Book 5
Chapter 1
|
1
tato rāvaṇanītāyāḥ sītāyāḥ śatrukarśanaḥ iyeṣa padam anveṣṭuṃ cāraṇācarite pathi 2 atha vaidūryavarṇeṣu śādvaleṣu mahābalaḥ dhīraḥ salilakalpeṣu vicacāra yathāsukham 3 dvijān vitrāsayan dhīmān urasā pādapān haran mṛgāṃś ca subahūn nighnan pravṛddha iva kesarī 4 nīlalohitamāñjiṣṭhapadmavarṇaiḥ sitāsitaiḥ svabhāva vihitaiś citrair dhātubhiḥ samalaṃkṛtam 5 kāmarūpibhir āviṣṭam abhīkṣṇaṃ saparicchadaiḥ yakṣakiṃnaragandharvair devakalpaiś ca pannagaiḥ 6 sa tasya girivaryasya tale nāgavarāyute tiṣṭhan kapivaras tatra hrade nāga ivābabhau 7 sa sūryāya mahendrāya pavanāya svayambhuve bhūtebhyaś cāñjaliṃ kṛtvā cakāra gamane matim 8 añjaliṃ prāṅmukhaḥ kurvan pavanāyātmayonaye tato hi vavṛdhe gantuṃ dakṣiṇo dakṣiṇāṃ diśam 9 plavaṃgapravarair dṛṣṭaḥ plavane kṛtaniścayaḥ vavṛdhe rāmavṛddhyarthaṃ samudra iva parvasu 10 niṣpramāṇa śarīraḥ saṃl lilaṅghayiṣur arṇavam bāhubhyāṃ pīḍayām āsa caraṇābhyāṃ ca parvatam 11 sa cacālācalāś cāru muhūrtaṃ kapipīḍitaḥ tarūṇāṃ puṣpitāgrāṇāṃ sarvaṃ puṣpam aśātayat 12 tena pādapamuktena puṣpaugheṇa sugandhinā sarvataḥ saṃvṛtaḥ śailo babhau puṣpamayo yathā 13 tena cottamavīryeṇa pīḍyamānaḥ sa parvataḥ salilaṃ saṃprasusrāva madaṃ matta iva dvipaḥ 14 pīḍyamānas tu balinā mahendras tena parvataḥ rītir nirvartayām āsa kāñcanāñjanarājatīḥ mumoca ca śilāḥ śailo viśālāḥ samanaḥśilāḥ 15 giriṇā pīḍyamānena pīḍyamānāni sarvaśaḥ guhāviṣṭāni bhūtāni vinedur vikṛtaiḥ svaraiḥ 16 sa mahāsattvasaṃnādaḥ śailapīḍānimittajaḥ pṛthivīṃ pūrayām āsa diśaś copavanāni ca 17 śirobhiḥ pṛthubhiḥ sarpā vyaktasvastikalakṣaṇaiḥ vamantaḥ pāvakaṃ ghoraṃ dadaṃśur daśanaiḥ śilāḥ 18 tās tadā saviṣair daṣṭāḥ kupitais tair mahāśilāḥ jajvaluḥ pāvakoddīptā vibhiduś ca sahasradhā 19 yāni cauṣadhajālāni tasmiñ jātāni parvate viṣaghnāny api nāgānāṃ na śekuḥ śamituṃ viṣam 20 bhidyate 'yaṃ girir bhūtair iti matvā tapasvinaḥ trastā vidyādharās tasmād utpetuḥ strīgaṇaiḥ saha 21 pānabhūmigataṃ hitvā haimam āsanabhājanam pātrāṇi ca mahārhāṇi karakāṃś ca hiraṇmayān 22 lehyān uccāvacān bhakṣyān māṃsāni vividhāni ca ārṣabhāṇi ca carmāṇi khaḍgāṃś ca kanakatsarūn 23 kṛtakaṇṭhaguṇāḥ kṣībā raktamālyānulepanāḥ raktākṣāḥ puṣkarākṣāś ca gaganaṃ pratipedire 24 hāranūpurakeyūra pārihārya dharāḥ striyaḥ vismitāḥ sasmitās tasthur ākāśe ramaṇaiḥ saha 25 darśayanto mahāvidyāṃ vidyādharamaharṣayaḥ sahitās tasthur ākāśe vīkṣāṃ cakruś ca parvatam 26 śuśruvuś ca tadā śabdam ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām cāraṇānāṃ ca siddhānāṃ sthitānāṃ vimale 'mbare 27 eṣa parvatasaṃkāśo hanūmān mārutātmajaḥ titīrṣati mahāvegaṃ samudraṃ makarālayam 28 rāmārthaṃ vānarārthaṃ ca cikīrṣan karma duṣkaram samudrasya paraṃ pāraṃ duṣprāpaṃ prāptum icchati 29 dudhuve ca sa romāṇi cakampe cācalopamaḥ nanāda ca mahānādaṃ sumahān iva toyadaḥ 30 ānupūrvyāc ca vṛttaṃ ca lāṅgūlaṃ romabhiś citam utpatiṣyan vicikṣepa pakṣirāja ivoragam 31 tasya lāṅgūlam āviddham ativegasya pṛṣṭhataḥ dadṛśe garuḍeneva hriyamāṇo mahoragaḥ 32 bāhū saṃstambhayām āsa mahāparighasaṃnibhau sasāda ca kapiḥ kaṭyāṃ caraṇau saṃcukopa ca 33 saṃhṛtya ca bhujau śrīmāṃs tathaiva ca śirodharām tejaḥ sattvaṃ tathā vīryam āviveśa sa vīryavān 34 mārgam ālokayan dūrād ūrdhvapraṇihitekṣaṇaḥ rurodha hṛdaye prāṇān ākāśam avalokayan 35 padbhyāṃ dṛḍham avasthānaṃ kṛtvā sa kapikuñjaraḥ nikuñcya karṇau hanumān utpatiṣyan mahābalaḥ vānarān vānaraśreṣṭha idaṃ vacanam abravīt 36 yathā rāghavanirmuktaḥ śaraḥ śvasanavikramaḥ gacchet tadvad gamiṣyāmi laṅkāṃ rāvaṇapālitām 37 na hi drakṣyāmi yadi tāṃ laṅkāyāṃ janakātmajām anenaiva hi vegena gamiṣyāmi surālayam 38 yadi vā tridive sītāṃ na drakṣyāmi kṛtaśramaḥ baddhvā rākṣasarājānam ānayiṣyāmi rāvaṇam 39 sarvathā kṛtakāryo 'ham eṣyāmi saha sītayā ānayiṣyāmi vā laṅkāṃ samutpāṭya sarāvaṇām 40 evam uktvā tu hanumān vānarān vānarottamaḥ utpapātātha vegena vegavān avicārayan 41 samutpatati tasmiṃs tu vegāt te nagarohiṇaḥ saṃhṛtya viṭapān sarvān samutpetuḥ samantataḥ 42 sa mattakoyaṣṭibhakān pādapān puṣpaśālinaḥ udvahann ūruvegena jagāma vimale 'mbare 43 ūruvegoddhatā vṛkṣā muhūrtaṃ kapim anvayuḥ prasthitaṃ dīrgham adhvānaṃ svabandhum iva bāndhavāḥ 44 tam ūruvegonmathitāḥ sālāś cānye nagottamāḥ anujagmur hanūmantaṃ sainyā iva mahīpatim 45 supuṣpitāgrair bahubhiḥ pādapair anvitaḥ kapiḥ hanumān parvatākāro babhūvādbhutadarśanaḥ 46 sāravanto 'tha ye vṛkṣā nyamajjaṁl lavaṇāmbhasi bhayād iva mahendrasya parvatā varuṇālaye 47 sa nānākusumaiḥ kīrṇaḥ kapiḥ sāṅkurakorakaiḥ śuśubhe meghasaṃkāśaḥ khadyotair iva parvataḥ 48 vimuktās tasya vegena muktvā puṣpāṇi te drumāḥ avaśīryanta salile nivṛttāḥ suhṛdo yathā 49 laghutvenopapannaṃ tad vicitraṃ sāgare 'patat drumāṇāṃ vividhaṃ puṣpaṃ kapivāyusamīritam 50 puṣpaugheṇānubaddhena nānāvarṇena vānaraḥ babhau megha ivodyan vai vidyudgaṇavibhūṣitaḥ 51 tasya vegasamudbhūtaiḥ puṣpais toyam adṛśyata tārābhir abhirāmābhir uditābhir ivāmbaram 52 tasyāmbaragatau bāhū dadṛśāte prasāritau parvatāgrād viniṣkrāntau pañcāsyāv iva pannagau 53 pibann iva babhau cāpi sormijālaṃ mahārṇavam pipāsur iva cākāśaṃ dadṛśe sa mahākapiḥ 54 tasya vidyutprabhākāre vāyumārgānusāriṇaḥ nayane viprakāśete parvatasthāv ivānalau 55 piṅge piṅgākṣamukhyasya bṛhatī parimaṇḍale cakṣuṣī saṃprakaśete candrasūryāv iva sthitau 56 mukhaṃ nāsikayā tasya tāmrayā tāmram ābabhau saṃdhyayā samabhispṛṣṭaṃ yathā sūryasya maṇḍalam 57 lāṅgalaṃ ca samāviddhaṃ plavamānasya śobhate ambare vāyuputrasya śakradhvaja ivocchritaḥ 58 lāṅgūlacakreṇa mahāñ śukladaṃṣṭro 'nilātmajaḥ vyarocata mahāprājñaḥ pariveṣīva bhāskaraḥ 59 sphigdeśenābhitāmreṇa rarāja sa mahākapiḥ mahatā dāriteneva girir gairikadhātunā 60 tasya vānarasiṃhasya plavamānasya sāgaram kakṣāntaragato vāyur jīmūta iva garjati 61 khe yathā nipataty ulkā uttarāntād viniḥsṛtā dṛśyate sānubandhā ca tathā sa kapikuñjaraḥ 62 patatpataṃgasaṃkāśo vyāyataḥ śuśubhe kapiḥ pravṛddha iva mātaṃgaḥ kakṣyayā badhyamānayā 63 upariṣṭāc charīreṇa chāyayā cāvagāḍhayā sāgare mārutāviṣṭā naur ivāsīt tadā kapiḥ 64 yaṃ yaṃ deśaṃ samudrasya jagāma sa mahākapiḥ sa sa tasyāṅgavegena sonmāda iva lakṣyate 65 sāgarasyormijālānām urasā śailavarṣmaṇām abhighnaṃs tu mahāvegaḥ pupluve sa mahākapiḥ 66 kapivātaś ca balavān meghavātaś ca niḥsṛtaḥ sāgaraṃ bhīmanirghoṣaṃ kampayām āsatur bhṛśam 67 vikarṣann ūrmijālāni bṛhanti lavaṇāmbhasi atyakrāman mahāvegas taraṅgān gaṇayann iva 68 plavamānaṃ samīkṣyātha bhujaṅgāḥ sāgarālayāḥ vyomni taṃ kapiśārdūlaṃ suparṇam iti menire 69 daśayojanavistīrṇā triṃśadyojanam āyatā chāyā vānarasiṃhasya jale cārutarābhavat 70 śvetābhraghanarājīva vāyuputrānugāminī tasya sā śuśubhe chāyā vitatā lavaṇāmbhasi 71 plavamānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā plavagaṃ tvaritaṃ tadā vavṛṣuḥ puṣpavarṣāṇi devagandharvadānavāḥ 72 tatāpa na hi taṃ sūryaḥ plavantaṃ vānareśvaram siṣeve ca tadā vāyū rāmakāryārthasiddhaye 73 ṛṣayas tuṣṭuvuś cainaṃ plavamānaṃ vihāyasā jaguś ca devagandharvāḥ praśaṃsanto mahaujasaṃ 74 nāgāś ca tuṣṭuvur yakṣā rakṣāṃsi vibudhāḥ khagāḥ prekṣyākāśe kapivaraṃ sahasā vigataklamam 75 tasmin plavagaśārdūle plavamāne hanūmati ikṣvākukulamānārthī cintayām āsa sāgaraḥ 76 sāhāyyaṃ vānarendrasya yadi nāhaṃ hanūmataḥ kariṣyāmi bhaviṣyāmi sarvavācyo vivakṣatām 77 aham ikṣvākunāthena sagareṇa vivardhitaḥ ikṣvākusacivaś cāyaṃ nāvasīditum arhati 78 tathā mayā vidhātavyaṃ viśrameta yathā kapiḥ śeṣaṃ ca mayi viśrāntaḥ sukhenātipatiṣyati 79 iti kṛtvā matiṃ sādhvīṃ samudraś channam ambhasi hiraṇyanābhaṃ mainākam uvāca girisattamam 80 tvam ihāsurasaṃghānāṃ pātālatalavāsinām devarājñā giriśreṣṭha parighaḥ saṃniveśitaḥ 81 tvam eṣāṃ jñātavīryāṇāṃ punar evotpatiṣyatām pātālasyāprameyasya dvāram āvṛtya tiṣṭhasi 82 tiryag ūrdhvam adhaś caiva śaktis te śailavardhitum tasmāt saṃcodayāmi tvām uttiṣṭha nagasattama 83 sa eṣa kapiśārdūlas tvām uparyeti vīryavān hanūmān rāmakāryārthaṃ bhīmakarmā kham āplutaḥ 84 tasya sāhyaṃ mayā kāryam ikṣvākukulavartinaḥ mama ikṣvākavaḥ pūjyāḥ paraṃ pūjyatamās tava 85 kuru sācivyam asmākaṃ na naḥ kāryam atikramet kartavyam akṛtaṃ kāryaṃ satāṃ manyum udīrayet 86 salilād ūrdhvam uttiṣṭha tiṣṭhatv eṣa kapis tvayi asmākam atithiś caiva pūjyaś ca plavatāṃ varaḥ 87 cāmīkaramahānābha devagandharvasevita hanūmāṃs tvayi viśrāntas tataḥ śeṣaṃ gamiṣyati 88 kākutsthasyānṛśaṃsyaṃ ca maithilyāś ca vivāsanam śramaṃ ca plavagendrasya samīkṣyotthātum arhasi 89 hiraṇyanābho maināko niśamya lavaṇāmbhasaḥ utpapāta jalāt tūrṇaṃ mahādrumalatāyutaḥ 90 sa sāgarajalaṃ bhittvā babhūvātyutthitas tadā yathā jaladharaṃ bhittvā dīptaraśmir divākaraḥ 91 śātakumbhamayaiḥ śṛṅgaiḥ sakiṃnaramahoragaiḥ ādityodayasaṃkāśair ālikhadbhir ivāmbaram 92 tasya jāmbūnadaiḥ śṛṅgaiḥ parvatasya samutthitaiḥ ākāśaṃ śastrasaṃkāśam abhavat kāñcanaprabham 93 jātarūpamayaiḥ śṛṅgair bhrājamānaiḥ svayaṃ prabhaiḥ ādityaśatasaṃkāśaḥ so 'bhavad girisattamaḥ 94 tam utthitam asaṃgena hanūmān agrataḥ sthitam madhye lavaṇatoyasya vighno 'yam iti niścitaḥ 95 sa tam ucchritam atyarthaṃ mahāvego mahākapiḥ urasā pātayām āsa jīmūtam iva mārutaḥ 96 sa tadā pātitas tena kapinā parvatottamaḥ buddhvā tasya kaper vegaṃ jaharṣa ca nananda ca 97 tam ākāśagataṃ vīram ākāśe samavasthitam prīto hṛṣṭamanā vākyam abravīt parvataḥ kapim mānuṣaṃ dharayan rūpam ātmanaḥ śikhare sthitaḥ 98 duṣkaraṃ kṛtavān karma tvam idaṃ vānarottama nipatya mama śṛṅgeṣu viśramasva yathāsukham 99 rāghāvasya kule jātair udadhiḥ parivardhitaḥ sa tvāṃ rāmahite yuktaṃ pratyarcayati sāgaraḥ 100 kṛte ca pratikartavyam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ so 'yaṃ tat pratikārārthī tvattaḥ saṃmānam arhati 101 tvannimittam anenāhaṃ bahumānāt pracoditaḥ yojanānāṃ śataṃ cāpi kapir eṣa samāplutaḥ tava sānuṣu viśrāntaḥ śeṣaṃ prakramatām iti 102 tiṣṭha tvaṃ hariśārdūla mayi viśramya gamyatām tad idaṃ gandhavat svādu kandamūlaphalaṃ bahu tad āsvādya hariśreṣṭha viśrānto 'nugamiṣyasi 103 asmākam api saṃbandhaḥ kapimukhyas tvayāsti vai prakhyatas triṣu lokeṣu mahāguṇaparigrahaḥ 104 vegavantaḥ plavanto ye plavagā mārutātmaja teṣāṃ mukhyatamaṃ manye tvām ahaṃ kapikuñjara 105 atithiḥ kila pūjārhaḥ prākṛto 'pi vijānatā dharmaṃ jijñāsamānena kiṃ punar yādṛśo bhavān 106 tvaṃ hi devavariṣṭhasya mārutasya mahātmanaḥ putras tasyaiva vegena sadṛśaḥ kapikuñjara 107 pūjite tvayi dharmajña pūjāṃ prāpnoti mārutaḥ tasmāt tvaṃ pūjanīyo me śṛṇu cāpy atra kāraṇam 108 pūrvaṃ kṛtayuge tāta parvatāḥ pakṣiṇo 'bhavan te 'pi jagmur diśaḥ sarvā garuḍānilaveginaḥ 109 tatas teṣu prayāteṣu devasaṃghāḥ saharṣibhiḥ bhūtāni ca bhayaṃ jagmus teṣāṃ patanaśaṅkayā 110 tataḥ kruddhaḥ sahasrākṣaḥ parvatānāṃ śatakratuḥ pakṣāṃś ciccheda vajreṇa tatra tatra sahasraśaḥ 111 sa mām upagataḥ kruddho vajram udyamya devarāṭ tato 'haṃ sahasā kṣiptaḥ śvasanena mahātmanā 112 asmiṁl lavaṇatoye ca prakṣiptaḥ plavagottama guptapakṣaḥ samagraś ca tava pitrābhirakṣitaḥ 113 tato 'haṃ mānayāmi tvāṃ mānyo hi mama mārutaḥ tvayā me hy eṣa saṃbandhaḥ kapimukhya mahāguṇaḥ 114 asminn evaṃgate kārye sāgarasya mamaiva ca prītiṃ prītamanā kartuṃ tvam arhasi mahākape 115 śramaṃ mokṣaya pūjāṃ ca gṛhāṇa kapisattama prītiṃ ca bahumanyasva prīto 'smi tava darśanāt 116 evam uktaḥ kapiśreṣṭhas taṃ nagottamam abravīt prīto 'smi kṛtam ātithyaṃ manyur eṣo 'panīyatām 117 tvarate kāryakālo me ahaś cāpy ativartate pratijñā ca mayā dattā na sthātavyam ihāntarā 118 ity uktvā pāṇinā śailam ālabhya haripuṃgavaḥ jagāmākāśam āviśya vīryavān prahasann iva 119 sa parvatasamudrābhyāṃ bahumānād avekṣitaḥ pūjitaś copapannābhir āśīrbhir anilātmajaḥ 120 athordhvaṃ dūram utpatya hitvā śailamahārṇavau pituḥ panthānam āsthāya jagāma vimale 'mbare 121 bhūyaś cordhvagatiṃ prāpya giriṃ tam avalokayan vāyusūnur nirālambe jagāma vimale 'mbare 122 tad dvitīyaṃ hanumato dṛṣṭvā karma suduṣkaram praśaśaṃsuḥ surāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ 123 devatāś cābhavan hṛṣṭās tatrasthās tasya karmaṇā kāñcanasya sunābhasya sahasrākṣaś ca vāsavaḥ 124 uvāca vacanaṃ dhīmān paritoṣāt sagadgadam sunābhaṃ parvataśreṣṭhaṃ svayam eva śacīpatiḥ 125 hiraṇyanābhaśailendraparituṣṭo 'smi te bhṛśam abhayaṃ te prayacchāmi tiṣṭha saumya yathāsukham 126 sāhyaṃ kṛtaṃ te sumahad vikrāntasya hanūmataḥ kramato yojanaśataṃ nirbhayasya bhaye sati 127 rāmasyaiṣa hi dautyena yāti dāśarather hariḥ satkriyāṃ kurvatā śakyā toṣito 'smi dṛḍhaṃ tvayā 128 tataḥ praharṣam alabhad vipulaṃ parvatottamaḥ devatānāṃ patiṃ dṛṣṭvā parituṣṭaṃ śatakratum 129 sa vai dattavaraḥ śailo babhūvāvasthitas tadā hanūmāṃś ca muhūrtena vyaticakrāma sāgaram 130 tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ abruvan sūryasaṃkāśāṃ surasāṃ nāgamātaram 131 ayaṃ vātātmajaḥ śrīmān plavate sāgaropari hanūmān nāma tasya tvaṃ muhūrtaṃ vighnam ācara 132 rākṣasaṃ rūpam āsthāya sughoraṃ parvatopamam daṃṣṭrākarālaṃ piṅgākṣaṃ vaktraṃ kṛtvā nabhaḥspṛśam 133 balam icchāmahe jñātuṃ bhūyaś cāsya parākramam tvāṃ vijeṣyaty upāyena viṣadaṃ vā gamiṣyati 134 evam uktā tu sā devī daivatair abhisatkṛtā samudramadhye surasā bibhratī rākṣasaṃ vapuḥ 135 vikṛtaṃ ca virūpaṃ ca sarvasya ca bhayāvaham plavamānaṃ hanūmantam āvṛtyedam uvāca ha 136 mama bhakṣaḥ pradiṣṭas tvam īśvarair vānararṣabha ahaṃ tvāṃ bhakṣayiṣyāmi praviśedaṃ mamānanam 137 evam uktaḥ surasayā prāñjalir vānararṣabhaḥ prahṛṣṭavadanaḥ śrīmān idaṃ vacanam abravīt 138 rāmo dāśarathir nāma praviṣṭo daṇḍakāvanam lakṣmaṇena saha bhrātrā vaidehyā cāpi bhāryayā 139 asya kāryaviṣaktasya baddhavairasya rākṣasaiḥ tasya sītā hṛtā bhāryā rāvaṇena yaśasvinī 140 tasyāḥ sakāśaṃ dūto 'haṃ gamiṣye rāmaśāsanāt kartum arhasi rāmasya sāhyaṃ viṣayavāsini 141 atha vā maithilīṃ dṛṣṭvā rāmaṃ cākliṣṭakāriṇam āgamiṣyāmi te vaktraṃ satyaṃ pratiśṛṇomi te 142 evam uktā hanumatā surasā kāmarūpiṇī abravīn nātivarten māṃ kaś cid eṣa varo mama 143 evam uktaḥ surasayā kruddho vānarapuṃgavaḥ abravīt kuru vai vaktraṃ yena māṃ viṣahiṣyase 144 ity uktvā surasāṃ kruddho daśayojanam āyataḥ daśayojanavistāro babhūva hanumāṃs tadā 145 taṃ dṛṣṭvā meghasaṃkāśaṃ daśayojanam āyatam cakāra surasāpy āsyaṃ viṃśadyojanam āyatam 146 hanumāṃs tu tataḥ kruddhas triṃśadyojanam āyataḥ cakāra surasā vaktraṃ catvāriṃśat tathocchritam 147 babhūva hanumān vīraḥ pañcāśadyojanocchritaḥ cakāra surasā vaktraṃ ṣaṣṭiyojanam āyatam 148 tathaiva hanumān vīraḥ saptatiṃ yojanocchritaḥ cakāra surasā vaktram aśītiṃ yojanāyatam 149 hanūmān acala prakhyo navatiṃ yojanocchritaḥ cakāra surasā vaktraṃ śatayojanam āyatam 150 tad dṛṣṭvā vyāditaṃ tv āsyaṃ vāyuputraḥ sa buddhimān dīrghajihvaṃ surasayā sughoraṃ narakopamam 151 sa saṃkṣipyātmanaḥ kāyaṃ jīmūta iva mārutiḥ tasmin muhūrte hanumān babhūvāṅguṣṭhamātrakaḥ 152 so 'bhipatyāśu tad vaktraṃ niṣpatya ca mahājavaḥ antarikṣe sthitaḥ śrīmān idaṃ vacanam abravīt 153 praviṣṭo 'smi hi te vaktraṃ dākṣāyaṇi namo 'stu te gamiṣye yatra vaidehī satyaṃ cāstu vacas tava 154 taṃ dṛṣṭvā vadanān muktaṃ candraṃ rāhumukhād iva abravīt surasā devī svena rūpeṇa vānaram 155 arthasiddhyai hariśreṣṭha gaccha saumya yathāsukham samānaya ca vaidehīṃ rāghaveṇa mahātmanā 156 tat tṛtīyaṃ hanumato dṛṣṭvā karma suduṣkaram sādhu sādhv iti bhūtāni praśaśaṃsus tadā harim 157 sa sāgaram anādhṛṣyam abhyetya varuṇālayam jagāmākāśam āviśya vegena garuṇopamaḥ 158 sevite vāridhāribhiḥ patagaiś ca niṣevite carite kaiśikācāryair airāvataniṣevite 159 siṃhakuñjaraśārdūlapatagoragavāhanaiḥ vimānaiḥ saṃpatadbhiś ca vimalaiḥ samalaṃkṛte 160 vajrāśanisamāghātaiḥ pāvakair upaśobhite kṛtapuṇyair mahābhāgaiḥ svargajidbhir alaṃkṛte 161 bahatā havyam atyantaṃ sevite citrabhānunā grahanakṣatracandrārkatārāgaṇavibhūṣite 162 maharṣigaṇagandharvanāgayakṣasamākule vivikte vimale viśve viśvāvasuniṣevite 163 devarājagajākrānte candrasūryapathe śive vitāne jīvalokasya vitato brahmanirmite 164 bahuśaḥ sevite vīrair vidyādharagaṇair varaiḥ kapinā kṛṣyamāṇāni mahābhrāṇi cakāśire 165 praviśann abhrajālāni niṣpataṃś ca punaḥ punaḥ prāvṛṣīndur ivābhāti niṣpatan praviśaṃs tadā 166 plavamānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā siṃhikā nāma rākṣasī manasā cintayām āsa pravṛddhā kāmarūpiṇī 167 adya dīrghasya kālasya bhaviṣyāmy aham āśitā idaṃ hi me mahat sattvaṃ cirasya vaśam āgatam 168 iti saṃcintya manasā chāyām asya samakṣipat chāyāyāṃ saṃgṛhītāyāṃ cintayām āsa vānaraḥ 169 samākṣipto 'smi sahasā paṅgūkṛtaparākramaḥ pratilomena vātena mahānaur iva sāgare 170 tiryag ūrdhvam adhaś caiva vīkṣamāṇas tataḥ kapiḥ dadarśa sa mahāsattvam utthitaṃ lavaṇāmbhasi 171 kapirājñā yad ākhyātaṃ sattvam adbhutadarśanam chāyāgrāhi mahāvīryaṃ tad idaṃ nātra saṃśayaḥ 172 sa tāṃ buddhvārthatattvena siṃhikāṃ matimān kapiḥ vyavardhata mahākāyaḥ prāvṛṣīva balāhakaḥ 173 tasya sā kāyam udvīkṣya vardhamānaṃ mahākapeḥ vaktraṃ prasārayām āsa pātālāmbarasaṃnibham 174 sa dadarśa tatas tasyā vikṛtaṃ sumahan mukham kāyamātraṃ ca medhāvī marmāṇi ca mahākapiḥ 175 sa tasyā vivṛte vaktre vajrasaṃhananaḥ kapiḥ saṃkṣipya muhur ātmānaṃ niṣpapāta mahābalaḥ 176 āsye tasyā nimajjantaṃ dadṛśuḥ siddhacāraṇāḥ grasyamānaṃ yathā candraṃ pūrṇaṃ parvaṇi rāhuṇā 177 tatas tasya nakhais tīkṣṇair marmāṇy utkṛtya vānaraḥ utpapātātha vegena manaḥsaṃpātavikramaḥ 178 tāṃ hatāṃ vānareṇāśu patitāṃ vīkṣya siṃhikām bhūtāny ākāśacārīṇi tam ūcuḥ plavagarṣabham 179 bhīmam adya kṛtaṃ karma mahat sattvaṃ tvayā hatam sādhayārtham abhipretam ariṣṭaṃ plavatāṃ vara 180 yasya tv etāni catvāri vānarendra yathā tava dhṛtir dṛṣṭir matir dākṣyaṃ sa karmasu na sīdati 181 sa taiḥ saṃbhāvitaḥ pūjyaḥ pratipannaprayojanaḥ jagāmākāśam āviśya pannagāśanavat kapiḥ 182 prāptabhūyiṣṭha pāras tu sarvataḥ pratilokayan yojanānāṃ śatasyānte vanarājiṃ dadarśa saḥ 183 dadarśa ca patann eva vividhadrumabhūṣitam dvīpaṃ śākhāmṛgaśreṣṭho malayopavanāni ca 184 sāgaraṃ sāgarānūpān sāgarānūpajān drumān sāgarasya ca patnīnāṃ mukhāny api vilokayan 185 sa mahāmeghasaṃkāśaṃ samīkṣyātmānam ātmanā nirundhantam ivākāśaṃ cakāra matimān matim 186 kāyavṛddhiṃ pravegaṃ ca mama dṛṣṭvaiva rākṣasāḥ mayi kautūhalaṃ kuryur iti mene mahākapiḥ 187 tataḥ śarīraṃ saṃkṣipya tan mahīdharasaṃnibham punaḥ prakṛtim āpede vītamoha ivātmavān 188 sa cārunānāvidharūpadhārī; paraṃ samāsādya samudratīram parair aśakyapratipannarūpaḥ; samīkṣitātmā samavekṣitārthaḥ 189 tataḥ sa lambasya gireḥ samṛddhe; vicitrakūṭe nipapāta kūṭe saketakoddālakanālikere; mahādrikūṭapratimo mahātmā 190 sa sāgaraṃ dānavapannagāyutaṃ; balena vikramya mahormimālinam nipatya tīre ca mahodadhes tadā; dadarśa laṅkām amarāvatīm iva |
1
ततॊ रावणनीतायाः सीतायाः शत्रुकर्शनः इयेष पदम अन्वेष्टुं चारणाचरिते पथि 2 अथ वैदूर्यवर्णेषु शाद्वलेषु महाबलः धीरः सलिलकल्पेषु विचचार यथासुखम 3 दविजान वित्रासयन धीमान उरसा पादपान हरन मृगांश च सुबहून निघ्नन परवृद्ध इव केसरी 4 नीललॊहितमाञ्जिष्ठपद्मवर्णैः सितासितैः सवभाव विहितैश चित्रैर धातुभिः समलंकृतम 5 कामरूपिभिर आविष्टम अभीक्ष्णं सपरिच्छदैः यक्षकिंनरगन्धर्वैर देवकल्पैश च पन्नगैः 6 स तस्य गिरिवर्यस्य तले नागवरायुते तिष्ठन कपिवरस तत्र हरदे नाग इवाबभौ 7 स सूर्याय महेन्द्राय पवनाय सवयम्भुवे भूतेभ्यश चाञ्जलिं कृत्वा चकार गमने मतिम 8 अञ्जलिं पराङ्मुखः कुर्वन पवनायात्मयॊनये ततॊ हि ववृधे गन्तुं दक्षिणॊ दक्षिणां दिशम 9 पलवंगप्रवरैर दृष्टः पलवने कृतनिश्चयः ववृधे रामवृद्ध्यर्थं समुद्र इव पर्वसु 10 निष्प्रमाण शरीरः संल लिलङ्घयिषुर अर्णवम बाहुभ्यां पीडयाम आस चरणाभ्यां च पर्वतम 11 स चचालाचलाश चारु मुहूर्तं कपिपीडितः तरूणां पुष्पिताग्राणां सर्वं पुष्पम अशातयत 12 तेन पादपमुक्तेन पुष्पौघेण सुगन्धिना सर्वतः संवृतः शैलॊ बभौ पुष्पमयॊ यथा 13 तेन चॊत्तमवीर्येण पीड्यमानः स पर्वतः सलिलं संप्रसुस्राव मदं मत्त इव दविपः 14 पीड्यमानस तु बलिना महेन्द्रस तेन पर्वतः रीतिर निर्वर्तयाम आस काञ्चनाञ्जनराजतीः मुमॊच च शिलाः शैलॊ विशालाः समनःशिलाः 15 गिरिणा पीड्यमानेन पीड्यमानानि सर्वशः गुहाविष्टानि भूतानि विनेदुर विकृतैः सवरैः 16 स महासत्त्वसंनादः शैलपीडानिमित्तजः पृथिवीं पूरयाम आस दिशश चॊपवनानि च 17 शिरॊभिः पृथुभिः सर्पा वयक्तस्वस्तिकलक्षणैः वमन्तः पावकं घॊरं ददंशुर दशनैः शिलाः 18 तास तदा सविषैर दष्टाः कुपितैस तैर महाशिलाः जज्वलुः पावकॊद्दीप्ता विभिदुश च सहस्रधा 19 यानि चौषधजालानि तस्मिञ जातानि पर्वते विषघ्नान्य अपि नागानां न शेकुः शमितुं विषम 20 भिद्यते ऽयं गिरिर भूतैर इति मत्वा तपस्विनः तरस्ता विद्याधरास तस्माद उत्पेतुः सत्रीगणैः सह 21 पानभूमिगतं हित्वा हैमम आसनभाजनम पात्राणि च महार्हाणि करकांश च हिरण्मयान 22 लेह्यान उच्चावचान भक्ष्यान मांसानि विविधानि च आर्षभाणि च चर्माणि खड्गांश च कनकत्सरून 23 कृतकण्ठगुणाः कषीबा रक्तमाल्यानुलेपनाः रक्ताक्षाः पुष्कराक्षाश च गगनं परतिपेदिरे 24 हारनूपुरकेयूर पारिहार्य धराः सत्रियः विस्मिताः सस्मितास तस्थुर आकाशे रमणैः सह 25 दर्शयन्तॊ महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः सहितास तस्थुर आकाशे वीक्षां चक्रुश च पर्वतम 26 शुश्रुवुश च तदा शब्दम ऋषीणां भावितात्मनाम चारणानां च सिद्धानां सथितानां विमले ऽमबरे 27 एष पर्वतसंकाशॊ हनूमान मारुतात्मजः तितीर्षति महावेगं समुद्रं मकरालयम 28 रामार्थं वानरार्थं च चिकीर्षन कर्म दुष्करम समुद्रस्य परं पारं दुष्प्रापं पराप्तुम इच्छति 29 दुधुवे च स रॊमाणि चकम्पे चाचलॊपमः ननाद च महानादं सुमहान इव तॊयदः 30 आनुपूर्व्याच च वृत्तं च लाङ्गूलं रॊमभिश चितम उत्पतिष्यन विचिक्षेप पक्षिराज इवॊरगम 31 तस्य लाङ्गूलम आविद्धम अतिवेगस्य पृष्ठतः ददृशे गरुडेनेव हरियमाणॊ महॊरगः 32 बाहू संस्तम्भयाम आस महापरिघसंनिभौ ससाद च कपिः कट्यां चरणौ संचुकॊप च 33 संहृत्य च भुजौ शरीमांस तथैव च शिरॊधराम तेजः सत्त्वं तथा वीर्यम आविवेश स वीर्यवान 34 मार्गम आलॊकयन दूराद ऊर्ध्वप्रणिहितेक्षणः रुरॊध हृदये पराणान आकाशम अवलॊकयन 35 पद्भ्यां दृढम अवस्थानं कृत्वा स कपिकुञ्जरः निकुञ्च्य कर्णौ हनुमान उत्पतिष्यन महाबलः वानरान वानरश्रेष्ठ इदं वचनम अब्रवीत 36 यथा राघवनिर्मुक्तः शरः शवसनविक्रमः गच्छेत तद्वद गमिष्यामि लङ्कां रावणपालिताम 37 न हि दरक्ष्यामि यदि तां लङ्कायां जनकात्मजाम अनेनैव हि वेगेन गमिष्यामि सुरालयम 38 यदि वा तरिदिवे सीतां न दरक्ष्यामि कृतश्रमः बद्ध्वा राक्षसराजानम आनयिष्यामि रावणम 39 सर्वथा कृतकार्यॊ ऽहम एष्यामि सह सीतया आनयिष्यामि वा लङ्कां समुत्पाट्य सरावणाम 40 एवम उक्त्वा तु हनुमान वानरान वानरॊत्तमः उत्पपाताथ वेगेन वेगवान अविचारयन 41 समुत्पतति तस्मिंस तु वेगात ते नगरॊहिणः संहृत्य विटपान सर्वान समुत्पेतुः समन्ततः 42 स मत्तकॊयष्टिभकान पादपान पुष्पशालिनः उद्वहन्न ऊरुवेगेन जगाम विमले ऽमबरे 43 ऊरुवेगॊद्धता वृक्षा मुहूर्तं कपिम अन्वयुः परस्थितं दीर्घम अध्वानं सवबन्धुम इव बान्धवाः 44 तम ऊरुवेगॊन्मथिताः सालाश चान्ये नगॊत्तमाः अनुजग्मुर हनूमन्तं सैन्या इव महीपतिम 45 सुपुष्पिताग्रैर बहुभिः पादपैर अन्वितः कपिः हनुमान पर्वताकारॊ बभूवाद्भुतदर्शनः 46 सारवन्तॊ ऽथ ये वृक्षा नयमज्जँल लवणाम्भसि भयाद इव महेन्द्रस्य पर्वता वरुणालये 47 स नानाकुसुमैः कीर्णः कपिः साङ्कुरकॊरकैः शुशुभे मेघसंकाशः खद्यॊतैर इव पर्वतः 48 विमुक्तास तस्य वेगेन मुक्त्वा पुष्पाणि ते दरुमाः अवशीर्यन्त सलिले निवृत्ताः सुहृदॊ यथा 49 लघुत्वेनॊपपन्नं तद विचित्रं सागरे ऽपतत दरुमाणां विविधं पुष्पं कपिवायुसमीरितम 50 पुष्पौघेणानुबद्धेन नानावर्णेन वानरः बभौ मेघ इवॊद्यन वै विद्युद्गणविभूषितः 51 तस्य वेगसमुद्भूतैः पुष्पैस तॊयम अदृश्यत ताराभिर अभिरामाभिर उदिताभिर इवाम्बरम 52 तस्याम्बरगतौ बाहू ददृशाते परसारितौ पर्वताग्राद विनिष्क्रान्तौ पञ्चास्याव इव पन्नगौ 53 पिबन्न इव बभौ चापि सॊर्मिजालं महार्णवम पिपासुर इव चाकाशं ददृशे स महाकपिः 54 तस्य विद्युत्प्रभाकारे वायुमार्गानुसारिणः नयने विप्रकाशेते पर्वतस्थाव इवानलौ 55 पिङ्गे पिङ्गाक्षमुख्यस्य बृहती परिमण्डले चक्षुषी संप्रकशेते चन्द्रसूर्याव इव सथितौ 56 मुखं नासिकया तस्य ताम्रया ताम्रम आबभौ संध्यया समभिस्पृष्टं यथा सूर्यस्य मण्डलम 57 लाङ्गलं च समाविद्धं पलवमानस्य शॊभते अम्बरे वायुपुत्रस्य शक्रध्वज इवॊच्छ्रितः 58 लाङ्गूलचक्रेण महाञ शुक्लदंष्ट्रॊ ऽनिलात्मजः वयरॊचत महाप्राज्ञः परिवेषीव भास्करः 59 सफिग्देशेनाभिताम्रेण रराज स महाकपिः महता दारितेनेव गिरिर गैरिकधातुना 60 तस्य वानरसिंहस्य पलवमानस्य सागरम कक्षान्तरगतॊ वायुर जीमूत इव गर्जति 61 खे यथा निपतत्य उल्का उत्तरान्ताद विनिःसृता दृश्यते सानुबन्धा च तथा स कपिकुञ्जरः 62 पतत्पतंगसंकाशॊ वयायतः शुशुभे कपिः परवृद्ध इव मातंगः कक्ष्यया बध्यमानया 63 उपरिष्टाच छरीरेण छायया चावगाढया सागरे मारुताविष्टा नौर इवासीत तदा कपिः 64 यं यं देशं समुद्रस्य जगाम स महाकपिः स स तस्याङ्गवेगेन सॊन्माद इव लक्ष्यते 65 सागरस्यॊर्मिजालानाम उरसा शैलवर्ष्मणाम अभिघ्नंस तु महावेगः पुप्लुवे स महाकपिः 66 कपिवातश च बलवान मेघवातश च निःसृतः सागरं भीमनिर्घॊषं कम्पयाम आसतुर भृशम 67 विकर्षन्न ऊर्मिजालानि बृहन्ति लवणाम्भसि अत्यक्रामन महावेगस तरङ्गान गणयन्न इव 68 पलवमानं समीक्ष्याथ भुजङ्गाः सागरालयाः वयॊम्नि तं कपिशार्दूलं सुपर्णम इति मेनिरे 69 दशयॊजनविस्तीर्णा तरिंशद्यॊजनम आयता छाया वानरसिंहस्य जले चारुतराभवत 70 शवेताभ्रघनराजीव वायुपुत्रानुगामिनी तस्य सा शुशुभे छाया वितता लवणाम्भसि 71 पलवमानं तु तं दृष्ट्वा पलवगं तवरितं तदा ववृषुः पुष्पवर्षाणि देवगन्धर्वदानवाः 72 तताप न हि तं सूर्यः पलवन्तं वानरेश्वरम सिषेवे च तदा वायू रामकार्यार्थसिद्धये 73 ऋषयस तुष्टुवुश चैनं पलवमानं विहायसा जगुश च देवगन्धर्वाः परशंसन्तॊ महौजसं 74 नागाश च तुष्टुवुर यक्षा रक्षांसि विबुधाः खगाः परेक्ष्याकाशे कपिवरं सहसा विगतक्लमम 75 तस्मिन पलवगशार्दूले पलवमाने हनूमति इक्ष्वाकुकुलमानार्थी चिन्तयाम आस सागरः 76 साहाय्यं वानरेन्द्रस्य यदि नाहं हनूमतः करिष्यामि भविष्यामि सर्ववाच्यॊ विवक्षताम 77 अहम इक्ष्वाकुनाथेन सगरेण विवर्धितः इक्ष्वाकुसचिवश चायं नावसीदितुम अर्हति 78 तथा मया विधातव्यं विश्रमेत यथा कपिः शेषं च मयि विश्रान्तः सुखेनातिपतिष्यति 79 इति कृत्वा मतिं साध्वीं समुद्रश छन्नम अम्भसि हिरण्यनाभं मैनाकम उवाच गिरिसत्तमम 80 तवम इहासुरसंघानां पातालतलवासिनाम देवराज्ञा गिरिश्रेष्ठ परिघः संनिवेशितः 81 तवम एषां जञातवीर्याणां पुनर एवॊत्पतिष्यताम पातालस्याप्रमेयस्य दवारम आवृत्य तिष्ठसि 82 तिर्यग ऊर्ध्वम अधश चैव शक्तिस ते शैलवर्धितुम तस्मात संचॊदयामि तवाम उत्तिष्ठ नगसत्तम 83 स एष कपिशार्दूलस तवाम उपर्येति वीर्यवान हनूमान रामकार्यार्थं भीमकर्मा खम आप्लुतः 84 तस्य साह्यं मया कार्यम इक्ष्वाकुकुलवर्तिनः मम इक्ष्वाकवः पूज्याः परं पूज्यतमास तव 85 कुरु साचिव्यम अस्माकं न नः कार्यम अतिक्रमेत कर्तव्यम अकृतं कार्यं सतां मन्युम उदीरयेत 86 सलिलाद ऊर्ध्वम उत्तिष्ठ तिष्ठत्व एष कपिस तवयि अस्माकम अतिथिश चैव पूज्यश च पलवतां वरः 87 चामीकरमहानाभ देवगन्धर्वसेवित हनूमांस तवयि विश्रान्तस ततः शेषं गमिष्यति 88 काकुत्स्थस्यानृशंस्यं च मैथिल्याश च विवासनम शरमं च पलवगेन्द्रस्य समीक्ष्यॊत्थातुम अर्हसि 89 हिरण्यनाभॊ मैनाकॊ निशम्य लवणाम्भसः उत्पपात जलात तूर्णं महाद्रुमलतायुतः 90 स सागरजलं भित्त्वा बभूवात्युत्थितस तदा यथा जलधरं भित्त्वा दीप्तरश्मिर दिवाकरः 91 शातकुम्भमयैः शृङ्गैः सकिंनरमहॊरगैः आदित्यॊदयसंकाशैर आलिखद्भिर इवाम्बरम 92 तस्य जाम्बूनदैः शृङ्गैः पर्वतस्य समुत्थितैः आकाशं शस्त्रसंकाशम अभवत काञ्चनप्रभम 93 जातरूपमयैः शृङ्गैर भराजमानैः सवयं परभैः आदित्यशतसंकाशः सॊ ऽभवद गिरिसत्तमः 94 तम उत्थितम असंगेन हनूमान अग्रतः सथितम मध्ये लवणतॊयस्य विघ्नॊ ऽयम इति निश्चितः 95 स तम उच्छ्रितम अत्यर्थं महावेगॊ महाकपिः उरसा पातयाम आस जीमूतम इव मारुतः 96 स तदा पातितस तेन कपिना पर्वतॊत्तमः बुद्ध्वा तस्य कपेर वेगं जहर्ष च ननन्द च 97 तम आकाशगतं वीरम आकाशे समवस्थितम परीतॊ हृष्टमना वाक्यम अब्रवीत पर्वतः कपिम मानुषं धरयन रूपम आत्मनः शिखरे सथितः 98 दुष्करं कृतवान कर्म तवम इदं वानरॊत्तम निपत्य मम शृङ्गेषु विश्रमस्व यथासुखम 99 राघावस्य कुले जातैर उदधिः परिवर्धितः स तवां रामहिते युक्तं परत्यर्चयति सागरः 100 कृते च परतिकर्तव्यम एष धर्मः सनातनः सॊ ऽयं तत परतिकारार्थी तवत्तः संमानम अर्हति 101 तवन्निमित्तम अनेनाहं बहुमानात परचॊदितः यॊजनानां शतं चापि कपिर एष समाप्लुतः तव सानुषु विश्रान्तः शेषं परक्रमताम इति 102 तिष्ठ तवं हरिशार्दूल मयि विश्रम्य गम्यताम तद इदं गन्धवत सवादु कन्दमूलफलं बहु तद आस्वाद्य हरिश्रेष्ठ विश्रान्तॊ ऽनुगमिष्यसि 103 अस्माकम अपि संबन्धः कपिमुख्यस तवयास्ति वै परख्यतस तरिषु लॊकेषु महागुणपरिग्रहः 104 वेगवन्तः पलवन्तॊ ये पलवगा मारुतात्मज तेषां मुख्यतमं मन्ये तवाम अहं कपिकुञ्जर 105 अतिथिः किल पूजार्हः पराकृतॊ ऽपि विजानता धर्मं जिज्ञासमानेन किं पुनर यादृशॊ भवान 106 तवं हि देववरिष्ठस्य मारुतस्य महात्मनः पुत्रस तस्यैव वेगेन सदृशः कपिकुञ्जर 107 पूजिते तवयि धर्मज्ञ पूजां पराप्नॊति मारुतः तस्मात तवं पूजनीयॊ मे शृणु चाप्य अत्र कारणम 108 पूर्वं कृतयुगे तात पर्वताः पक्षिणॊ ऽभवन ते ऽपि जग्मुर दिशः सर्वा गरुडानिलवेगिनः 109 ततस तेषु परयातेषु देवसंघाः सहर्षिभिः भूतानि च भयं जग्मुस तेषां पतनशङ्कया 110 ततः करुद्धः सहस्राक्षः पर्वतानां शतक्रतुः पक्षांश चिच्छेद वज्रेण तत्र तत्र सहस्रशः 111 स माम उपगतः करुद्धॊ वज्रम उद्यम्य देवराट ततॊ ऽहं सहसा कषिप्तः शवसनेन महात्मना 112 अस्मिँल लवणतॊये च परक्षिप्तः पलवगॊत्तम गुप्तपक्षः समग्रश च तव पित्राभिरक्षितः 113 ततॊ ऽहं मानयामि तवां मान्यॊ हि मम मारुतः तवया मे हय एष संबन्धः कपिमुख्य महागुणः 114 अस्मिन्न एवंगते कार्ये सागरस्य ममैव च परीतिं परीतमना कर्तुं तवम अर्हसि महाकपे 115 शरमं मॊक्षय पूजां च गृहाण कपिसत्तम परीतिं च बहुमन्यस्व परीतॊ ऽसमि तव दर्शनात 116 एवम उक्तः कपिश्रेष्ठस तं नगॊत्तमम अब्रवीत परीतॊ ऽसमि कृतम आतिथ्यं मन्युर एषॊ ऽपनीयताम 117 तवरते कार्यकालॊ मे अहश चाप्य अतिवर्तते परतिज्ञा च मया दत्ता न सथातव्यम इहान्तरा 118 इत्य उक्त्वा पाणिना शैलम आलभ्य हरिपुंगवः जगामाकाशम आविश्य वीर्यवान परहसन्न इव 119 स पर्वतसमुद्राभ्यां बहुमानाद अवेक्षितः पूजितश चॊपपन्नाभिर आशीर्भिर अनिलात्मजः 120 अथॊर्ध्वं दूरम उत्पत्य हित्वा शैलमहार्णवौ पितुः पन्थानम आस्थाय जगाम विमले ऽमबरे 121 भूयश चॊर्ध्वगतिं पराप्य गिरिं तम अवलॊकयन वायुसूनुर निरालम्बे जगाम विमले ऽमबरे 122 तद दवितीयं हनुमतॊ दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम परशशंसुः सुराः सर्वे सिद्धाश च परमर्षयः 123 देवताश चाभवन हृष्टास तत्रस्थास तस्य कर्मणा काञ्चनस्य सुनाभस्य सहस्राक्षश च वासवः 124 उवाच वचनं धीमान परितॊषात सगद्गदम सुनाभं पर्वतश्रेष्ठं सवयम एव शचीपतिः 125 हिरण्यनाभशैलेन्द्रपरितुष्टॊ ऽसमि ते भृशम अभयं ते परयच्छामि तिष्ठ सौम्य यथासुखम 126 साह्यं कृतं ते सुमहद विक्रान्तस्य हनूमतः करमतॊ यॊजनशतं निर्भयस्य भये सति 127 रामस्यैष हि दौत्येन याति दाशरथेर हरिः सत्क्रियां कुर्वता शक्या तॊषितॊ ऽसमि दृढं तवया 128 ततः परहर्षम अलभद विपुलं पर्वतॊत्तमः देवतानां पतिं दृष्ट्वा परितुष्टं शतक्रतुम 129 स वै दत्तवरः शैलॊ बभूवावस्थितस तदा हनूमांश च मुहूर्तेन वयतिचक्राम सागरम 130 ततॊ देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश च परमर्षयः अब्रुवन सूर्यसंकाशां सुरसां नागमातरम 131 अयं वातात्मजः शरीमान पलवते सागरॊपरि हनूमान नाम तस्य तवं मुहूर्तं विघ्नम आचर 132 राक्षसं रूपम आस्थाय सुघॊरं पर्वतॊपमम दंष्ट्राकरालं पिङ्गाक्षं वक्त्रं कृत्वा नभःस्पृशम 133 बलम इच्छामहे जञातुं भूयश चास्य पराक्रमम तवां विजेष्यत्य उपायेन विषदं वा गमिष्यति 134 एवम उक्ता तु सा देवी दैवतैर अभिसत्कृता समुद्रमध्ये सुरसा बिभ्रती राक्षसं वपुः 135 विकृतं च विरूपं च सर्वस्य च भयावहम पलवमानं हनूमन्तम आवृत्येदम उवाच ह 136 मम भक्षः परदिष्टस तवम ईश्वरैर वानरर्षभ अहं तवां भक्षयिष्यामि परविशेदं ममाननम 137 एवम उक्तः सुरसया पराञ्जलिर वानरर्षभः परहृष्टवदनः शरीमान इदं वचनम अब्रवीत 138 रामॊ दाशरथिर नाम परविष्टॊ दण्डकावनम लक्ष्मणेन सह भरात्रा वैदेह्या चापि भार्यया 139 अस्य कार्यविषक्तस्य बद्धवैरस्य राक्षसैः तस्य सीता हृता भार्या रावणेन यशस्विनी 140 तस्याः सकाशं दूतॊ ऽहं गमिष्ये रामशासनात कर्तुम अर्हसि रामस्य साह्यं विषयवासिनि 141 अथ वा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्टकारिणम आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं परतिशृणॊमि ते 142 एवम उक्ता हनुमता सुरसा कामरूपिणी अब्रवीन नातिवर्तेन मां कश चिद एष वरॊ मम 143 एवम उक्तः सुरसया करुद्धॊ वानरपुंगवः अब्रवीत कुरु वै वक्त्रं येन मां विषहिष्यसे 144 इत्य उक्त्वा सुरसां करुद्धॊ दशयॊजनम आयतः दशयॊजनविस्तारॊ बभूव हनुमांस तदा 145 तं दृष्ट्वा मेघसंकाशं दशयॊजनम आयतम चकार सुरसाप्य आस्यं विंशद्यॊजनम आयतम 146 हनुमांस तु ततः करुद्धस तरिंशद्यॊजनम आयतः चकार सुरसा वक्त्रं चत्वारिंशत तथॊच्छ्रितम 147 बभूव हनुमान वीरः पञ्चाशद्यॊजनॊच्छ्रितः चकार सुरसा वक्त्रं षष्टियॊजनम आयतम 148 तथैव हनुमान वीरः सप्ततिं यॊजनॊच्छ्रितः चकार सुरसा वक्त्रम अशीतिं यॊजनायतम 149 हनूमान अचल परख्यॊ नवतिं यॊजनॊच्छ्रितः चकार सुरसा वक्त्रं शतयॊजनम आयतम 150 तद दृष्ट्वा वयादितं तव आस्यं वायुपुत्रः स बुद्धिमान दीर्घजिह्वं सुरसया सुघॊरं नरकॊपमम 151 स संक्षिप्यात्मनः कायं जीमूत इव मारुतिः तस्मिन मुहूर्ते हनुमान बभूवाङ्गुष्ठमात्रकः 152 सॊ ऽभिपत्याशु तद वक्त्रं निष्पत्य च महाजवः अन्तरिक्षे सथितः शरीमान इदं वचनम अब्रवीत 153 परविष्टॊ ऽसमि हि ते वक्त्रं दाक्षायणि नमॊ ऽसतु ते गमिष्ये यत्र वैदेही सत्यं चास्तु वचस तव 154 तं दृष्ट्वा वदनान मुक्तं चन्द्रं राहुमुखाद इव अब्रवीत सुरसा देवी सवेन रूपेण वानरम 155 अर्थसिद्ध्यै हरिश्रेष्ठ गच्छ सौम्य यथासुखम समानय च वैदेहीं राघवेण महात्मना 156 तत तृतीयं हनुमतॊ दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम साधु साध्व इति भूतानि परशशंसुस तदा हरिम 157 स सागरम अनाधृष्यम अभ्येत्य वरुणालयम जगामाकाशम आविश्य वेगेन गरुणॊपमः 158 सेविते वारिधारिभिः पतगैश च निषेविते चरिते कैशिकाचार्यैर ऐरावतनिषेविते 159 सिंहकुञ्जरशार्दूलपतगॊरगवाहनैः विमानैः संपतद्भिश च विमलैः समलंकृते 160 वज्राशनिसमाघातैः पावकैर उपशॊभिते कृतपुण्यैर महाभागैः सवर्गजिद्भिर अलंकृते 161 बहता हव्यम अत्यन्तं सेविते चित्रभानुना गरहनक्षत्रचन्द्रार्कतारागणविभूषिते 162 महर्षिगणगन्धर्वनागयक्षसमाकुले विविक्ते विमले विश्वे विश्वावसुनिषेविते 163 देवराजगजाक्रान्ते चन्द्रसूर्यपथे शिवे विताने जीवलॊकस्य विततॊ बरह्मनिर्मिते 164 बहुशः सेविते वीरैर विद्याधरगणैर वरैः कपिना कृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे 165 परविशन्न अभ्रजालानि निष्पतंश च पुनः पुनः परावृषीन्दुर इवाभाति निष्पतन परविशंस तदा 166 पलवमानं तु तं दृष्ट्वा सिंहिका नाम राक्षसी मनसा चिन्तयाम आस परवृद्धा कामरूपिणी 167 अद्य दीर्घस्य कालस्य भविष्याम्य अहम आशिता इदं हि मे महत सत्त्वं चिरस्य वशम आगतम 168 इति संचिन्त्य मनसा छायाम अस्य समक्षिपत छायायां संगृहीतायां चिन्तयाम आस वानरः 169 समाक्षिप्तॊ ऽसमि सहसा पङ्गूकृतपराक्रमः परतिलॊमेन वातेन महानौर इव सागरे 170 तिर्यग ऊर्ध्वम अधश चैव वीक्षमाणस ततः कपिः ददर्श स महासत्त्वम उत्थितं लवणाम्भसि 171 कपिराज्ञा यद आख्यातं सत्त्वम अद्भुतदर्शनम छायाग्राहि महावीर्यं तद इदं नात्र संशयः 172 स तां बुद्ध्वार्थतत्त्वेन सिंहिकां मतिमान कपिः वयवर्धत महाकायः परावृषीव बलाहकः 173 तस्य सा कायम उद्वीक्ष्य वर्धमानं महाकपेः वक्त्रं परसारयाम आस पातालाम्बरसंनिभम 174 स ददर्श ततस तस्या विकृतं सुमहन मुखम कायमात्रं च मेधावी मर्माणि च महाकपिः 175 स तस्या विवृते वक्त्रे वज्रसंहननः कपिः संक्षिप्य मुहुर आत्मानं निष्पपात महाबलः 176 आस्ये तस्या निमज्जन्तं ददृशुः सिद्धचारणाः गरस्यमानं यथा चन्द्रं पूर्णं पर्वणि राहुणा 177 ततस तस्य नखैस तीक्ष्णैर मर्माण्य उत्कृत्य वानरः उत्पपाताथ वेगेन मनःसंपातविक्रमः 178 तां हतां वानरेणाशु पतितां वीक्ष्य सिंहिकाम भूतान्य आकाशचारीणि तम ऊचुः पलवगर्षभम 179 भीमम अद्य कृतं कर्म महत सत्त्वं तवया हतम साधयार्थम अभिप्रेतम अरिष्टं पलवतां वर 180 यस्य तव एतानि चत्वारि वानरेन्द्र यथा तव धृतिर दृष्टिर मतिर दाक्ष्यं स कर्मसु न सीदति 181 स तैः संभावितः पूज्यः परतिपन्नप्रयॊजनः जगामाकाशम आविश्य पन्नगाशनवत कपिः 182 पराप्तभूयिष्ठ पारस तु सर्वतः परतिलॊकयन यॊजनानां शतस्यान्ते वनराजिं ददर्श सः 183 ददर्श च पतन्न एव विविधद्रुमभूषितम दवीपं शाखामृगश्रेष्ठॊ मलयॊपवनानि च 184 सागरं सागरानूपान सागरानूपजान दरुमान सागरस्य च पत्नीनां मुखान्य अपि विलॊकयन 185 स महामेघसंकाशं समीक्ष्यात्मानम आत्मना निरुन्धन्तम इवाकाशं चकार मतिमान मतिम 186 कायवृद्धिं परवेगं च मम दृष्ट्वैव राक्षसाः मयि कौतूहलं कुर्युर इति मेने महाकपिः 187 ततः शरीरं संक्षिप्य तन महीधरसंनिभम पुनः परकृतिम आपेदे वीतमॊह इवात्मवान 188 स चारुनानाविधरूपधारी; परं समासाद्य समुद्रतीरम परैर अशक्यप्रतिपन्नरूपः; समीक्षितात्मा समवेक्षितार्थः 189 ततः स लम्बस्य गिरेः समृद्धे; विचित्रकूटे निपपात कूटे सकेतकॊद्दालकनालिकेरे; महाद्रिकूटप्रतिमॊ महात्मा 190 स सागरं दानवपन्नगायुतं; बलेन विक्रम्य महॊर्मिमालिनम निपत्य तीरे च महॊदधेस तदा; ददर्श लङ्काम अमरावतीम इव |