Book 5
Chapter 7
|
1
tasyālayavariṣṭhasya madhye vipulam āyatam dadarśa bhavanaśreṣṭhaṃ hanūmān mārutātmajaḥ 2 ardhayojanavistīrṇam āyataṃ yojanaṃ hi tat bhavanaṃ rākṣasendrasya bahuprāsādasaṃkulam 3 mārgamāṇas tu vaidehīṃ sītām āyatalocanām sarvataḥ paricakrāma hanūmān arisūdanaḥ 4 caturviṣāṇair dviradais triviṣāṇais tathaiva ca parikṣiptam asaṃbādhaṃ rakṣyamāṇam udāyudhaiḥ 5 rākṣasībhiś ca patnībhī rāvaṇasya niveśanam āhṛtābhiś ca vikramya rājakanyābhir āvṛtam 6 tan nakramakarākīrṇaṃ timiṃgilajhaṣākulam vāyuvegasamādhūtaṃ pannagair iva sāgaram 7 yā hi vaiśvaraṇe lakṣmīr yā cendre harivāhane sā rāvaṇagṛhe sarvā nityam evānapāyinī 8 yā ca rājñaḥ kuberasya yamasya varuṇasya ca tādṛśī tad viśiṣṭā vā ṛddhī rakṣo gṛheṣv iha 9 tasya harmyasya madhyasthaṃ veśma cānyat sunirmitam bahuniryūha saṃkīrṇaṃ dadarśa pavanātmajaḥ 10 brahmaṇo 'rthe kṛtaṃ divyaṃ divi yad viśvakarmaṇā vimānaṃ puṣpakaṃ nāma sarvaratnavibhūṣitam 11 pareṇa tapasā lebhe yat kuberaḥ pitāmahāt kuberam ojasā jitvā lebhe tad rākṣaseśvaraḥ 12 īhā mṛgasamāyuktaiḥ kāryasvarahiraṇmayaiḥ sukṛtair ācitaṃ stambhaiḥ pradīptam iva ca śriyā 13 merumandarasaṃkāśair ullikhadbhir ivāmbaram kūṭāgāraiḥ śubhākāraiḥ sarvataḥ samalaṃkṛtam 14 jvalanārkapratīkāśaṃ sukṛtaṃ viśvakarmaṇā hemasopānasaṃyuktaṃ cārupravaravedikam 15 jālavātāyanair yuktaṃ kāñcanaiḥ sthāṭikair api indranīlamahānīlamaṇipravaravedikam vimānaṃ puṣpakaṃ divyam āruroha mahākapiḥ 16 tatrasthaḥ sa tadā gandhaṃ pānabhakṣyānnasaṃbhavam divyaṃ saṃmūrchitaṃ jighran rūpavantam ivānilam 17 sa gandhas taṃ mahāsattvaṃ bandhur bandhum ivottamam ita ehīty uvāceva tatra yatra sa rāvaṇaḥ 18 tatas tāṃ prasthitaḥ śālāṃ dadarśa mahatīṃ śubhām rāvaṇasya manaḥkāntāṃ kāntām iva varastriyam 19 maṇisopānavikṛtāṃ hemajālavirājitām sphāṭikair āvṛtatalāṃ dantāntaritarūpikām 20 muktābhiś ca pravālaiś ca rūpyacāmīkarair api vibhūṣitāṃ maṇistambhaiḥ subahustambhabhūṣitām 21 samair ṛjubhir atyuccaiḥ samantāt suvibhūṣitaiḥ stambhaiḥ pakṣair ivātyuccair divaṃ saṃprasthitām iva 22 mahatyā kuthayāstrīṇaṃ pṛthivīlakṣaṇāṅkayā pṛthivīm iva vistīrṇāṃ sarāṣṭragṛhamālinīm 23 nāditāṃ mattavihagair divyagandhādhivāsitām parārdhyāstaraṇopetāṃ rakṣo'dhipaniṣevitām 24 dhūmrām agarudhūpena vimalāṃ haṃsapāṇḍurām citrāṃ puṣpopahāreṇa kalmāṣīm iva suprabhām 25 manaḥsaṃhlādajananīṃ varṇasyāpi prasādinīm tāṃ śokanāśinīṃ divyāṃ śriyaḥ saṃjananīm iva 26 indriyāṇīndriyārthais tu pañca pañcabhir uttamaiḥ tarpayām āsa māteva tadā rāvaṇapālitā 27 svargo 'yaṃ devaloko 'yam indrasyeyaṃ purī bhavet siddhir veyaṃ parā hi syād ity amanyata mārutiḥ 28 pradhyāyata ivāpaśyat pradīpāṃs tatra kāñcanān dhūrtān iva mahādhūrtair devanena parājitān 29 dīpānāṃ ca prakāśena tejasā rāvaṇasya ca arcirbhir bhūṣaṇānāṃ ca pradīptety abhyamanyata 30 tato 'paśyat kuthāsīnaṃ nānāvarṇāmbarasrajam sahasraṃ varanārīṇāṃ nānāveṣavibhūṣitam 31 parivṛtte 'rdharātre tu pānanidrāvaśaṃ gatam krīḍitvoparataṃ rātrau suṣvāpa balavat tadā 32 tat prasuptaṃ viruruce niḥśabdāntarabhūṣaṇam niḥśabdahaṃsabhramaraṃ yathā padmavanaṃ mahat 33 tāsāṃ saṃvṛtadantāni mīlitākṣāṇi mārutiḥ apaśyat padmagandhīni vadanāni suyoṣitām 34 prabuddhānīva padmāni tāsāṃ bhūtvā kṣapākṣaye punaḥsaṃvṛtapatrāṇi rātrāv iva babhus tadā 35 imāni mukhapadmāni niyataṃ mattaṣaṭpadāḥ ambujānīva phullāni prārthayanti punaḥ punaḥ 36 iti vāmanyata śrīmān upapattyā mahākapiḥ mene hi guṇatas tāni samāni salilodbhavaiḥ 37 sā tasya śuśubhe śālā tābhiḥ strībhir virājitā śāradīva prasannā dyaus tārābhir abhiśobhitā 38 sa ca tābhiḥ parivṛtaḥ śuśubhe rākṣasādhipaḥ yathā hy uḍupatiḥ śrīmāṃs tārābhir abhisaṃvṛtaḥ 39 yāś cyavante 'mbarāt tārāḥ puṇyaśeṣasamāvṛtāḥ imās tāḥ saṃgatāḥ kṛtsnā iti mene haris tadā 40 tārāṇām iva suvyaktaṃ mahatīnāṃ śubhārciṣām prabhāvarṇaprasādāś ca virejus tatra yoṣitām 41 vyāvṛttagurupīnasrakprakīrṇavarabhūṣaṇāḥ pānavyāyāmakāleṣu nidrāpahṛtacetasaḥ 42 vyāvṛttatilakāḥ kāś cit kāś cid udbhrāntanūpurāḥ pārśve galitahārāś ca kāś cit paramayoṣitaḥ 43 mukhā hāravṛtāś cānyāḥ kāś cit prasrastavāsasaḥ vyāviddharaśanā dāmāḥ kiśorya iva vāhitāḥ 44 sukuṇḍaladharāś cānyā vicchinnamṛditasrajaḥ gajendramṛditāḥ phullā latā iva mahāvane 45 candrāṃśukiraṇābhāś ca hārāḥ kāsāṃ cid utkaṭāḥ haṃsā iva babhuḥ suptāḥ stanamadhyeṣu yoṣitām 46 aparāsāṃ ca vaidūryāḥ kādambā iva pakṣiṇaḥ hemasūtrāṇi cānyāsāṃ cakravākā ivābhavan 47 haṃsakāraṇḍavākīrṇāś cakravākopaśobhitāḥ āpagā iva tā rejur jaghanaiḥ pulinair iva 48 kiṅkiṇījālasaṃkāśās tā hemavipulāmbujāḥ bhāvagrāhā yaśastīrāḥ suptā nadya ivābabhuḥ 49 mṛduṣv aṅgeṣu kāsāṃ cit kucāgreṣu ca saṃsthitāḥ babhūvur bhūṣaṇānīva śubhā bhūṣaṇarājayaḥ 50 aṃśukāntāś ca kāsāṃ cin mukhamārutakampitāḥ upary upari vaktrāṇāṃ vyādhūyante punaḥ punaḥ 51 tāḥ pātākā ivoddhūtāḥ patnīnāṃ ruciraprabhāḥ nānāvarṇasuvarṇānāṃ vaktramūleṣu rejire 52 vavalguś cātra kāsāṃ cit kuṇḍalāni śubhārciṣām mukhamārutasaṃsargān mandaṃ mandaṃ suyoṣitām 53 śarkarāsavagandhaḥ sa prakṛtyā surabhiḥ sukhaḥ tāsāṃ vadananiḥśvāsaḥ siṣeve rāvaṇaṃ tadā 54 rāvaṇānanaśaṅkāś ca kāś cid rāvaṇayoṣitaḥ mukhāni sma sapatnīnām upājighran punaḥ punaḥ 55 atyarthaṃ saktamanaso rāvaṇe tā varastriyaḥ asvatantrāḥ sapatnīnāṃ priyam evācaraṃs tadā 56 bāhūn upanidhāyānyāḥ pārihārya vibhūṣitāḥ aṃśukāni ca ramyāṇi pramadās tatra śiśyire 57 anyā vakṣasi cānyasyās tasyāḥ kā cit punar bhujam aparā tv aṅkam anyasyās tasyāś cāpy aparā bhujau 58 ūrupārśvakaṭīpṛṣṭham anyonyasya samāśritāḥ parasparaniviṣṭāṅgyo madasnehavaśānugāḥ 59 anyonyasyāṅgasaṃsparśāt prīyamāṇāḥ sumadhyamāḥ ekīkṛtabhujāḥ sarvāḥ suṣupus tatra yoṣitaḥ 60 anyonyabhujasūtreṇa strīmālāgrathitā hi sā māleva grathitā sūtre śuśubhe mattaṣaṭpadā 61 latānāṃ mādhave māsi phullānāṃ vāyusevanāt anyonyamālāgrathitaṃ saṃsaktakusumoccayam 62 vyativeṣṭitasuskantham anyonyabhramarākulam āsīd vanam ivoddhūtaṃ strīvanaṃ rāvaṇasya tat 63 uciteṣv api suvyaktaṃ na tāsāṃ yoṣitāṃ tadā vivekaḥ śakya ādhātuṃ bhūṣaṇāṅgāmbarasrajām 64 rāvaṇe sukhasaṃviṣṭe tāḥ striyo vividhaprabhāḥ jvalantaḥ kāñcanā dīpāḥ prekṣantānimiṣā iva 65 rājarṣipitṛdaityānāṃ gandharvāṇāṃ ca yoṣitaḥ rakṣasāṃ cābhavan kanyās tasya kāmavaśaṃ gatāḥ 66 na tatra kā cit pramadā prasahya; vīryopapannena guṇena labdhā na cānyakāmāpi na cānyapūrvā; vinā varārhāṃ janakātmajāṃ tu 67 na cākulīnā na ca hīnarūpā; nādakṣiṇā nānupacāra yuktā bhāryābhavat tasya na hīnasattvā; na cāpi kāntasya na kāmanīyā 68 babhūva buddhis tu harīśvarasya; yadīdṛśī rāghavadharmapatnī imā yathā rākṣasarājabhāryāḥ; sujātam asyeti hi sādhubuddheḥ 69 punaś ca so 'cintayad ārtarūpo; dhruvaṃ viśiṣṭā guṇato hi sītā athāyam asyāṃ kṛtavān mahātmā; laṅkeśvaraḥ kaṣṭam anāryakarma |
1
तस्यालयवरिष्ठस्य मध्ये विपुलम आयतम ददर्श भवनश्रेष्ठं हनूमान मारुतात्मजः 2 अर्धयॊजनविस्तीर्णम आयतं यॊजनं हि तत भवनं राक्षसेन्द्रस्य बहुप्रासादसंकुलम 3 मार्गमाणस तु वैदेहीं सीताम आयतलॊचनाम सर्वतः परिचक्राम हनूमान अरिसूदनः 4 चतुर्विषाणैर दविरदैस तरिविषाणैस तथैव च परिक्षिप्तम असंबाधं रक्ष्यमाणम उदायुधैः 5 राक्षसीभिश च पत्नीभी रावणस्य निवेशनम आहृताभिश च विक्रम्य राजकन्याभिर आवृतम 6 तन नक्रमकराकीर्णं तिमिंगिलझषाकुलम वायुवेगसमाधूतं पन्नगैर इव सागरम 7 या हि वैश्वरणे लक्ष्मीर या चेन्द्रे हरिवाहने सा रावणगृहे सर्वा नित्यम एवानपायिनी 8 या च राज्ञः कुबेरस्य यमस्य वरुणस्य च तादृशी तद विशिष्टा वा ऋद्धी रक्षॊ गृहेष्व इह 9 तस्य हर्म्यस्य मध्यस्थं वेश्म चान्यत सुनिर्मितम बहुनिर्यूह संकीर्णं ददर्श पवनात्मजः 10 बरह्मणॊ ऽरथे कृतं दिव्यं दिवि यद विश्वकर्मणा विमानं पुष्पकं नाम सर्वरत्नविभूषितम 11 परेण तपसा लेभे यत कुबेरः पितामहात कुबेरम ओजसा जित्वा लेभे तद राक्षसेश्वरः 12 ईहा मृगसमायुक्तैः कार्यस्वरहिरण्मयैः सुकृतैर आचितं सतम्भैः परदीप्तम इव च शरिया 13 मेरुमन्दरसंकाशैर उल्लिखद्भिर इवाम्बरम कूटागारैः शुभाकारैः सर्वतः समलंकृतम 14 जवलनार्कप्रतीकाशं सुकृतं विश्वकर्मणा हेमसॊपानसंयुक्तं चारुप्रवरवेदिकम 15 जालवातायनैर युक्तं काञ्चनैः सथाटिकैर अपि इन्द्रनीलमहानीलमणिप्रवरवेदिकम विमानं पुष्पकं दिव्यम आरुरॊह महाकपिः 16 तत्रस्थः स तदा गन्धं पानभक्ष्यान्नसंभवम दिव्यं संमूर्छितं जिघ्रन रूपवन्तम इवानिलम 17 स गन्धस तं महासत्त्वं बन्धुर बन्धुम इवॊत्तमम इत एहीत्य उवाचेव तत्र यत्र स रावणः 18 ततस तां परस्थितः शालां ददर्श महतीं शुभाम रावणस्य मनःकान्तां कान्ताम इव वरस्त्रियम 19 मणिसॊपानविकृतां हेमजालविराजिताम सफाटिकैर आवृततलां दन्तान्तरितरूपिकाम 20 मुक्ताभिश च परवालैश च रूप्यचामीकरैर अपि विभूषितां मणिस्तम्भैः सुबहुस्तम्भभूषिताम 21 समैर ऋजुभिर अत्युच्चैः समन्तात सुविभूषितैः सतम्भैः पक्षैर इवात्युच्चैर दिवं संप्रस्थिताम इव 22 महत्या कुथयास्त्रीणं पृथिवीलक्षणाङ्कया पृथिवीम इव विस्तीर्णां सराष्ट्रगृहमालिनीम 23 नादितां मत्तविहगैर दिव्यगन्धाधिवासिताम परार्ध्यास्तरणॊपेतां रक्षॊऽधिपनिषेविताम 24 धूम्राम अगरुधूपेन विमलां हंसपाण्डुराम चित्रां पुष्पॊपहारेण कल्माषीम इव सुप्रभाम 25 मनःसंह्लादजननीं वर्णस्यापि परसादिनीम तां शॊकनाशिनीं दिव्यां शरियः संजननीम इव 26 इन्द्रियाणीन्द्रियार्थैस तु पञ्च पञ्चभिर उत्तमैः तर्पयाम आस मातेव तदा रावणपालिता 27 सवर्गॊ ऽयं देवलॊकॊ ऽयम इन्द्रस्येयं पुरी भवेत सिद्धिर वेयं परा हि सयाद इत्य अमन्यत मारुतिः 28 परध्यायत इवापश्यत परदीपांस तत्र काञ्चनान धूर्तान इव महाधूर्तैर देवनेन पराजितान 29 दीपानां च परकाशेन तेजसा रावणस्य च अर्चिर्भिर भूषणानां च परदीप्तेत्य अभ्यमन्यत 30 ततॊ ऽपश्यत कुथासीनं नानावर्णाम्बरस्रजम सहस्रं वरनारीणां नानावेषविभूषितम 31 परिवृत्ते ऽरधरात्रे तु पाननिद्रावशं गतम करीडित्वॊपरतं रात्रौ सुष्वाप बलवत तदा 32 तत परसुप्तं विरुरुचे निःशब्दान्तरभूषणम निःशब्दहंसभ्रमरं यथा पद्मवनं महत 33 तासां संवृतदन्तानि मीलिताक्षाणि मारुतिः अपश्यत पद्मगन्धीनि वदनानि सुयॊषिताम 34 परबुद्धानीव पद्मानि तासां भूत्वा कषपाक्षये पुनःसंवृतपत्राणि रात्राव इव बभुस तदा 35 इमानि मुखपद्मानि नियतं मत्तषट्पदाः अम्बुजानीव फुल्लानि परार्थयन्ति पुनः पुनः 36 इति वामन्यत शरीमान उपपत्त्या महाकपिः मेने हि गुणतस तानि समानि सलिलॊद्भवैः 37 सा तस्य शुशुभे शाला ताभिः सत्रीभिर विराजिता शारदीव परसन्ना दयौस ताराभिर अभिशॊभिता 38 स च ताभिः परिवृतः शुशुभे राक्षसाधिपः यथा हय उडुपतिः शरीमांस ताराभिर अभिसंवृतः 39 याश चयवन्ते ऽमबरात ताराः पुण्यशेषसमावृताः इमास ताः संगताः कृत्स्ना इति मेने हरिस तदा 40 ताराणाम इव सुव्यक्तं महतीनां शुभार्चिषाम परभावर्णप्रसादाश च विरेजुस तत्र यॊषिताम 41 वयावृत्तगुरुपीनस्रक्प्रकीर्णवरभूषणाः पानव्यायामकालेषु निद्रापहृतचेतसः 42 वयावृत्ततिलकाः काश चित काश चिद उद्भ्रान्तनूपुराः पार्श्वे गलितहाराश च काश चित परमयॊषितः 43 मुखा हारवृताश चान्याः काश चित परस्रस्तवाससः वयाविद्धरशना दामाः किशॊर्य इव वाहिताः 44 सुकुण्डलधराश चान्या विच्छिन्नमृदितस्रजः गजेन्द्रमृदिताः फुल्ला लता इव महावने 45 चन्द्रांशुकिरणाभाश च हाराः कासां चिद उत्कटाः हंसा इव बभुः सुप्ताः सतनमध्येषु यॊषिताम 46 अपरासां च वैदूर्याः कादम्बा इव पक्षिणः हेमसूत्राणि चान्यासां चक्रवाका इवाभवन 47 हंसकारण्डवाकीर्णाश चक्रवाकॊपशॊभिताः आपगा इव ता रेजुर जघनैः पुलिनैर इव 48 किङ्किणीजालसंकाशास ता हेमविपुलाम्बुजाः भावग्राहा यशस्तीराः सुप्ता नद्य इवाबभुः 49 मृदुष्व अङ्गेषु कासां चित कुचाग्रेषु च संस्थिताः बभूवुर भूषणानीव शुभा भूषणराजयः 50 अंशुकान्ताश च कासां चिन मुखमारुतकम्पिताः उपर्य उपरि वक्त्राणां वयाधूयन्ते पुनः पुनः 51 ताः पाताका इवॊद्धूताः पत्नीनां रुचिरप्रभाः नानावर्णसुवर्णानां वक्त्रमूलेषु रेजिरे 52 ववल्गुश चात्र कासां चित कुण्डलानि शुभार्चिषाम मुखमारुतसंसर्गान मन्दं मन्दं सुयॊषिताम 53 शर्करासवगन्धः स परकृत्या सुरभिः सुखः तासां वदननिःश्वासः सिषेवे रावणं तदा 54 रावणाननशङ्काश च काश चिद रावणयॊषितः मुखानि सम सपत्नीनाम उपाजिघ्रन पुनः पुनः 55 अत्यर्थं सक्तमनसॊ रावणे ता वरस्त्रियः अस्वतन्त्राः सपत्नीनां परियम एवाचरंस तदा 56 बाहून उपनिधायान्याः पारिहार्य विभूषिताः अंशुकानि च रम्याणि परमदास तत्र शिश्यिरे 57 अन्या वक्षसि चान्यस्यास तस्याः का चित पुनर भुजम अपरा तव अङ्कम अन्यस्यास तस्याश चाप्य अपरा भुजौ 58 ऊरुपार्श्वकटीपृष्ठम अन्यॊन्यस्य समाश्रिताः परस्परनिविष्टाङ्ग्यॊ मदस्नेहवशानुगाः 59 अन्यॊन्यस्याङ्गसंस्पर्शात परीयमाणाः सुमध्यमाः एकीकृतभुजाः सर्वाः सुषुपुस तत्र यॊषितः 60 अन्यॊन्यभुजसूत्रेण सत्रीमालाग्रथिता हि सा मालेव गरथिता सूत्रे शुशुभे मत्तषट्पदा 61 लतानां माधवे मासि फुल्लानां वायुसेवनात अन्यॊन्यमालाग्रथितं संसक्तकुसुमॊच्चयम 62 वयतिवेष्टितसुस्कन्थम अन्यॊन्यभ्रमराकुलम आसीद वनम इवॊद्धूतं सत्रीवनं रावणस्य तत 63 उचितेष्व अपि सुव्यक्तं न तासां यॊषितां तदा विवेकः शक्य आधातुं भूषणाङ्गाम्बरस्रजाम 64 रावणे सुखसंविष्टे ताः सत्रियॊ विविधप्रभाः जवलन्तः काञ्चना दीपाः परेक्षन्तानिमिषा इव 65 राजर्षिपितृदैत्यानां गन्धर्वाणां च यॊषितः रक्षसां चाभवन कन्यास तस्य कामवशं गताः 66 न तत्र का चित परमदा परसह्य; वीर्यॊपपन्नेन गुणेन लब्धा न चान्यकामापि न चान्यपूर्वा; विना वरार्हां जनकात्मजां तु 67 न चाकुलीना न च हीनरूपा; नादक्षिणा नानुपचार युक्ता भार्याभवत तस्य न हीनसत्त्वा; न चापि कान्तस्य न कामनीया 68 बभूव बुद्धिस तु हरीश्वरस्य; यदीदृशी राघवधर्मपत्नी इमा यथा राक्षसराजभार्याः; सुजातम अस्येति हि साधुबुद्धेः 69 पुनश च सॊ ऽचिन्तयद आर्तरूपॊ; धरुवं विशिष्टा गुणतॊ हि सीता अथायम अस्यां कृतवान महात्मा; लङ्केश्वरः कष्टम अनार्यकर्म |