Book 2
Chapter 2
|
1
tataḥ pariṣadaṃ sarvām āmantrya vasudhādhipaḥ hitam uddharṣaṇaṃ cedam uvācāpratimaṃ vacaḥ 2 dundubhisvanakalpena gambhīreṇānunādinā svareṇa mahatā rājā jīgmūta iva nādayan 3 so 'ham ikṣvākubhiḥ pūrvair narendraiḥ paripālitam śreyasā yoktukāmo 'smi sukhārham akhilaṃ jagat 4 mayāpy ācaritaṃ pūrvaiḥ panthānam anugacchatā prajā nityam atandreṇa yathāśakty abhirakṣatā 5 idaṃ śarīraṃ kṛtsnasya lokasya caratā hitam pāṇḍur asyātapatrasyac chāyāyāṃ jaritaṃ mayā 6 prāpya varṣasahasrāṇi bahūny āyūṃṣi jīvitaḥ jīrṇasyāsya śarīrasya viśrāntim abhirocaye 7 rājaprabhāvajuṣṭāṃ hi durvahām ajitendriyaiḥ pariśrānto 'smi lokasya gurvīṃ dharmadhuraṃ vahan 8 so 'haṃ viśramam icchāmi putraṃ kṛtvā prajāhite saṃnikṛṣṭān imān sarvān anumānya dvijarṣabhān 9 anujāto hi me sarvair guṇair jyeṣṭho mamātmajaḥ puraṃdarasamo vīrye rāmaḥ parapuraṃjayaḥ 10 taṃ candram iva puṣyeṇa yuktaṃ dharmabhṛtāṃ varam yauvarājyena yoktāsmi prītaḥ puruṣapuṃgavam 11 anurūpaḥ sa vo nātho lakṣmīvāṁl lakṣmaṇāgrajaḥ trailokyam api nāthena yena syān nāthavattaram 12 anena śreyasā sadyaḥ saṃyojyāham imāṃ mahīm gatakleśo bhaviṣyāmi sute tasmin niveśya vai 13 iti bruvantaṃ muditāḥ pratyanandan nṛpā nṛpam vṛṣṭimantaṃ mahāmeghaṃ nardantam iva barhiṇaḥ 14 tasya dharmārthaviduṣo bhāvam ājñāya sarvaśaḥ ūcuś ca manasā jñātvā vṛddhaṃ daśarathaṃ nṛpam 15 anekavarṣasāhasro vṛddhas tvam asi pārthiva sa rāmaṃ yuvarājānam abhiṣiñcasva pārthivam 16 iti tadvacanaṃ śrutvā rājā teṣāṃ manaḥpriyam ajānann iva jijñāsur idaṃ vacanam abravīt 17 kathaṃ nu mayi dharmeṇa pṛthivīm anuśāsati bhavanto draṣṭum icchanti yuvarājaṃ mamātmajam 18 te tam ūcur mahātmānaṃ paurajānapadaiḥ saha bahavo nṛpa kalyāṇā guṇāḥ putrasya santi te 19 divyair guṇaiḥ śakrasamo rāmaḥ satyaparākramaḥ ikṣvākubhyo hi sarvebhyo 'py atirakto viśāmpate 20 rāmaḥ satpuruṣo loke satyadharmaparāyaṇaḥ dharmajñaḥ satyasaṃdhaś ca śīlavān anasūyakaḥ 21 kṣāntaḥ sāntvayitā ślakṣṇaḥ kṛtajño vijitendriyaḥ mṛduś ca sthiracittaś ca sadā bhavyo 'nasūyakaḥ 22 priyavādī ca bhūtānāṃ satyavādī ca rāghavaḥ bahuśrutānāṃ vṛddhānāṃ brāhmaṇānām upāsitā 23 tenāsyehātulā kīrtir yaśas tejaś ca vardhate devāsuramanuṣyāṇāṃ sarvāstreṣu viśāradaḥ 24 yadā vrajati saṃgrāmaṃ grāmārthe nagarasya vā gatvā saumitrisahito nāvijitya nivartate 25 saṃgrāmāt punar āgamya kuñjareṇa rathena vā paurān svajanavan nityaṃ kuśalaṃ paripṛcchati 26 putreṣv agniṣu dāreṣu preṣyaśiṣyagaṇeṣu ca nikhilenānupūrvyā ca pitā putrān ivaurasān 27 śuśrūṣante ca vaḥ śiṣyāḥ kac cit karmasu daṃśitāḥ iti naḥ puruṣavyāghraḥ sadā rāmo 'bhibhāṣate 28 vyasaneṣu manuṣyāṇāṃ bhṛśaṃ bhavati duḥkhitaḥ utsaveṣu ca sarveṣu piteva parituṣyati 29 satyavādī maheṣvāso vṛddhasevī jitendriyaḥ vatsaḥ śreyasi jātas te diṣṭyāsau tava rāghavaḥ diṣṭyā putraguṇair yukto mārīca iva kaśyapaḥ 30 balam ārogyam āyuś ca rāmasya viditātmanaḥ āśaṃsate janaḥ sarvo rāṣṭre puravare tathā 31 abhyantaraś ca bāhyaś ca paurajānapado janaḥ striyo vṛddhās taruṇyaś ca sāyaṃprātaḥ samāhitāḥ 32 sarvān devān namasyanti rāmasyārthe yaśasvinaḥ teṣām āyācitaṃ deva tvatprasādāt samṛdhyatām 33 rāmam indīvaraśyāmaṃ sarvaśatrunibarhaṇam paśyāmo yauvarājyasthaṃ tava rājottamātmajam 34 taṃ devadevopamam ātmajaṃ te; sarvasya lokasya hite niviṣṭam hitāya naḥ kṣipram udārajuṣṭaṃ; mudābhiṣektuṃ varada tvam arhasi |
1
ततः परिषदं सर्वाम आमन्त्र्य वसुधाधिपः हितम उद्धर्षणं चेदम उवाचाप्रतिमं वचः 2 दुन्दुभिस्वनकल्पेन गम्भीरेणानुनादिना सवरेण महता राजा जीग्मूत इव नादयन 3 सॊ ऽहम इक्ष्वाकुभिः पूर्वैर नरेन्द्रैः परिपालितम शरेयसा यॊक्तुकामॊ ऽसमि सुखार्हम अखिलं जगत 4 मयाप्य आचरितं पूर्वैः पन्थानम अनुगच्छता परजा नित्यम अतन्द्रेण यथाशक्त्य अभिरक्षता 5 इदं शरीरं कृत्स्नस्य लॊकस्य चरता हितम पाण्डुर अस्यातपत्रस्यच छायायां जरितं मया 6 पराप्य वर्षसहस्राणि बहून्य आयूंषि जीवितः जीर्णस्यास्य शरीरस्य विश्रान्तिम अभिरॊचये 7 राजप्रभावजुष्टां हि दुर्वहाम अजितेन्द्रियैः परिश्रान्तॊ ऽसमि लॊकस्य गुर्वीं धर्मधुरं वहन 8 सॊ ऽहं विश्रमम इच्छामि पुत्रं कृत्वा परजाहिते संनिकृष्टान इमान सर्वान अनुमान्य दविजर्षभान 9 अनुजातॊ हि मे सर्वैर गुणैर जयेष्ठॊ ममात्मजः पुरंदरसमॊ वीर्ये रामः परपुरंजयः 10 तं चन्द्रम इव पुष्येण युक्तं धर्मभृतां वरम यौवराज्येन यॊक्तास्मि परीतः पुरुषपुंगवम 11 अनुरूपः स वॊ नाथॊ लक्ष्मीवाँल लक्ष्मणाग्रजः तरैलॊक्यम अपि नाथेन येन सयान नाथवत्तरम 12 अनेन शरेयसा सद्यः संयॊज्याहम इमां महीम गतक्लेशॊ भविष्यामि सुते तस्मिन निवेश्य वै 13 इति बरुवन्तं मुदिताः परत्यनन्दन नृपा नृपम वृष्टिमन्तं महामेघं नर्दन्तम इव बर्हिणः 14 तस्य धर्मार्थविदुषॊ भावम आज्ञाय सर्वशः ऊचुश च मनसा जञात्वा वृद्धं दशरथं नृपम 15 अनेकवर्षसाहस्रॊ वृद्धस तवम असि पार्थिव स रामं युवराजानम अभिषिञ्चस्व पार्थिवम 16 इति तद्वचनं शरुत्वा राजा तेषां मनःप्रियम अजानन्न इव जिज्ञासुर इदं वचनम अब्रवीत 17 कथं नु मयि धर्मेण पृथिवीम अनुशासति भवन्तॊ दरष्टुम इच्छन्ति युवराजं ममात्मजम 18 ते तम ऊचुर महात्मानं पौरजानपदैः सह बहवॊ नृप कल्याणा गुणाः पुत्रस्य सन्ति ते 19 दिव्यैर गुणैः शक्रसमॊ रामः सत्यपराक्रमः इक्ष्वाकुभ्यॊ हि सर्वेभ्यॊ ऽपय अतिरक्तॊ विशाम्पते 20 रामः सत्पुरुषॊ लॊके सत्यधर्मपरायणः धर्मज्ञः सत्यसंधश च शीलवान अनसूयकः 21 कषान्तः सान्त्वयिता शलक्ष्णः कृतज्ञॊ विजितेन्द्रियः मृदुश च सथिरचित्तश च सदा भव्यॊ ऽनसूयकः 22 परियवादी च भूतानां सत्यवादी च राघवः बहुश्रुतानां वृद्धानां बराह्मणानाम उपासिता 23 तेनास्येहातुला कीर्तिर यशस तेजश च वर्धते देवासुरमनुष्याणां सर्वास्त्रेषु विशारदः 24 यदा वरजति संग्रामं गरामार्थे नगरस्य वा गत्वा सौमित्रिसहितॊ नाविजित्य निवर्तते 25 संग्रामात पुनर आगम्य कुञ्जरेण रथेन वा पौरान सवजनवन नित्यं कुशलं परिपृच्छति 26 पुत्रेष्व अग्निषु दारेषु परेष्यशिष्यगणेषु च निखिलेनानुपूर्व्या च पिता पुत्रान इवौरसान 27 शुश्रूषन्ते च वः शिष्याः कच चित कर्मसु दंशिताः इति नः पुरुषव्याघ्रः सदा रामॊ ऽभिभाषते 28 वयसनेषु मनुष्याणां भृशं भवति दुःखितः उत्सवेषु च सर्वेषु पितेव परितुष्यति 29 सत्यवादी महेष्वासॊ वृद्धसेवी जितेन्द्रियः वत्सः शरेयसि जातस ते दिष्ट्यासौ तव राघवः दिष्ट्या पुत्रगुणैर युक्तॊ मारीच इव कश्यपः 30 बलम आरॊग्यम आयुश च रामस्य विदितात्मनः आशंसते जनः सर्वॊ राष्ट्रे पुरवरे तथा 31 अभ्यन्तरश च बाह्यश च पौरजानपदॊ जनः सत्रियॊ वृद्धास तरुण्यश च सायंप्रातः समाहिताः 32 सर्वान देवान नमस्यन्ति रामस्यार्थे यशस्विनः तेषाम आयाचितं देव तवत्प्रसादात समृध्यताम 33 रामम इन्दीवरश्यामं सर्वशत्रुनिबर्हणम पश्यामॊ यौवराज्यस्थं तव राजॊत्तमात्मजम 34 तं देवदेवॊपमम आत्मजं ते; सर्वस्य लॊकस्य हिते निविष्टम हिताय नः कषिप्रम उदारजुष्टं; मुदाभिषेक्तुं वरद तवम अर्हसि |