वा मनसा पूर्वम अशॊकवनिकां शुभाम उत्तरं चिन्तयाम आस वानरॊ मारुतात्मजः 62 धरुवं तु रक्षॊबहुला भविष्यति वनाकुला अशॊकवनिका चिन्त्या सर्वसंस्कारसंस्कृता 63 रक्षिणश चात्र विहिता नूनं रक्षन्ति पादपान भगवान अपि सर्वात्मा नातिक्षॊभं परवायति 64 संक्षिप्तॊ ऽयं मयात्मा च रामार्थे रावणस्य च सिद्धिं मे संविधास्यन्ति देवाः सर्षिगणास तव इह 65 बरह्मा सवयम्भूर भगवान देवाश चैव दिशन्तु मे सिद्धिम अग्निश च वायुश च पुरुहूतश च वज्रधृत 66 वरुणः पाशहस्तश च सॊमादित्यै तथैव च अश्विनौ च महात्मानौ मरुतः सर्व एव च 67 सिद्धिं सर्वाणि भूतानि भूतानां चैव यः परभुः दास्यन्ति मम ये चान्ये अदृष्टाः पथि गॊचराः 68 तद उन्नसं पाण्डुरदन्तम अव्रणं; शुचिस्मितं पद्मपलाशलॊचनम दरक्ष्ये तद आर्यावदनं कदा नव अहं; परसन्नताराधिपतुल्यदर्शनम 69 कषुद्रेण पापेन नृशंसकर्मणा; सुदारुणालांकृतवेषधारिणा बलाभिभूता अबला तपस्विनी; कथं नु मे दृष्टपथे ऽदय सा भवेत |