Book 2
Chapter 52
|
1
pratyāśvasto yadā rājā mohāt pratyāgataḥ punaḥ athājuhāva taṃ sūtaṃ rāmavṛttāntakāraṇāt 2 vṛddhaṃ paramasaṃtaptaṃ navagraham iva dvipam viniḥśvasantaṃ dhyāyantam asvastham iva kuñjaram 3 rājā tu rajasā sūtaṃ dhvastāṅgaṃ samupasthitam aśru pūrṇamukhaṃ dīnam uvāca paramārtavat 4 kva nu vatsyati dharmātmā vṛkṣamūlam upāśritaḥ so 'tyantasukhitaḥ sūta kim aśiṣyati rāghavaḥ bhūmipālātmajo bhūmau śete katham anāthavat 5 yaṃ yāntam anuyānti sma padāti rathakuñjarāḥ sa vatsyati kathaṃ rāmo vijanaṃ vanam āśritaḥ 6 vyālair mṛgair ācaritaṃ kṛṣṇasarpaniṣevitam kathaṃ kumārau vaidehyā sārdhaṃ vanam upasthitau 7 sukumāryā tapasvinyā sumantra saha sītayā rājaputrau kathaṃ pādair avaruhya rathād gatau 8 siddhārthaḥ khalu sūta tvaṃ yena dṛṣṭau mamātmajau vanāntaṃ praviśantau tāv aśvināv iva mandaram 9 kim uvāca vaco rāmaḥ kim uvāca ca lakṣmaṇaḥ sumantra vanam āsādya kim uvāca ca maithilī āsitaṃ śayitaṃ bhuktaṃ sūta rāmasya kīrtaya 10 iti sūto narendreṇa coditaḥ sajjamānayā uvāca vācā rājānaṃ sabāṣpaparirabdhayā 11 abravīn māṃ mahārāja dharmam evānupālayan añjaliṃ rāghavaḥ kṛtvā śirasābhipraṇamya ca 12 sūta madvacanāt tasya tātasya viditātmanaḥ śirasā vandanīyasya vandyau pādau mahātmanaḥ 13 sarvam antaḥpuraṃ vācyaṃ sūta mad vacanāt tvayā ārogyam aviśeṣeṇa yathārhaṃ cābhivādanam 14 mātā ca mama kausalyā kuśalaṃ cābhivādanam devi devasya pādau ca devavat paripālaya 15 bharataḥ kuśalaṃ vācyo vācyo madvacanena ca sarvāsv eva yathānyāyaṃ vṛttiṃ vartasva mātṛṣu 16 vaktavyaś ca mahābāhur ikṣvākukulanandanaḥ pitaraṃ yauvarājyastho rājyastham anupālaya 17 ity evaṃ māṃ mahārāja bruvann eva mahāyaśāḥ rāmo rājīvatāmrākṣo bhṛśam aśrūṇy avartayat 18 lakṣmaṇas tu susaṃkruddho niḥśvasan vākyam abravīt kenāyam aparādhena rājaputro vivāsitaḥ 19 yadi pravrājito rāmo lobhakāraṇakāritam varadānanimittaṃ vā sarvathā duṣkṛtaṃ kṛtam rāmasya tu parityāge na hetum upalakṣaye 20 asamīkṣya samārabdhaṃ viruddhaṃ buddhilāghavāt janayiṣyati saṃkrośaṃ rāghavasya vivāsanam 21 ahaṃ tāvan mahārāje pitṛtvaṃ nopalakṣaye bhrātā bhartā ca bandhuś ca pitā ca mama rāghavaḥ 22 sarvalokapriyaṃ tyaktvā sarvalokahite ratam sarvaloko 'nurajyeta kathaṃ tvānena karmaṇā 23 jānakī tu mahārāja niḥśvasantī tapasvinī bhūtopahatacitteva viṣṭhitā vṛṣmṛtā sthitā 24 adṛṣṭapūrvavyasanā rājaputrī yaśasvinī tena duḥkhena rudatī naiva māṃ kiṃ cid abravīt 25 udvīkṣamāṇā bhartāraṃ mukhena pariśuṣyatā mumoca sahasā bāṣpaṃ māṃ prayāntam udīkṣya sā 26 tathaiva rāmo 'śrumukhaḥ kṛtāñjaliḥ; sthito 'bhaval lakṣmaṇabāhupālitaḥ tathaiva sītā rudatī tapasvinī; nirīkṣate rājarathaṃ tathaiva mām |
1
परत्याश्वस्तॊ यदा राजा मॊहात परत्यागतः पुनः अथाजुहाव तं सूतं रामवृत्तान्तकारणात 2 वृद्धं परमसंतप्तं नवग्रहम इव दविपम विनिःश्वसन्तं धयायन्तम अस्वस्थम इव कुञ्जरम 3 राजा तु रजसा सूतं धवस्ताङ्गं समुपस्थितम अश्रु पूर्णमुखं दीनम उवाच परमार्तवत 4 कव नु वत्स्यति धर्मात्मा वृक्षमूलम उपाश्रितः सॊ ऽतयन्तसुखितः सूत किम अशिष्यति राघवः भूमिपालात्मजॊ भूमौ शेते कथम अनाथवत 5 यं यान्तम अनुयान्ति सम पदाति रथकुञ्जराः स वत्स्यति कथं रामॊ विजनं वनम आश्रितः 6 वयालैर मृगैर आचरितं कृष्णसर्पनिषेवितम कथं कुमारौ वैदेह्या सार्धं वनम उपस्थितौ 7 सुकुमार्या तपस्विन्या सुमन्त्र सह सीतया राजपुत्रौ कथं पादैर अवरुह्य रथाद गतौ 8 सिद्धार्थः खलु सूत तवं येन दृष्टौ ममात्मजौ वनान्तं परविशन्तौ ताव अश्विनाव इव मन्दरम 9 किम उवाच वचॊ रामः किम उवाच च लक्ष्मणः सुमन्त्र वनम आसाद्य किम उवाच च मैथिली आसितं शयितं भुक्तं सूत रामस्य कीर्तय 10 इति सूतॊ नरेन्द्रेण चॊदितः सज्जमानया उवाच वाचा राजानं सबाष्पपरिरब्धया 11 अब्रवीन मां महाराज धर्मम एवानुपालयन अञ्जलिं राघवः कृत्वा शिरसाभिप्रणम्य च 12 सूत मद्वचनात तस्य तातस्य विदितात्मनः शिरसा वन्दनीयस्य वन्द्यौ पादौ महात्मनः 13 सर्वम अन्तःपुरं वाच्यं सूत मद वचनात तवया आरॊग्यम अविशेषेण यथार्हं चाभिवादनम 14 माता च मम कौसल्या कुशलं चाभिवादनम देवि देवस्य पादौ च देववत परिपालय 15 भरतः कुशलं वाच्यॊ वाच्यॊ मद्वचनेन च सर्वास्व एव यथान्यायं वृत्तिं वर्तस्व मातृषु 16 वक्तव्यश च महाबाहुर इक्ष्वाकुकुलनन्दनः पितरं यौवराज्यस्थॊ राज्यस्थम अनुपालय 17 इत्य एवं मां महाराज बरुवन्न एव महायशाः रामॊ राजीवताम्राक्षॊ भृशम अश्रूण्य अवर्तयत 18 लक्ष्मणस तु सुसंक्रुद्धॊ निःश्वसन वाक्यम अब्रवीत केनायम अपराधेन राजपुत्रॊ विवासितः 19 यदि परव्राजितॊ रामॊ लॊभकारणकारितम वरदाननिमित्तं वा सर्वथा दुष्कृतं कृतम रामस्य तु परित्यागे न हेतुम उपलक्षये 20 असमीक्ष्य समारब्धं विरुद्धं बुद्धिलाघवात जनयिष्यति संक्रॊशं राघवस्य विवासनम 21 अहं तावन महाराजे पितृत्वं नॊपलक्षये भराता भर्ता च बन्धुश च पिता च मम राघवः 22 सर्वलॊकप्रियं तयक्त्वा सर्वलॊकहिते रतम सर्वलॊकॊ ऽनुरज्येत कथं तवानेन कर्मणा 23 जानकी तु महाराज निःश्वसन्ती तपस्विनी भूतॊपहतचित्तेव विष्ठिता वृष्मृता सथिता 24 अदृष्टपूर्वव्यसना राजपुत्री यशस्विनी तेन दुःखेन रुदती नैव मां किं चिद अब्रवीत 25 उद्वीक्षमाणा भर्तारं मुखेन परिशुष्यता मुमॊच सहसा बाष्पं मां परयान्तम उदीक्ष्य सा 26 तथैव रामॊ ऽशरुमुखः कृताञ्जलिः; सथितॊ ऽभवल लक्ष्मणबाहुपालितः तथैव सीता रुदती तपस्विनी; निरीक्षते राजरथं तथैव माम |