Book 2
Chapter 72
|
1
atra yātrāṃ samīhantaṃ śatrughno lakṣmaṇānujaḥ bharataṃ śokasaṃtaptam idaṃ vacanam abravīt 2 gatir yaḥ sarvabhūtānāṃ duḥkhe kiṃ punar ātmanaḥ sa rāmaḥ sattva saṃpannaḥ striyā pravrājito vanam 3 balavān vīrya saṃpanno lakṣmaṇo nāma yo 'py asau kiṃ na mocayate rāmaṃ kṛtvāpi pitṛnigraham 4 pūrvam eva tu nigrāhyaḥ samavekṣya nayānayau utpathaṃ yaḥ samārūḍho nāryā rājā vaśaṃ gataḥ 5 iti saṃbhāṣamāṇe tu śatrughne lakṣmaṇānuje prāgdvāre 'bhūt tadā kubjā sarvābharaṇabhūṣitā 6 liptā candanasāreṇa rājavastrāṇi bibhratī mekhalā dāmabhiś citrai rajjubaddheva vānarī 7 tāṃ samīkṣya tadā dvāḥstho bhṛśaṃ pāpasya kāriṇīm gṛhītvākaruṇaṃ kubjāṃ śatrughnāya nyavedayat 8 yasyāḥ kṛte vane rāmo nyastadehaś ca vaḥ pitā seyaṃ pāpā nṛśaṃsā ca tasyāḥ kuru yathāmati 9 śatrughnaś ca tad ājñāya vacanaṃ bhṛśaduḥkhitaḥ antaḥpuracarān sarvān ity uvāca dhṛtavrataḥ 10 tīvram utpāditaṃ duḥkhaṃ bhrātṝṇāṃ me tathā pituḥ yayā seyaṃ nṛśaṃsasya karmaṇaḥ phalam aśnutām 11 evam uktā ca tenāśu sakhī janasamāvṛtā gṛhītā balavat kubjā sā tadgṛham anādayat 12 tataḥ subhṛśa saṃtaptas tasyāḥ sarvaḥ sakhījanaḥ kruddham ājñāya śatrughnaṃ vyapalāyata sarvaśaḥ 13 amantrayata kṛtsnaś ca tasyāḥ sarvasakhījanaḥ yathāyaṃ samupakrānto niḥśeṣaṃ naḥ kariṣyati 14 sānukrośāṃ vadānyāṃ ca dharmajñāṃ ca yaśasvinīm kausalyāṃ śaraṇaṃ yāmaḥ sā hi no 'stu dhruvā gatiḥ 15 sa ca roṣeṇa tāmrākṣaḥ śatrughnaḥ śatrutāpanaḥ vicakarṣa tadā kubjāṃ krośantīṃ pṛthivītale 16 tasyā hy ākṛṣyamāṇāyā mantharāyās tatas tataḥ citraṃ bahuvidhaṃ bhāṇḍaṃ pṛthivyāṃ tad vyaśīryata 17 tena bhāṇḍena saṃkīrṇaṃ śrīmadrājaniveśanam aśobhata tadā bhūyaḥ śāradaṃ gaganaṃ yathā 18 sa balī balavat krodhād gṛhītvā puruṣarṣabhaḥ kaikeyīm abhinirbhartsya babhāṣe paruṣaṃ vacaḥ 19 tair vākyaiḥ paruṣair duḥkhaiḥ kaikeyī bhṛśaduḥkhitā śatrughna bhayasaṃtrastā putraṃ śaraṇam āgatā 20 tāṃ prekṣya bharataḥ kruddhaṃ śatrughnam idam abravīt avadhyāḥ sarvabhūtānāṃ pramadāḥ kṣamyatām iti 21 hanyām aham imāṃ pāpāṃ kaikeyīṃ duṣṭacāriṇīm yadi māṃ dhārmiko rāmo nāsūyen mātṛghātakam 22 imām api hatāṃ kubjāṃ yadi jānāti rāghavaḥ tvāṃ ca māṃ caiva dharmātmā nābhibhāṣiṣyate dhruvam 23 bharatasya vacaḥ śrutvā śatrughno lakṣmaṇānujaḥ nyavartata tato roṣāt tāṃ mumoca ca mantharām 24 sā pādamūle kaikeyyā mantharā nipapāta ha niḥśvasantī suduḥkhārtā kṛpaṇaṃ vilalāpa ca 25 śatrughnavikṣepavimūḍhasaṃjñāṃ; samīkṣya kubjāṃ bharatasya mātā śanaiḥ samāśvāsayad ārtarūpāṃ; krauñcīṃ vilagnām iva vīkṣamāṇām |
1
अत्र यात्रां समीहन्तं शत्रुघ्नॊ लक्ष्मणानुजः भरतं शॊकसंतप्तम इदं वचनम अब्रवीत 2 गतिर यः सर्वभूतानां दुःखे किं पुनर आत्मनः स रामः सत्त्व संपन्नः सत्रिया परव्राजितॊ वनम 3 बलवान वीर्य संपन्नॊ लक्ष्मणॊ नाम यॊ ऽपय असौ किं न मॊचयते रामं कृत्वापि पितृनिग्रहम 4 पूर्वम एव तु निग्राह्यः समवेक्ष्य नयानयौ उत्पथं यः समारूढॊ नार्या राजा वशं गतः 5 इति संभाषमाणे तु शत्रुघ्ने लक्ष्मणानुजे पराग्द्वारे ऽभूत तदा कुब्जा सर्वाभरणभूषिता 6 लिप्ता चन्दनसारेण राजवस्त्राणि बिभ्रती मेखला दामभिश चित्रै रज्जुबद्धेव वानरी 7 तां समीक्ष्य तदा दवाःस्थॊ भृशं पापस्य कारिणीम गृहीत्वाकरुणं कुब्जां शत्रुघ्नाय नयवेदयत 8 यस्याः कृते वने रामॊ नयस्तदेहश च वः पिता सेयं पापा नृशंसा च तस्याः कुरु यथामति 9 शत्रुघ्नश च तद आज्ञाय वचनं भृशदुःखितः अन्तःपुरचरान सर्वान इत्य उवाच धृतव्रतः 10 तीव्रम उत्पादितं दुःखं भरातॄणां मे तथा पितुः यया सेयं नृशंसस्य कर्मणः फलम अश्नुताम 11 एवम उक्ता च तेनाशु सखी जनसमावृता गृहीता बलवत कुब्जा सा तद्गृहम अनादयत 12 ततः सुभृश संतप्तस तस्याः सर्वः सखीजनः करुद्धम आज्ञाय शत्रुघ्नं वयपलायत सर्वशः 13 अमन्त्रयत कृत्स्नश च तस्याः सर्वसखीजनः यथायं समुपक्रान्तॊ निःशेषं नः करिष्यति 14 सानुक्रॊशां वदान्यां च धर्मज्ञां च यशस्विनीम कौसल्यां शरणं यामः सा हि नॊ ऽसतु धरुवा गतिः 15 स च रॊषेण ताम्राक्षः शत्रुघ्नः शत्रुतापनः विचकर्ष तदा कुब्जां करॊशन्तीं पृथिवीतले 16 तस्या हय आकृष्यमाणाया मन्थरायास ततस ततः चित्रं बहुविधं भाण्डं पृथिव्यां तद वयशीर्यत 17 तेन भाण्डेन संकीर्णं शरीमद्राजनिवेशनम अशॊभत तदा भूयः शारदं गगनं यथा 18 स बली बलवत करॊधाद गृहीत्वा पुरुषर्षभः कैकेयीम अभिनिर्भर्त्स्य बभाषे परुषं वचः 19 तैर वाक्यैः परुषैर दुःखैः कैकेयी भृशदुःखिता शत्रुघ्न भयसंत्रस्ता पुत्रं शरणम आगता 20 तां परेक्ष्य भरतः करुद्धं शत्रुघ्नम इदम अब्रवीत अवध्याः सर्वभूतानां परमदाः कषम्यताम इति 21 हन्याम अहम इमां पापां कैकेयीं दुष्टचारिणीम यदि मां धार्मिकॊ रामॊ नासूयेन मातृघातकम 22 इमाम अपि हतां कुब्जां यदि जानाति राघवः तवां च मां चैव धर्मात्मा नाभिभाषिष्यते धरुवम 23 भरतस्य वचः शरुत्वा शत्रुघ्नॊ लक्ष्मणानुजः नयवर्तत ततॊ रॊषात तां मुमॊच च मन्थराम 24 सा पादमूले कैकेय्या मन्थरा निपपात ह निःश्वसन्ती सुदुःखार्ता कृपणं विललाप च 25 शत्रुघ्नविक्षेपविमूढसंज्ञां; समीक्ष्य कुब्जां भरतस्य माता शनैः समाश्वासयद आर्तरूपां; करौञ्चीं विलग्नाम इव वीक्षमाणाम |