Book 3
Chapter 31
|
1
tataḥ śūrpaṇakhā dīnā rāvaṇaṃ lokarāvaṇam amātyamadhye saṃkruddhā paruṣaṃ vākyam abravīt 2 pramattaḥ kāmabhogeṣu svairavṛtto niraṅkuśaḥ samutpannaṃ bhayaṃ ghoraṃ boddhavyaṃ nāvabudhyase 3 saktaṃ grāmyeṣu bhogeṣu kāmavṛttaṃ mahīpatim lubdhaṃ na bahu manyante śmaśānāgnim iva prajāḥ 4 svayaṃ kāryāṇi yaḥ kāle nānutiṣṭhati pārthivaḥ sa tu vai saha rājyena taiś ca kāryair vinaśyati 5 ayuktacāraṃ durdarśam asvādhīnaṃ narādhipam varjayanti narā dūrān nadīpaṅkam iva dvipāḥ 6 ye na rakṣanti viṣayam asvādhīnā narādhipaḥ te na vṛddhyā prakāśante girayaḥ sāgare yathā 7 ātmavadbhir vigṛhya tvaṃ devagandharvadānavaiḥ ayuktacāraś capalaḥ kathaṃ rājā bhaviṣyasi 8 yeṣāṃ cāraś ca kośaś ca nayaś ca jayatāṃ vara asvādhīnā narendrāṇāṃ prākṛtais te janaiḥ samāḥ 9 yasmāt paśyanti dūrasthān sarvān arthān narādhipāḥ cāreṇa tasmād ucyante rājāno dīrghacakṣuṣaḥ 10 ayuktacāraṃ manye tvāṃ prākṛtaiḥ sacivair vṛtam svajanaṃ ca janasthānaṃ hataṃ yo nāvabudhyase 11 caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṃ bhīmakarmaṇām hatāny ekena rāmeṇa kharaś ca sahadūṣaṇaḥ 12 ṛṣīṇām abhayaṃ dattaṃ kṛtakṣemāś ca daṇḍakāḥ dharṣitaṃ ca janasthānaṃ rāmeṇākliṣṭakarmaṇā 13 tvaṃ tu lubdhaḥ pramattaś ca parādhīnaś ca rāvaṇa viṣaye sve samutpannaṃ bhayaṃ yo nāvabudhyase 14 tīkṣṇam alpapradātāraṃ pramattaṃ garvitaṃ śaṭham vyasane sarvabhūtāni nābhidhāvanti pārthivam 15 atimāninam agrāhyam ātmasaṃbhāvitaṃ naram krodhanaṃ vyasane hanti svajano 'pi narādhipam 16 nānutiṣṭhati kāryāṇi bhayeṣu na bibheti ca kṣipraṃ rājyāc cyuto dīnas tṛṇais tulyo bhaviṣyati 17 śuṣkakāṣṭhair bhavet kāryaṃ loṣṭair api ca pāṃsubhiḥ na tu sthānāt paribhraṣṭaiḥ kāryaṃ syād vasudhādhipaiḥ 18 upabhuktaṃ yathā vāsaḥ srajo vā mṛditā yathā evaṃ rājyāt paribhraṣṭaḥ samartho 'pi nirarthakaḥ 19 apramattaś ca yo rājā sarvajño vijitendriyaḥ kṛtajño dharmaśīlaś ca sa rājā tiṣṭhate ciram 20 nayanābhyāṃ prasupto 'pi jāgarti nayacakṣuṣā vyaktakrodhaprasādaś ca sa rājā pūjyate janaiḥ 21 tvaṃ tu rāvaṇadurbuddhir guṇair etair vivarjitaḥ yasya te 'viditaś cārai rakṣasāṃ sumahān vadhaḥ 22 parāvamantā viṣayeṣu saṃgato; nadeśa kālapravibhāga tattvavit ayuktabuddhir guṇadoṣaniścaye; vipannarājyo na cirād vipatsyate 23 iti svadoṣān parikīrtitāṃs tayā; samīkṣya buddhyā kṣaṇadācareśvaraḥ dhanena darpeṇa balena cānvito; vicintayām āsa ciraṃ sa rāvaṇaḥ |
1
ततः शूर्पणखा दीना रावणं लॊकरावणम अमात्यमध्ये संक्रुद्धा परुषं वाक्यम अब्रवीत 2 परमत्तः कामभॊगेषु सवैरवृत्तॊ निरङ्कुशः समुत्पन्नं भयं घॊरं बॊद्धव्यं नावबुध्यसे 3 सक्तं गराम्येषु भॊगेषु कामवृत्तं महीपतिम लुब्धं न बहु मन्यन्ते शमशानाग्निम इव परजाः 4 सवयं कार्याणि यः काले नानुतिष्ठति पार्थिवः स तु वै सह राज्येन तैश च कार्यैर विनश्यति 5 अयुक्तचारं दुर्दर्शम अस्वाधीनं नराधिपम वर्जयन्ति नरा दूरान नदीपङ्कम इव दविपाः 6 ये न रक्षन्ति विषयम अस्वाधीना नराधिपः ते न वृद्ध्या परकाशन्ते गिरयः सागरे यथा 7 आत्मवद्भिर विगृह्य तवं देवगन्धर्वदानवैः अयुक्तचारश चपलः कथं राजा भविष्यसि 8 येषां चारश च कॊशश च नयश च जयतां वर अस्वाधीना नरेन्द्राणां पराकृतैस ते जनैः समाः 9 यस्मात पश्यन्ति दूरस्थान सर्वान अर्थान नराधिपाः चारेण तस्माद उच्यन्ते राजानॊ दीर्घचक्षुषः 10 अयुक्तचारं मन्ये तवां पराकृतैः सचिवैर वृतम सवजनं च जनस्थानं हतं यॊ नावबुध्यसे 11 चतुर्दश सहस्राणि रक्षसां भीमकर्मणाम हतान्य एकेन रामेण खरश च सहदूषणः 12 ऋषीणाम अभयं दत्तं कृतक्षेमाश च दण्डकाः धर्षितं च जनस्थानं रामेणाक्लिष्टकर्मणा 13 तवं तु लुब्धः परमत्तश च पराधीनश च रावण विषये सवे समुत्पन्नं भयं यॊ नावबुध्यसे 14 तीक्ष्णम अल्पप्रदातारं परमत्तं गर्वितं शठम वयसने सर्वभूतानि नाभिधावन्ति पार्थिवम 15 अतिमानिनम अग्राह्यम आत्मसंभावितं नरम करॊधनं वयसने हन्ति सवजनॊ ऽपि नराधिपम 16 नानुतिष्ठति कार्याणि भयेषु न बिभेति च कषिप्रं राज्याच चयुतॊ दीनस तृणैस तुल्यॊ भविष्यति 17 शुष्ककाष्ठैर भवेत कार्यं लॊष्टैर अपि च पांसुभिः न तु सथानात परिभ्रष्टैः कार्यं सयाद वसुधाधिपैः 18 उपभुक्तं यथा वासः सरजॊ वा मृदिता यथा एवं राज्यात परिभ्रष्टः समर्थॊ ऽपि निरर्थकः 19 अप्रमत्तश च यॊ राजा सर्वज्ञॊ विजितेन्द्रियः कृतज्ञॊ धर्मशीलश च स राजा तिष्ठते चिरम 20 नयनाभ्यां परसुप्तॊ ऽपि जागर्ति नयचक्षुषा वयक्तक्रॊधप्रसादश च स राजा पूज्यते जनैः 21 तवं तु रावणदुर्बुद्धिर गुणैर एतैर विवर्जितः यस्य ते ऽविदितश चारै रक्षसां सुमहान वधः 22 परावमन्ता विषयेषु संगतॊ; नदेश कालप्रविभाग तत्त्ववित अयुक्तबुद्धिर गुणदॊषनिश्चये; विपन्नराज्यॊ न चिराद विपत्स्यते 23 इति सवदॊषान परिकीर्तितांस तया; समीक्ष्य बुद्ध्या कषणदाचरेश्वरः धनेन दर्पेण बलेन चान्वितॊ; विचिन्तयाम आस चिरं स रावणः |