Judith

Verse Indeterminate Saxon

     tweode
gifena in ðys ginnan grunde.      Heo ðar ða gearwe funde
mundbyrd æt ðam mæran þeodne,      þa heo ahte mæste þearfe,
hyldo þæs hehstan deman,      þæt he hie wið þæs hehstan brogan

5

gefriðode, frymða waldend.      Hyre ðæs fæder on roderum
torhtmod tiðe gefremede,      þe heo ahte trumne geleafan
a to ðam ælmihtigan.      Gefrægen ic ða Holofernus
winhatan wyrcean georne      ond eallum wundrum þrymlic
girwan up swæsendo.      To ðam het se gumena baldor

10

ealle ða yldestan ðegnas;      hie ðæt ofstum miclum
ræfndon, rondwiggende,      comon to ðam rican þeodne
feran, folces ræswan.      þæt wæs þy feorðan dogore
þæs ðe Iudith hyne,      gleaw on geðonce,
ides ælfscinu,      ærest gesohte.

15

Hie ða to ðam symle      sittan eodon,
wlance to wingedrince,      ealle his weagesiðas,
bealde byrnwiggende.      þær wæron bollan steape
boren æfter bencum gelome,      swylce eac bunan ond orcas
fulle fletsittendum;      hie þæt fæge þegon,

20

rofe rondwiggende,      þeah ðæs se rica ne wende,
egesful eorla dryhten.      ða wearð Holofernus,
goldwine gumena,      on gytesalum,
hloh ond hlydde,      hlynede ond dynede,
þæt mihten fira bearn      feorran gehyran

25

hu se stiðmoda      styrmde ond gylede,
modig ond medugal,      manode geneahhe
bencsittende      þæt hi gebærdon wel.
Swa se inwidda      ofer ealne dæg
dryhtguman sine      drencte mid wine,

30

swiðmod sinces brytta,      oðþæt hie on swiman lagon,
oferdrencte his duguðe ealle,      swylce hie wæron deaðe geslegene,
agotene goda gehwylces.      Swa het se gumena aldor
fylgan fletsittendum,      oðþæt fira bearnum
nealæhte niht seo þystre.      Het ða niða geblonden

35

þa eadigan mægð      ofstum fetigan
to his bedreste      beagum gehlæste,
hringum gehrodene.      Hie hraðe fremedon,
anbyhtscealcas,      swa him heora ealdor bebead,
byrnwigena brego,      bearhtme stopon

40

to ðam gysterne,      þær hie Iudithðe
fundon ferhðgleawe,      ond ða fromlice
lindwiggende      lædan ongunnon
þa torhtan mægð      to træfe þam hean,
þær se rica hyne      reste on symbel

45

nihtes inne,      nergende lað,
Holofernus.      þær wæs eallgylden
fleohnet fæger      ymbe þæs folctogan
bed ahongen,      þæt se bealofulla
mihte wlitan þurh,      wigena baldor,

50

on æghwylcne      þe ðær inne com
hæleða bearna,      ond on hyne nænig
monna cynnes,      nymðe se modiga hwæne
niðe rofra      him þe near hete
rinca to rune gegangan.      Hie ða on reste gebrohton

55

snude ða snoteran idese;      eodon ða stercedferhðe,
hæleð heora hearran cyðan      þæt wæs seo halige meowle
gebroht on his burgetelde.      þa wearð se brema on mode
bliðe, burga ealdor,      þohte ða beorhtan idese
mid widle ond mid womme besmitan.      Ne wolde þæt wuldres dema

60

geðafian, þrymmes hyrde,      ac he him þæs ðinges gestyrde,
dryhten, dugeða waldend.      Gewat ða se deofulcunda,
galferhð gumena ðreate     
bealofull his beddes neosan,      þær he sceolde his blæd forleosan
ædre binnan anre nihte;      hæfde ða his ende gebidenne

65

on eorðan unswæslicne,      swylcne he ær æfter worhte,
þearlmod ðeoden gumena,      þenden he on ðysse worulde
wunode under wolcna hrofe.      Gefeol ða wine swa druncen
se rica on his reste middan,      swa he nyste ræda nanne
on gewitlocan.      Wiggend stopon

70

ut of ðam inne      ofstum miclum,
weras winsade,      þe ðone wærlogan,
laðne leodhatan,      læddon to bedde
nehstan siðe.      þa wæs nergendes
þeowen þrymful,      þearle gemyndig

75

hu heo þone atolan      eaðost mihte
ealdre benæman      ær se unsyfra,
womfull, onwoce.      Genam ða wundenlocc
scyppendes mægð      scearpne mece,
scurum heardne,      ond of sceaðe abræd

80

swiðran folme;      ongan ða swegles weard
be naman nemnan,      nergend ealra
woruldbuendra,      ond þæt word acwæð:
"Ic ðe, frymða god      ond frofre gæst,
bearn alwaldan,      biddan wylle

85

miltse þinre      me þearfendre,
ðrynesse ðrym.      þearle ys me nu ða
heorte onhæted      ond hige geomor,
swyðe mid sorgum gedrefed.      Forgif me, swegles ealdor,
sigor ond soðne geleafan,      þæt ic mid þys sweorde mote

90

geheawan þysne morðres bryttan;      geunne me minra gesynta,
þearlmod þeoden gumena.      Nahte ic þinre næfre
miltse þon maran þearfe.      Gewrec nu, mihtig dryhten,
torhtmod tires brytta,      þæt me ys þus torne on mode,
hate on hreðre minum."      Hi ða se hehsta dema

95

ædre mid elne onbryrde,      swa he deð anra gehwylcne
herbuendra      þe hyne him to helpe seceð
mid ræde ond mid rihte geleafan.      þa wearð hyre rume on mode,
haligre hyht geniwod;      genam ða þone hæðenan mannan
fæste be feaxe sinum,      teah hyne folmum wið hyre weard

100

bysmerlice,      ond þone bealofullan
listum alede,      laðne mannan,
swa heo ðæs unlædan      eaðost mihte
wel gewealdan.      Sloh ða wundenlocc
þone feondsceaðan      fagum mece,

105

heteþoncolne,      þæt heo healfne forcearf
þone sweoran him,      þæt he on swiman læg,
druncen ond dolhwund.      Næs ða dead þa gyt,
ealles orsawle;      sloh ða eornoste
ides ellenrof      oðre siðe

110

þone hæðenan hund,      þæt him þæt heafod wand
forð on ða flore.      Læg se fula leap
gesne beæftan,      gæst ellor hwearf
under neowelne næs      ond ðær genyðerad wæs,
susle gesæled      syððan æfre,

115

wyrmum bewunden,      witum gebunden,
hearde gehæfted      in hellebryne
æfter hinsiðe.      Ne ðearf he hopian no,
þystrum forðylmed,      þæt he ðonan mote
of ðam wyrmsele,      ac ðær wunian sceal

120

awa to aldre      butan ende forð
in ðam heolstran ham,      hyhtwynna leas.
Hæfde ða gefohten      foremærne blæd
Iudith æt guðe,      swa hyre god uðe,
swegles ealdor,      þe hyre sigores onleah.

125

þa seo snotere mægð      snude gebrohte
þæs herewæðan      heafod swa blodig
on ðam fætelse      þe hyre foregenga,
blachleor ides,      hyra begea nest,
ðeawum geðungen,      þyder on lædde,

130

ond hit þa swa heolfrig      hyre on hond ageaf,
higeðoncolre,      ham to berenne,
Iudith gingran sinre.      Eodon ða gegnum þanonne
þa idesa ba      ellenþriste,
oðþæt hie becomon,      collenferhðe,

135

eadhreðige mægð,      ut of ðam herige,
þæt hie sweotollice      geseon mihten
þære wlitegan byrig      weallas blican,
Bethuliam.      Hie ða beahhrodene
feðelaste      forð onettan,

140

oð hie glædmode      gegan hæfdon
to ðam wealgate.      Wiggend sæton,
weras wæccende      wearde heoldon
in ðam fæstenne,      swa ðam folce ær
geomormodum      Iudith bebead,

145

searoðoncol mægð,      þa heo on sið gewat,
ides ellenrof.      Wæs ða eft cumen
leof to leodum,      ond ða lungre het
gleawhydig wif      gumena sumne
of ðære ginnan byrig      hyre togeanes gan,

150

ond hi ofostlice      in forleton
þurh ðæs wealles geat,      ond þæt word acwæð
to ðam sigefolce:      "Ic eow secgan mæg
þoncwyrðe þing,      þæt ge ne þyrfen leng
murnan on mode.      Eow ys metod bliðe,

155

cyninga wuldor;      þæt gecyðed wearð
geond woruld wide,      þæt eow ys wuldorblæd
torhtlic toweard      ond tir gifeðe
þara læðða      þe ge lange drugon."
þa wurdon bliðe      burhsittende,

160

syððan hi gehyrdon      hu seo halige spræc
ofer heanne weall.      Here wæs on lustum.
Wið þæs fæstengeates      folc onette,
weras wif somod,      wornum ond heapum,
ðreatum ond ðrymmum      þrungon ond urnon

165

ongean ða þeodnes mægð      þusendmælum,
ealde ge geonge.      æghwylcum wearð
men on ðære medobyrig      mod areted,
syððan hie ongeaton      þæt wæs Iudith cumen
eft to eðle,      ond ða ofostlice

170

hie mid eaðmedum      in forleton.
þa seo gleawe het,      golde gefrætewod,
hyre ðinenne      þancolmode
þæs herewæðan      heafod onwriðan
ond hyt to behðe      blodig ætywan

175

þam burhleodum,      hu hyre æt beaduwe gespeow.
Spræc ða seo æðele      to eallum þam folce:
"Her ge magon sweotole,      sigerofe hæleð,
leoda ræswan,      on ðæs laðestan
hæðenes heaðorinces      heafod starian,

180

Holofernus      unlyfigendes,
þe us monna mæst      morðra gefremede,
sarra sorga,      ond þæt swyðor gyt
ycan wolde,      ac him ne uðe god
lengran lifes,      þæt he mid læððum us

185

eglan moste;      ic him ealdor oðþrong
þurh godes fultum.      Nu ic gumena gehwæne
þyssa burgleoda      biddan wylle,
randwiggendra,      þæt ge recene eow
fysan to gefeohte.      Syððan frymða god,

190

arfæst cyning,      eastan sende
leohtne leoman,      berað linde forð,
bord for breostum      ond byrnhomas,
scire helmas      in sceaðena gemong,
fyllan folctogan      fagum sweordum,

195

fæge frumgaras.      Fynd syndon eowere
gedemed to deaðe,      ond ge dom agon,
tir æt tohtan,      swa eow getacnod hafað
mihtig dryhten      þurh mine hand."
þa wearð snelra werod      snude gegearewod,

200

cenra to campe.      Stopon cynerofe
secgas ond gesiðas,      bæron sigeþufas,
foron to gefeohte      forð on gerihte,
hæleð under helmum,      of ðære haligan byrig
on ðæt dægred sylf.      Dynedan scildas,

205

hlude hlummon.      þæs se hlanca gefeah
wulf in walde,      ond se wanna hrefn,
wælgifre fugel.      Wistan begen
þæt him ða þeodguman      þohton tilian
fylle on fægum;      ac him fleah on last

210

earn ætes georn,      urigfeðera,
salowigpada      sang hildeleoð,
hyrnednebba.      Stopon heaðorincas,
beornas to beadowe,      bordum beðeahte,
hwealfum lindum,      þa ðe hwile ær

215

elðeodigra      edwit þoledon,
hæðenra hosp.      Him þæt hearde wearð
æt ðam æscplegan      eallum forgolden,
Assyrium,      syððan Ebreas
under guðfanum      gegan hæfdon

220

to ðam fyrdwicum.      Hie ða fromlice
leton forð fleogan      flana scuras,
hildenædran,      of hornbogan,
strælas stedehearde;      styrmdon hlude
grame guðfrecan,      garas sendon

225

in heardra gemang.      Hæleð wæron yrre,
landbuende,      laðum cynne,
stopon styrnmode,      stercedferhðe,
wrehton unsofte      ealdgeniðlan
medowerige;      mundum brugdon

230

scealcas of sceaðum      scirmæled swyrd,
ecgum gecoste,      slogon eornoste
Assiria      oretmæcgas,
niðhycgende,      nanne ne sparedon
þæs herefolces,      heanne ne ricne,

235

cwicera manna      þe hie ofercuman mihton.
Swa ða magoþegnas      on ða morgentid
ehton elðeoda      ealle þrage,
oðþæt ongeaton      ða ðe grame wæron,
ðæs herefolces      heafodweardas,

240

þæt him swyrdgeswing      swiðlic eowdon
weras Ebrisce.      Hie wordum þæt
þam yldestan      ealdorþegnum
cyðan eodon,      wrehton cumbolwigan
ond him forhtlice      færspel bodedon,

245

medowerigum      morgencollan,
atolne ecgplegan.      þa ic ædre gefrægn
slegefæge hæleð      slæpe tobredon
ond wið þæs bealofullan      burgeteldes
werigferhðe      hwearfum þringan,

250

Holofernus.      Hogedon aninga
hyra hlaforde      hilde bodian,
ærðon ðe him se egesa      on ufan sæte,
mægen Ebrea.      Mynton ealle
þæt se beorna brego      ond seo beorhte mægð

255

in ðam wlitegan træfe      wæron ætsomne,
Iudith seo æðele      ond se galmoda,
egesfull ond afor.      Næs ðeah eorla nan
þe ðone wiggend      aweccan dorste
oððe gecunnian      hu ðone cumbolwigan

260

wið ða halgan mægð      hæfde geworden,
metodes meowlan.      Mægen nealæhte,
folc Ebrea,      fuhton þearle
heardum heoruwæpnum,      hæfte guldon
hyra fyrngeflitu,      fagum swyrdum,

265

ealde æfðoncan;      Assyria wearð
on ðam dægeweorce      dom geswiðrod,
bælc forbiged.      Beornas stodon
ymbe hyra þeodnes træf      þearle gebylde,
sweorcendferhðe.      Hi ða somod ealle

270

ongunnon cohhetan,      cirman hlude
ond gristbitian,      gode orfeorme,
mid toðon torn þoligende.      þa wæs hyra tires æt ende,
eades ond ellendæda.      Hogedon þa eorlas aweccan
hyra winedryhten;      him wiht ne speow.

275

þa wearð sið ond late      sum to ðam arod
þara beadorinca,      þæt he in þæt burgeteld
niðheard neðde,      swa hyne nyd fordraf.
Funde ða on bedde      blacne licgan
his goldgifan      gæstes gesne,

280

lifes belidenne.      He þa lungre gefeoll
freorig to foldan,      ongan his feax teran,
hreoh on mode,      ond his hrægl somod,
ond þæt word acwæð      to ðam wiggendum
þe ðær unrote      ute wæron:

285

"Her ys geswutelod      ure sylfra forwyrd,
toweard getacnod      þæt þære tide ys
mid niðum neah geðrungen,      þe we sculon nyde losian,
somod æt sæcce forweorðan.      Her lið sweorde geheawen,
beheafdod healdend ure."      Hi ða hreowigmode

290

wurpon hyra wæpen of dune,      gewitan him werigferhðe
on fleam sceacan.      Him mon feaht on last,
mægeneacen folc,      oð se mæsta dæl
þæs heriges læg      hilde gesæged
on ðam sigewonge,      sweordum geheawen,

295

wulfum to willan      ond eac wælgifrum
fuglum to frofre.      Flugon ða ðe lyfdon,
laðra lindwerod.      Him on laste for
sweot Ebrea      sigore geweorðod,
dome gedyrsod;      him feng dryhten god

300

fægre on fultum,      frea ælmihtig.
Hi ða fromlice      fagum swyrdum,
hæleð higerofe,      herpað worhton
þurh laðra gemong,      linde heowon,
scildburh scæron.      Sceotend wæron

305

guðe gegremede,      guman Ebrisce;
þegnas on ða tid      þearle gelyste
gargewinnes.      þær on greot gefeoll
se hyhsta dæl      heafodgerimes
Assiria      ealdorduguðe,

310

laðan cynnes.      Lythwon becom
cwicera to cyððe.      Cirdon cynerofe,
wiggend on wiðertrod,      wælscel on innan,
reocende hræw.      Rum wæs to nimanne
londbuendum      on ðam laðestan,

315

hyra ealdfeondum      unlyfigendum
heolfrig herereaf,      hyrsta scyne,
bord ond bradswyrd,      brune helmas,
dyre madmas.      Hæfdon domlice
on ðam folcstede      fynd oferwunnen

320

eðelweardas,      ealdhettende
swyrdum aswefede.      Hie on swaðe reston,
þa ðe him to life      laðost wæron
cwicera cynna.      þa seo cneoris eall,
mægða mærost,      anes monðes fyrst,

325

wlanc, wundenlocc,      wagon ond læddon
to ðære beorhtan byrig,      Bethuliam,
helmas ond hupseax,      hare byrnan,
guðsceorp gumena      golde gefrætewod,
mærra madma      þonne mon ænig

330

asecgan mæge      searoþoncelra;
eal þæt ða ðeodguman      þrymme geeodon,
cene under cumblum      on compwige
þurh Iudithe      gleawe lare,
mægð modigre.      Hi to mede hyre

335

of ðam siðfate      sylfre brohton,
eorlas æscrofe,      Holofernes
sweord ond swatigne helm,      swylce eac side byrnan
gerenode readum golde,      ond eal þæt se rinca baldor
swiðmod sinces ahte      oððe sundoryrfes,

340

beaga ond beorhtra maðma,      hi þæt þære beorhtan idese
ageafon gearoþoncolre.      Ealles ðæs Iudith sægde
wuldor weroda dryhtne,      þe hyre weorðmynde geaf,
mærðe on moldan rice,      swylce eac mede on heofonum,
sigorlean in swegles wuldre,      þæs þe heo ahte soðne geleafan

345

to ðam ælmihtigan;      huru æt þam ende ne tweode
þæs leanes þe heo lange gyrnde.      ðæs sy ðam leofan drihtne
wuldor to widan aldre,      þe gesceop wind ond lyfte,
roderas ond rume grundas,      swylce eac reðe streamas
ond swegles dreamas,      ðurh his sylfes miltse.