Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 2 Index Previous Next
|
1
[व] भीमसेनस ततः कृष्णम उवाच यदुनन्दनम बुद्धिम आस्थाय विपुलां जरासंध जिघांसया 2 नायं पापॊ मया कृष्ण युक्तः सयाद अनुरॊधितुम पराणेन यदुशार्दूल बद्धवङ्क्षण वाससा 3 एवम उक्तस ततः कृष्णः परत्युवाच वृकॊदरम तवरयन पुरुषव्याघ्रॊ जरासंध वधेप्सया 4 यत ते दैवं परं सत्त्वं यच च ते मातरिश्वनः बलं भीम जरासंधे दर्शयाशु तद अद्य नः 5 एवम उक्तस तदा भीमॊ जरासंधम अरिंदमः उत्क्षिप्य भरामयद राजन बलवन्तं महाबलः 6 भरामयित्वा शतगुणं भुजाभ्यां भरतर्षभ बभञ्ज पृष्ठे संक्षिप्य निष्पिष्य विननाद च 7 तस्य निष्पिष्यमाणस्य पाण्डवस्य च गर्जतः अभवत तुमुलॊ नादः सर्वप्राणि भयंकरः 8 वित्रेसुर मागधाः सर्वे सत्रीणां गर्भाश च सुस्रुवुः भीमसेनस्य नादेन जरासंधस्य चैव ह 9 किं नु सविद धिमवान भिन्नः किं नु सविद दीर्यते मही इति सम मागधा जज्ञुर भीमसेनस्य निस्वनात 10 ततॊ राजकुलद्वारि परसुप्तम इव तं नृपम रात्रौ परासुम उत्सृज्य निश्चक्रमुर अरिंदमाः 11 जरासंध रथं कृष्णॊ यॊजयित्वा पताकिनम आरॊप्य भरातरौ चैव मॊक्षयाम आस बान्धवान 12 ते वै रत्नभुजं कृष्णं रत्नार्हं पृथिवीश्वराः राजानश चक्रुर आसाद्य मॊक्षिता महतॊ भयात 13 अक्षतः शस्त्रसंपन्नॊ जितारिः सह राजभिः रथम आस्थाय तं दिव्यं निर्जगाम गिरिव्रजात 14 यः ससॊदर्यवान नाम दवियॊधः कृष्णसारथिः अभ्यासघाती संदृश्यॊ दुर्जयः सर्वराजभिः 15 भीमार्जुनाभ्यां यॊधाभ्याम आस्थितः कृष्णसारथिः शुशुभे रथवर्यॊ ऽसौ दुर्जयः सर्वधन्विभिः 16 शक्र विष्णू हि संग्रामे चेरतुस तारका मये रथेन तेन तं कृष्ण उपारुह्य ययौ तदा 17 तप्तचामीकराभेण किङ्किणीजालमालिना मेघनिर्घॊषनादेन जैत्रेणामित्र घातिना 18 येन शक्रॊ दानवानां जघान नवतीर नव तं पराप्य समहृष्यन्त रथं ते पुरुषर्षभाः 19 ततः कृष्णं महाबाहुं भरातृभ्यां सहितं तदा रथस्थं मागधा दृष्ट्वा समपद्यन्त विस्मिताः 20 हयैर दिव्यैः समायुक्तॊ रथॊ वायुसमॊ जवे अधिष्ठितः स शुशुभे कृष्णेनातीव भारत 21 असङ्गी देव विहितस तस्मिन रथवरे धवजः यॊजनाद ददृशे शरीमान इन्द्रायुधसमप्रभः 22 चिन्तयाम आस कृष्णॊ ऽथ गरुत्मन्तं स चाभ्ययात कषणे तस्मिन स तेनासीच चैत्ययूप इवॊच्छ्रितः 23 वयादितास्यैर महानादैः सह भूतैर धवजालयैः तस्थौ रथवरे तस्मिन गरुत्मान पन्नगाशनः 24 दुर्निरीक्ष्यॊ हि भूतानां तेजसाभ्यधिकं बभौ आदित्य इव मध्याह्ने सहस्रकिरणावृतः 25 न स सज्जति वृक्षेषु शस्त्रैश चापि न रिष्यते दिव्यॊ धवजवरॊ राजन दृश्यते देव मानुषैः 26 तम आस्थाय रथं दिव्यं पर्जन्यसमनिस्वनम निर्ययौ पुरुषव्याघ्रः पाण्डवाभ्यां सहाच्युतः 27 यं लेभे वासवाद राजा वसुस तस्माद बृहद्रथः बृहद्रथात करमेणैव पराप्तॊ बार्हद्रथं नृपम 28 स निर्ययौ महाबाहुः पुण्डरीकेक्षणस ततः गिरिव्रजाद बहिस तस्थौ समे देशे महायशाः 29 तत्रैनं नागराः सर्वे सत्कारेणाभ्ययुस तदा बराह्मण परमुखा राजन विधिदृष्टेण कर्मणा 30 बन्धनाद विप्रमुक्ताश च राजानॊ मधुसूदनम पूजयाम आसुर ऊचुश च सान्त्वपूर्वम इदं वचः 31 नैतच चित्रं महाबाहॊ तवयि देवकिनन्दन भीमार्जुनबलॊपेते धर्मस्य परिपालनम 32 जरासंध हरदे घॊरे दुःखपङ्के निमज्जताम राज्ञां समभ्युद्धरणं यद इदं कृतम अद्य ते 33 विष्णॊ समवसन्नानां गिरिदुर्गे सुदारुणे दिष्ट्या मॊक्षाद यशॊ दीप्तम आप्तं ते पुरुषॊत्तम 34 किं कुर्मः पुरुषव्याघ्र बरवीहि पुरुषर्षभ कृतम इत्य एव तज जञेयं नृपैर यद्य अपि दुष्करम 35 तान उवाच हृषीकेशः समाश्वास्य महामनाः युधिष्ठिरॊ राजसूयं करतुम आहर्तुम इच्छति 36 तस्य धर्मप्रवृत्तस्य पार्थिव तवं चिकीर्षतः सर्वैर भवद्भिर यज्ञार्थे साहाय्यं दीयताम इति 37 ततः परतीतमनसस ते नृपा भरतर्षभ तथेत्य एवाब्रुवन सर्वे परतिजज्ञुश च तां गिरम 38 रत्नभाजं च दाशार्हं चक्रुस ते पृथिवीश्वराः कृच्छ्राज जग्राह गॊविन्दस तेषां तद अनुकम्पया 39 जरासंधात्मजश चैव सहदेवॊ महारथः निर्ययौ सजनामात्यः पुरस्कृत्य पुरॊहितम 40 स नीचैः परश्रितॊ भूत्वा बहुरत्नपुरॊगमः सहदेवॊ नृणां देवं वासुदेवम उपस्थितः 41 भयार्ताय ततस तस्मै कृष्णॊ दत्त्वाभयं तदा अभ्यषिञ्चत तत्रैव जरासंधात्मजं तदा 42 गत्वैकत्वं च कृष्णेन पार्थाभ्यां चैव सत्कृतः विवेश राजा मतिमान पुनर बार्हद्रथं पुरम 43 कृष्णस तु सह पार्थाभ्यां शरिया परमया जवलन रत्नान्य आदाय भूरीणि परययौ पुष्करेक्षणः 44 इन्द्रप्रस्थम उपागम्य पाण्डवाभ्यां सहाच्युतः समेत्य धर्मराजानं परीयमाणॊ ऽभयभाषत 45 दिष्ट्या भीमेन बलवाञ जरासंधॊ निपातितः राजानॊ मॊक्षिताश चेमे बन्धनान नृपसत्तम 46 दिष्ट्या कुशलिनौ चेमौ भीमसेनधनंजयौ पुनः सवनगरं पराप्ताव अक्षताव इति भारत 47 ततॊ युधिष्ठिरः कृष्णं पूजयित्वा यथार्हतः भीमसेनार्जुनौ चैव परहृष्टः परिषस्वजे 48 ततः कषीणे जरासंधे भरातृभ्यां विहितं जयम अजातशत्रुर आसाद्य मुमुदे भरातृभिः सह 49 यथा वयः समागम्य राजभिस तैश च पाण्डवः सत्कृत्य पूजयित्वा च विससर्ज नराधिपान 50 युधिष्ठिराभ्यनुज्ञातास ते नृपा हृष्टमानसाः जग्मुः सवदेशांस तवरिता यानैर उच्चावचैस ततः 51 एवं पुरुषशार्दूलॊ महाबुद्धिर जनार्दनः पाण्डवैर घातयाम आस जरासंधम अरिं तदा 52 घातयित्वा जरासंधं बुद्धिपूर्वम अरिंदमः धर्मराजम अनुज्ञाप्य पृथां कृष्णां च भारत 53 सुभद्रां भीमसेनं च फाल्गुणं यमजौ तथा धौम्यम आमन्त्रयित्वा च परययौ सवां पुरीं परति 54 तेनैव रथमुख्येन तरुणादित्यवर्चसा धर्मराज विसृष्टेन दिव्येनानादयन दिशः 55 ततॊ युधिष्ठिर मुखाः पाण्डवा भरतर्षभ परदक्षिणम अकुर्वन्त कृष्णम अक्लिष्टकारिणम 56 ततॊ गते भगवति कृष्णे देवकिनन्दने जयं लब्ध्वा सुविपुलं राज्ञाम अभयदास तदा 57 संवर्धितौजसॊ भूयॊ कर्मणा तेन भारत दरौपद्याः पाण्डवा राजन परां परीतिम अवर्धयन 58 तस्मिन काले तु यद युक्तं धर्मकामार्थ संहितम तद राजा धर्मतश चक्रे राज्यपालन कीर्तिमान |
1
[v] bhīmasenas tataḥ kṛṣṇam uvāca yadunandanam buddhim āsthāya vipulāṃ jarāsaṃdha jighāṃsayā 2 nāyaṃ pāpo mayā kṛṣṇa yuktaḥ syād anurodhitum prāṇena yaduśārdūla baddhavaṅkṣaṇa vāsasā 3 evam uktas tataḥ kṛṣṇaḥ pratyuvāca vṛkodaram tvarayan puruṣavyāghro jarāsaṃdha vadhepsayā 4 yat te daivaṃ paraṃ sattvaṃ yac ca te mātariśvanaḥ balaṃ bhīma jarāsaṃdhe darśayāśu tad adya naḥ 5 evam uktas tadā bhīmo jarāsaṃdham ariṃdamaḥ utkṣipya bhrāmayad rājan balavantaṃ mahābalaḥ 6 bhrāmayitvā śataguṇaṃ bhujābhyāṃ bharatarṣabha babhañja pṛṣṭhe saṃkṣipya niṣpiṣya vinanāda ca 7 tasya niṣpiṣyamāṇasya pāṇḍavasya ca garjataḥ abhavat tumulo nādaḥ sarvaprāṇi bhayaṃkaraḥ 8 vitresur māgadhāḥ sarve strīṇāṃ garbhāś ca susruvuḥ bhīmasenasya nādena jarāsaṃdhasya caiva ha 9 kiṃ nu svid dhimavān bhinnaḥ kiṃ nu svid dīryate mahī iti sma māgadhā jajñur bhīmasenasya nisvanāt 10 tato rājakuladvāri prasuptam iva taṃ nṛpam rātrau parāsum utsṛjya niścakramur ariṃdamāḥ 11 jarāsaṃdha rathaṃ kṛṣṇo yojayitvā patākinam āropya bhrātarau caiva mokṣayām āsa bāndhavān 12 te vai ratnabhujaṃ kṛṣṇaṃ ratnārhaṃ pṛthivīśvarāḥ rājānaś cakrur āsādya mokṣitā mahato bhayāt 13 akṣataḥ śastrasaṃpanno jitāriḥ saha rājabhiḥ ratham āsthāya taṃ divyaṃ nirjagāma girivrajāt 14 yaḥ sasodaryavān nāma dviyodhaḥ kṛṣṇasārathiḥ abhyāsaghātī saṃdṛśyo durjayaḥ sarvarājabhiḥ 15 bhīmārjunābhyāṃ yodhābhyām āsthitaḥ kṛṣṇasārathiḥ śuśubhe rathavaryo 'sau durjayaḥ sarvadhanvibhiḥ 16 śakra viṣṇū hi saṃgrāme ceratus tārakā maye rathena tena taṃ kṛṣṇa upāruhya yayau tadā 17 taptacāmīkarābheṇa kiṅkiṇījālamālinā meghanirghoṣanādena jaitreṇāmitra ghātinā 18 yena śakro dānavānāṃ jaghāna navatīr nava taṃ prāpya samahṛṣyanta rathaṃ te puruṣarṣabhāḥ 19 tataḥ kṛṣṇaṃ mahābāhuṃ bhrātṛbhyāṃ sahitaṃ tadā rathasthaṃ māgadhā dṛṣṭvā samapadyanta vismitāḥ 20 hayair divyaiḥ samāyukto ratho vāyusamo jave adhiṣṭhitaḥ sa śuśubhe kṛṣṇenātīva bhārata 21 asaṅgī deva vihitas tasmin rathavare dhvajaḥ yojanād dadṛśe śrīmān indrāyudhasamaprabhaḥ 22 cintayām āsa kṛṣṇo 'tha garutmantaṃ sa cābhyayāt kṣaṇe tasmin sa tenāsīc caityayūpa ivocchritaḥ 23 vyāditāsyair mahānādaiḥ saha bhūtair dhvajālayaiḥ tasthau rathavare tasmin garutmān pannagāśanaḥ 24 durnirīkṣyo hi bhūtānāṃ tejasābhyadhikaṃ babhau āditya iva madhyāhne sahasrakiraṇāvṛtaḥ 25 na sa sajjati vṛkṣeṣu śastraiś cāpi na riṣyate divyo dhvajavaro rājan dṛśyate deva mānuṣaiḥ 26 tam āsthāya rathaṃ divyaṃ parjanyasamanisvanam niryayau puruṣavyāghraḥ pāṇḍavābhyāṃ sahācyutaḥ 27 yaṃ lebhe vāsavād rājā vasus tasmād bṛhadrathaḥ bṛhadrathāt krameṇaiva prāpto bārhadrathaṃ nṛpam 28 sa niryayau mahābāhuḥ puṇḍarīkekṣaṇas tataḥ girivrajād bahis tasthau same deśe mahāyaśāḥ 29 tatrainaṃ nāgarāḥ sarve satkāreṇābhyayus tadā brāhmaṇa pramukhā rājan vidhidṛṣṭeṇa karmaṇā 30 bandhanād vipramuktāś ca rājāno madhusūdanam pūjayām āsur ūcuś ca sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ 31 naitac citraṃ mahābāho tvayi devakinandana bhīmārjunabalopete dharmasya paripālanam 32 jarāsaṃdha hrade ghore duḥkhapaṅke nimajjatām rājñāṃ samabhyuddharaṇaṃ yad idaṃ kṛtam adya te 33 viṣṇo samavasannānāṃ giridurge sudāruṇe diṣṭyā mokṣād yaśo dīptam āptaṃ te puruṣottama 34 kiṃ kurmaḥ puruṣavyāghra bravīhi puruṣarṣabha kṛtam ity eva taj jñeyaṃ nṛpair yady api duṣkaram 35 tān uvāca hṛṣīkeśaḥ samāśvāsya mahāmanāḥ yudhiṣṭhiro rājasūyaṃ kratum āhartum icchati 36 tasya dharmapravṛttasya pārthiva tvaṃ cikīrṣataḥ sarvair bhavadbhir yajñārthe sāhāyyaṃ dīyatām iti 37 tataḥ pratītamanasas te nṛpā bharatarṣabha tathety evābruvan sarve pratijajñuś ca tāṃ giram 38 ratnabhājaṃ ca dāśārhaṃ cakrus te pṛthivīśvarāḥ kṛcchrāj jagrāha govindas teṣāṃ tad anukampayā 39 jarāsaṃdhātmajaś caiva sahadevo mahārathaḥ niryayau sajanāmātyaḥ puraskṛtya purohitam 40 sa nīcaiḥ praśrito bhūtvā bahuratnapurogamaḥ sahadevo nṛṇāṃ devaṃ vāsudevam upasthitaḥ 41 bhayārtāya tatas tasmai kṛṣṇo dattvābhayaṃ tadā abhyaṣiñcata tatraiva jarāsaṃdhātmajaṃ tadā 42 gatvaikatvaṃ ca kṛṣṇena pārthābhyāṃ caiva satkṛtaḥ viveśa rājā matimān punar bārhadrathaṃ puram 43 kṛṣṇas tu saha pārthābhyāṃ śriyā paramayā jvalan ratnāny ādāya bhūrīṇi prayayau puṣkarekṣaṇaḥ 44 indraprastham upāgamya pāṇḍavābhyāṃ sahācyutaḥ sametya dharmarājānaṃ prīyamāṇo 'bhyabhāṣata 45 diṣṭyā bhīmena balavāñ jarāsaṃdho nipātitaḥ rājāno mokṣitāś ceme bandhanān nṛpasattama 46 diṣṭyā kuśalinau cemau bhīmasenadhanaṃjayau punaḥ svanagaraṃ prāptāv akṣatāv iti bhārata 47 tato yudhiṣṭhiraḥ kṛṣṇaṃ pūjayitvā yathārhataḥ bhīmasenārjunau caiva prahṛṣṭaḥ pariṣasvaje 48 tataḥ kṣīṇe jarāsaṃdhe bhrātṛbhyāṃ vihitaṃ jayam ajātaśatrur āsādya mumude bhrātṛbhiḥ saha 49 yathā vayaḥ samāgamya rājabhis taiś ca pāṇḍavaḥ satkṛtya pūjayitvā ca visasarja narādhipān 50 yudhiṣṭhirābhyanujñātās te nṛpā hṛṣṭamānasāḥ jagmuḥ svadeśāṃs tvaritā yānair uccāvacais tataḥ 51 evaṃ puruṣaśārdūlo mahābuddhir janārdanaḥ pāṇḍavair ghātayām āsa jarāsaṃdham ariṃ tadā 52 ghātayitvā jarāsaṃdhaṃ buddhipūrvam ariṃdamaḥ dharmarājam anujñāpya pṛthāṃ kṛṣṇāṃ ca bhārata 53 subhadrāṃ bhīmasenaṃ ca phālguṇaṃ yamajau tathā dhaumyam āmantrayitvā ca prayayau svāṃ purīṃ prati 54 tenaiva rathamukhyena taruṇādityavarcasā dharmarāja visṛṣṭena divyenānādayan diśaḥ 55 tato yudhiṣṭhira mukhāḥ pāṇḍavā bharatarṣabha pradakṣiṇam akurvanta kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam 56 tato gate bhagavati kṛṣṇe devakinandane jayaṃ labdhvā suvipulaṃ rājñām abhayadās tadā 57 saṃvardhitaujaso bhūyo karmaṇā tena bhārata draupadyāḥ pāṇḍavā rājan parāṃ prītim avardhayan 58 tasmin kāle tu yad yuktaṃ dharmakāmārtha saṃhitam tad rājā dharmataś cakre rājyapālana kīrtimān |