Genesis A, B

Verse Indeterminate Unknown

Us is riht micel      ðæt we rodera weard,
wereda wuldorcining,      wordum herigen,
modum lufien!      He is mægna sped,
heafod ealra      heahgesceafta,

5

frea ælmihtig.      Næs him fruma æfre,
or geworden,      ne nu ende cymþ
ecean drihtnes,      ac he bið a rice
ofer heofenstolas.      Heagum þrymmum
soðfæst and swiðfeorm      sweglbosmas heold,

10

þa wæron gesette      wide and side
þurh geweald godes      wuldres bearnum,
gasta weardum.      Hæfdon gleam and dream,
and heora ordfruman,      engla þreatas,
beorhte blisse.      Wæs heora blæd micel!

15

þegnas þrymfæste      þeoden heredon,
sægdon lustum lof,      heora liffrean
demdon, drihtenes      dugeþum wæron
swiðe gesælige.      Synna ne cuþon,
firena fremman,      ac hie on friðe lifdon,

20

ece mid heora aldor.      Elles ne ongunnon
ræran on roderum      nymþe riht and soþ,
ærðon engla weard      for oferhygde
dwæl on gedwilde.      Noldan dreogan leng
heora selfra ræd,      ac hie of siblufan

25

godes ahwurfon.      Hæfdon gielp micel
þæt hie wið drihtne      dælan meahton
wuldorfæstan wic      werodes þrymme,
sid and swegltorht.      Him þær sar gelamp,
æfst and oferhygd,      and þæs engles mod

30

þe þone unræd ongan      ærest fremman,
wefan and weccean,      þa he worde cwæð,
niþes ofþyrsted,      þæt he on norðdæle
ham and heahsetl      heofena rices
agan wolde.      þa wearð yrre god

35

and þam werode wrað      þe he ær wurðode
wlite and wuldre.      Sceop þam werlogan
wræclicne ham      weorce to leane,
helleheafas,      hearde niðas.
Heht þæt witehus      wræcna bidan,

40

deop, dreama leas,      drihten ure,
gasta weardas,      þa he hit geare wiste,
synnihte beseald,      susle geinnod,
geondfolen fyre      and færcyle,
rece and reade lege.      Heht þa geond þæt rædlease hof

45

weaxan witebrogan.      Hæfdon hie wrohtgeteme
grimme wið god gesomnod;      him þæs grim lean becom!
Cwædon þæt heo rice,      reðemode,
agan woldan,      and swa eaðe meahtan.
Him seo wen geleah,      siððan waldend his,

50

heofona heahcining,      honda arærde,
hehste wið þam herge.      Ne mihton hygelease,
mæne wið metode,      mægyn bryttigan,
ac him se mæra      mod getwæfde,
bælc forbigde.      þa he gebolgen wearð,

55

besloh synsceaþan      sigore and gewealde,
dome and dugeðe,      and dreame benam
his feond, friðo      and gefean ealle,
torhte tire,      and his torn gewræc
on gesacum swiðe      selfes mihtum

60

strengum stiepe.      Hæfde styrne mod,
gegremed grymme,      grap on wraðe
faum folmum,      and him on fæðm gebræc
yrre on mode;      æðele bescyrede
his wiðerbrecan      wuldorgestealdum.

65

Sceof þa and scyrede      scyppend ure
oferhidig cyn      engla of heofnum,
wærleas werod.      Waldend sende
laðwendne here      on langne sið,
geomre gastas;      wæs him gylp forod,

70

beot forborsten,      and forbiged þrym,
wlite gewemmed.      Heo on wrace syððan
seomodon swearte,      siðe ne þorfton
hlude hlihhan,      ac heo helltregum
werige wunodon      and wean cuðon,

75

sar and sorge,      susl þrowedon
þystrum beþeahte,      þearl æfterlean
þæs þe heo ongunnon      wið gode winnan.
þa wæs soð swa ær      sibb on heofnum,
fægre freoþoþeawas,      frea eallum leof,

80

þeoden his þegnum;      þrymmas weoxon
duguða mid drihtne,      dreamhæbbendra.
Wæron þa gesome,      þa þe swegl buað,
wuldres eðel.      Wroht wæs asprungen,
oht mid englum      and orlegnið,

85

siððan herewosan      heofon ofgæfon,
leohte belorene.      Him on laste setl,
wuldorspedum welig,      wide stodan
gifum growende      on godes rice,
beorht and geblædfæst,      buendra leas,

90

siððan wræcstowe      werige gastas
under hearmlocan      heane geforan.
þa þeahtode      þeoden ure
modgeþonce,      hu he þa mæran gesceaft,
eðelstaðolas      eft gesette,

95

swegltorhtan seld,      selran werode,
þa hie gielpsceaþan      ofgifen hæfdon,
heah on heofenum.      Forþam halig god
under roderas feng,      ricum mihtum,
wolde þæt him eorðe      and uproder

100

and sid wæter      geseted wurde
woruldgesceafte      on wraðra gield,
þara þe forhealdene      of hleo sende.
Ne wæs her þa giet      nymþe heolstersceado
wiht geworden,      ac þes wida grund

105

stod deop and dim,      drihtne fremde,
idel and unnyt.      On þone eagum wlat
stiðfrihþ cining,      and þa stowe beheold,
dreama lease,      geseah deorc gesweorc
semian sinnihte      sweart under roderum,

110

wonn and weste,      oðþæt þeos woruldgesceaft
þurh word gewearð      wuldorcyninges.
Her ærest gesceop      ece drihten,
helm eallwihta,      heofon and eorðan,
rodor arærde,      and þis rume land

115

gestaþelode      strangum mihtum,
frea ælmihtig.      Folde wæs þa gyta
græs ungrene;      garsecg þeahte
sweart synnihte,      side and wide,
wonne wegas.      þa wæs wuldortorht

120

heofonweardes gast      ofer holm boren
miclum spedum.      Metod engla heht,
lifes brytta,      leoht forð cuman
ofer rumne grund.      Raþe wæs gefylled
heahcininges hæs;      him wæs halig leoht

125

ofer westenne,      swa se wyrhta bebead.
þa gesundrode      sigora waldend
ofer laguflode      leoht wið þeostrum,
sceade wið sciman.      Sceop þa bam naman,
lifes brytta.      Leoht wæs ærest

130

þurh drihtnes word      dæg genemned,
wlitebeorhte gesceaft.      Wel licode
frean æt frymðe      forþbæro tid,
dæg æresta;      geseah deorc sceado
sweart swiðrian      geond sidne grund.

135

þa seo tid gewat      ofer timber sceacan
middangeardes,      metod æfter sceaf
scirum sciman,      scippend ure,
æfen ærest.      Him arn on last,
þrang þystre genip,      þam þe se þeoden self

140

sceop nihte naman.      Nergend ure
hie gesundrode;      siððan æfre
drugon and dydon      drihtnes willan,
ece ofer eorðan.      ða com oðer dæg,
leoht æfter þeostrum.      Heht þa lifes weard

145

on mereflode      middum weorðan
hyhtlic heofontimber.      Holmas dælde
waldend ure      and geworhte þa
roderas fæsten;      þæt se rica ahof
up from eorðan      þurh his agen word,

150

frea ælmihtig.      Flod wæs adæled
under heahrodore      halgum mihtum,
wæter of wætrum,      þam þe wuniað gyt
under fæstenne      folca hrofes.
þa com ofer foldan      fus siðian

155

mære mergen þridda.      Næron metode ða gyta
widlond ne wegas nytte,      ac stod bewrigen fæste
folde mid flode.      Frea engla heht
þurh his word wesan      wæter gemæne,
þa nu under roderum      heora ryne healdað,

160

stowe gestefnde.      ða stod hraðe
holm under heofonum,      swa se halga bebead,
sid ætsomne,      ða gesundrod wæs
lago wið lande.      Geseah þa lifes weard
drige stowe,      dugoða hyrde,

165

wide æteowde,      þa se wuldorcyning
eorðan nemde.      Gesette yðum heora
onrihtne ryne,      rumum flode,
and gefetero...     
Ne þuhte þa gerysne      rodora wearde,

170

þæt Adam leng      ana wære
neorxnawonges,      niwre gesceafte,
hyrde and healdend.      Forþon him heahcyning,
frea ælmihtig      fultum tiode;
wif aweahte      and þa wraðe sealde,

175

lifes leohtfruma,      leofum rince.
He þæt andweorc      of Adames
lice aleoðode,      and him listum ateah
rib of sidan.      He wæs reste fæst,
and softe swæf,      sar ne wiste,

180

earfoða dæl,      ne þær ænig com
blod of benne,      ac him brego engla
of lice ateah      liodende ban,
wer unwundod,      of þam worhte god
freolice fæmnan.      Feorh in gedyde,

185

ece saula.      Heo wæron englum gelice,
þa wæs Eue,      Adames bryd,
gaste gegearwod.      Hie on geogoðe bu
wlitebeorht wæron      on woruld cenned
meotodes mihtum.      Man ne cuðon

190

don ne dreogan,      ac him drihtnes wæs
bam on breostum      byrnende lufu.
þa gebletsode      bliðheort cyning,
metod alwihta,      monna cynnes
ða forman twa,      fæder and moder,

195

wif and wæpned.      He þa worde cwæð:
"Temað nu and wexað,      tudre fyllað
eorðan ælgrene,      incre cynne,
sunum and dohtrum.      Inc sceal sealt wæter
wunian on gewealde      and eall worulde gesceaft.

200

Brucað blæddaga      and brimhlæste
and heofonfugla.      Inc is halig feoh
and wilde deor      on geweald geseald,
and lifigende,      ða ðe land tredað,
feorheaceno cynn,      ða ðe flod wecceð

205

geond hronrade.      Inc hyrað eall."
þa sceawode      scyppend ure
his weorca wlite      and his wæstma blæd,
niwra gesceafta.      Neorxnawong stod
god and gastlic,      gifena gefylled

210

fremum forðweardum.      Fægere leohte
þæt liðe land      lago yrnende,
wylleburne.      Nalles wolcnu ða giet
ofer rumne grund      regnas bæron,
wann mid winde,      hwæðre wæstmum stod

215

folde gefrætwod.      Heoldon forðryne
eastreamas heora      æðele feower
of þam niwan      neorxnawonge.
þa wæron adælede      drihtnes mihtum
ealle of anum,      þa he þas eorðan gesceop,

220

wætre wlitebeorhtum,      and on woruld sende.
þæra anne hatað ylde,      eorðbuende,
Fison folcweras;      se foldan dæl
brade bebugeð      beorhtum streamum
Hebeleac utan.      On þære eðyltyrf

225

niððas findað      nean and feorran
gold and gymcynn,      gumþeoda bearn,
ða selestan,      þæs þe us secgað bec.
þonne seo æftre      Ethiopia
land and liodgeard      beligeð uton,

230

ginne rice,      þære is Geon noma.
þridda is Tigris,      seo wið þeodscipe,
ea inflede,      Assirie belið.
Swilce is seo feorðe,      þa nu geond folc monig
weras Eufraten      wide nemnað.

235

"ac niotað inc þæs oðres ealles,      forlætað þone ænne beam,
wariað inc wið þone wæstm.      Ne wyrð inc wilna gæd."
Hnigon þa mid heafdum      heofoncyninge
georne togenes      and sædon ealles þanc,
lista and þara lara.      He let heo þæt land buan,

240

hwærf him þa to heofenum      halig drihten,
stiðferhð cyning.      Stod his handgeweorc
somod on sande,      nyston sorga wiht
to begrornianne,      butan heo godes willan
lengest læsten.      Heo wæron leof gode

245

ðenden heo his halige word      healdan woldon.
Hæfde se alwalda      engelcynna
þurh handmægen,      halig drihten,
tene getrimede,      þæm he getruwode wel
þæt hie his giongorscipe      fyligan wolden,

250

wyrcean his willan,      forþon he him gewit forgeaf
and mid his handum gesceop,      halig drihten.
Gesett hæfde he hie swa gesæliglice,      ænne hæfde he swa swiðne geworhtne,
swa mihtigne on his modgeþohte,      he let hine swa micles wealdan,
hehstne to him on heofona rice,      hæfde he hine swa hwitne geworhtne,

255

swa wynlic wæs his wæstm on heofonum      þæt him com from weroda drihtne,
gelic wæs he þam leohtum steorrum.      Lof sceolde he drihtnes wyrcean,
dyran sceolde he his dreamas on heofonum,      and sceolde his drihtne þancian
þæs leanes þe he him on þam leohte gescerede      þonne læte he his hine lange wealdan.
Ac he awende hit him to wyrsan þinge,      ongan him winn up ahebban

260

wið þone hehstan heofnes waldend,      þe siteð on þam halgan stole.
Deore wæs he drihtne urum;      ne mihte him bedyrned weorðan
þæt his engyl ongan      ofermod wesan,
ahof hine wið his hearran,      sohte hetespræce,
gylpword ongean,      nolde gode þeowian,

265

cwæð þæt his lic wære      leoht and scene,
hwit and hiowbeorht.      Ne meahte he æt his hige findan
þæt he gode wolde      geongerdome,
þeodne þeowian.      þuhte him sylfum
þæt he mægyn and cræft      maran hæfde

270

þonne se halga god      habban mihte
folcgestælna.      Feala worda gespæc
se engel ofermodes.      þohte þurh his anes cræft
hu he him strenglicran      stol geworhte,
heahran on heofonum;      cwæð þæt hine his hige speone

275

þæt he west and norð      wyrcean ongunne,
trymede getimbro;      cwæð him tweo þuhte
þæt he gode wolde      geongra weorðan.
"Hwæt sceal ic winnan?" cwæð he.      "Nis me wihtæ þearf
hearran to habbanne.      Ic mæg mid handum swa fela

280

wundra gewyrcean.      Ic hæbbe geweald micel
to gyrwanne      godlecran stol,
hearran on heofne.      Hwy sceal ic æfter his hyldo ðeowian,
bugan him swilces geongordomes?      Ic mæg wesan god swa he.
Bigstandað me strange geneatas,      þa ne willað me æt þam striðe geswican,

285

hæleþas heardmode.      Hie habbað me to hearran gecorene,
rofe rincas;      mid swilcum mæg man ræd geþencean,
fon mid swilcum folcgesteallan.      Frynd synd hie mine georne,
holde on hyra hygesceaftum.      Ic mæg hyra hearra wesan,
rædan on þis rice.      Swa me þæt riht ne þinceð,

290

þæt ic oleccan      awiht þurfe
gode æfter gode ænegum.      Ne wille ic leng his geongra wurþan."
þa hit se allwalda      eall gehyrde,
þæt his engyl ongan      ofermede micel
ahebban wið his hearran      and spræc healic word

295

dollice wið drihten sinne,      sceolde he þa dæd ongyldan,
worc þæs gewinnes gedælan,      and sceolde his wite habban,
ealra morðra mæst.      Swa deð monna gehwilc
þe wið his waldend      winnan ongynneð
mid mane wið þone mæran drihten.      þa wearð se mihtiga gebolgen,

300

hehsta heofones waldend,      wearp hine of þan hean stole.
Hete hæfde he æt his hearran gewunnen,      hyldo hæfde his ferlorene,
gram wearð him se goda on his mode.      Forþon he sceolde grund gesecean
heardes hellewites,      þæs þe he wann wið heofnes waldend.
Acwæð hine þa fram his hyldo      and hine on helle wearp,

305

on þa deopan dala,      þær he to deofle wearð,
se feond mid his geferum eallum.      Feollon þa ufon of heofnum
þurhlonge swa      þreo niht and dagas,
þa englas of heofnum on helle,      and heo ealle forsceop
drihten to deoflum.      Forþon heo his dæd and word

310

noldon weorðian,      forþon he heo on wyrse leoht
under eorðan neoðan,      ællmihtig god,
sette sigelease      on þa sweartan helle.
þær hæbbað heo on æfyn      ungemet lange,
ealra feonda gehwilc,      fyr edneowe,

315

þonne cymð on uhtan      easterne wind,
forst fyrnum cald.      Symble fyr oððe gar,
sum heard geswinc      habban sceoldon.
Worhte man hit him to wite,      (hyra woruld wæs gehwyrfed),
forman siðe,      fylde helle

320

mid þam andsacum.      Heoldon englas forð
heofonrices hehðe,      þe ær godes hyldo gelæston.
Lagon þa oðre fynd on þam fyre,      þe ær swa feala hæfdon
gewinnes wið heora waldend.      Wite þoliað,
hatne heaðowelm      helle tomiddes,

325

brand and brade ligas,      swilce eac þa biteran recas,
þrosm and þystro,      forþon hie þegnscipe
godes forgymdon.      Hie hyra gal beswac,
engles oferhygd,      noldon alwaldan
word weorþian,      hæfdon wite micel,

330

wæron þa befeallene      fyre to botme
on þa hatan hell      þurh hygeleaste
and þurh ofermetto,      sohton oþer land,
þæt wæs leohtes leas      and wæs liges full,
fyres fær micel.      Fynd ongeaton

335

þæt hie hæfdon gewrixled      wita unrim
þurh heora miclan mod      and þurh miht godes
and þurh ofermetto      ealra swiðost.
þa spræc se ofermoda cyning,      þe ær wæs engla scynost,
hwitost on heofne      and his hearran leof,

340

drihtne dyre,      oð hie to dole wurdon,
þæt him for galscipe      god sylfa wearð
mihtig on mode yrre.      Wearp hine on þæt morðer innan,
niðer on þæt niobedd,      and sceop him naman siððan,
cwæð se hehsta      hatan sceolde

345

Satan siððan,      het hine þære sweartan helle
grundes gyman,      nalles wið god winnan.
Satan maðelode,      sorgiende spræc,
se ðe helle forð      healdan sceolde,
gieman þæs grundes.      Wæs ær godes engel,

350

hwit on heofne,      oð hine his hyge forspeon
and his ofermetto      ealra swiðost,
þæt he ne wolde      wereda drihtnes
word wurðian.      Weoll him on innan
hyge ymb his heortan,      hat wæs him utan

355

wraðlic wite.      He þa worde cwæð:
"Is þæs ænga styde      ungelic swiðe
þam oðrum ham      þe we ær cuðon,
hean on heofonrice,      þe me min hearra onlag,
þeah we hine for þam alwaldan      agan ne moston,

360

romigan ures rices.      Næfð he þeah riht gedon
þæt he us hæfð befælled      fyre to botme,
helle þære hatan,      heofonrice benumen;
hafað hit gemearcod      mid moncynne
to gesettanne.      þæt me is sorga mæst,

365

þæt Adam sceal,      þe wæs of eorðan geworht,
minne stronglican      stol behealdan,
wesan him on wynne,      and we þis wite þolien,
hearm on þisse helle.      Wa la, ahte ic minra handa geweald
and moste ane tid      ute weorðan,

370

wesan ane winterstunde,      þonne ic mid þys werode--
Ac licgað me ymbe      irenbenda,
rideð racentan sal.      Ic eom rices leas;
habbað me swa hearde      helle clommas
fæste befangen.      Her is fyr micel,

375

ufan and neoðone.      Ic a ne geseah
laðran landscipe.      Lig ne aswamað,
hat ofer helle.      Me habbað hringa gespong,
sliðhearda sal      siðes amyrred,
afyrred me min feðe;      fet synt gebundene,

380

handa gehæfte.      Synt þissa heldora
wegas forworhte,      swa ic mid wihte ne mæg
of þissum lioðobendum.      Licgað me ymbe
heardes irenes      hate geslægene
grindlas greate.      Mid þy me god hafað

385

gehæfted be þam healse,      swa ic wat he minne hige cuðe;
and þæt wiste eac      weroda drihten,
þæt sceolde unc Adame      yfele gewurðan
ymb þæt heofonrice,      þær ic ahte minra handa geweald.
Ac ðoliaþ we nu þrea on helle,      (þæt syndon þystro and hæto),

390

grimme, grundlease.      Hafað us god sylfa
forswapen on þas sweartan mistas;      swa he us ne mæg ænige synne gestælan,
þæt we him on þam lande lað gefremedon,      he hæfð us þeah þæs leohtes bescyrede,
beworpen on ealra wita mæste.      Ne magon we þæs wrace gefremman,
geleanian him mid laðes wihte      þæt he us hafað þæs leohtes bescyrede.

395

He hæfð nu gemearcod anne middangeard,      þær he hæfð mon geworhtne
æfter his onlicnesse.      Mid þam he wile eft gesettan
heofona rice mid hluttrum saulum.      We þæs sculon hycgan georne,
þæt we on Adame,      gif we æfre mægen,
and on his eafrum swa some,      andan gebetan,

400

onwendan him þær willan sines,      gif we hit mægen wihte aþencan.
Ne gelyfe ic me nu þæs leohtes furðor      þæs þe he him þenceð lange niotan,
þæs eades mid his engla cræfte.      Ne magon we þæt on aldre gewinnan,
þæt we mihtiges godes mod onwæcen.      Uton oðwendan hit nu monna bearnum,
þæt heofonrice, nu we hit habban ne moton,      gedon þæt hie his hyldo forlæten,

405

þæt hie þæt onwendon þæt he mid his worde bebead.      þonne weorð he him wrað on mode,
ahwet hie from his hyldo.      þonne sculon hie þas helle secan
and þas grimman grundas.      þonne moton we hie us to giongrum habban,
fira bearn on þissum fæstum clomme.      Onginnað nu ymb þa fyrde þencean!
Gif ic ænegum þægne      þeodenmadmas

410

geara forgeafe,      þenden we on þan godan rice
gesælige sæton      and hæfdon ure setla geweald,
þonne he me na on leofran tid      leanum ne meahte
mine gife gyldan,      gif his gien wolde
minra þegna hwilc      geþafa wurðan,

415

þæt he up heonon      ute mihte
cuman þurh þas clustro,      and hæfde cræft mid him
þæt he mid feðerhoman      fleogan meahte,
windan on wolcne,      þær geworht stondað
Adam and Eue      on eorðrice

420

mid welan bewunden,      and we synd aworpene hider
on þas deopan dalo.      Nu hie drihtne synt
wurðran micle,      and moton him þone welan agan
þe we on heofonrice      habban sceoldon,
rice mid rihte;      is se ræd gescyred

425

monna cynne.      þæt me is on minum mode swa sar,
on minum hyge hreoweð,      þæt hie heofonrice
agan to aldre.      Gif hit eower ænig mæge
gewendan mid wihte      þæt hie word godes
lare forlæten,      sona hie him þe laðran beoð.

430

Gif hie brecað his gebodscipe,      þonne he him abolgen wurðeþ;
siððan bið him se wela onwended      and wyrð him wite gegarwod,
sum heard hearmscearu.      Hycgað his ealle,
hu ge hi beswicen!      Siððan ic me sefte mæg
restan on þyssum racentum,      gif him þæt rice losað.

435

Se þe þæt gelæsteð,      him bið lean gearo
æfter to aldre,      þæs we her inne magon
on þyssum fyre forð      fremena gewinnan.
Sittan læte ic hine wið me sylfne,      swa hwa swa þæt secgan cymeð
on þas hatan helle,      þæt hie heofoncyninges

440

unwurðlice      wordum and dædum
lare"     
Angan hine þa gyrwan      godes andsaca,
fus on frætwum,      (hæfde fæcne hyge),
hæleðhelm on heafod asette      and þone full hearde geband,

445

spenn mid spangum;      wiste him spræca fela,
wora worda.      Wand him up þanon,
hwearf him þurh þa helldora,      (hæfde hyge strangne),
leolc on lyfte      laþwendemod,
swang þæt fyr on twa      feondes cræfte;

450

wolde dearnunga      drihtnes geongran,
mid mandædum      men beswican,
forlædan and forlæran,      þæt hie wurdon lað gode.
He þa geferde      þurh feondes cræft
oððæt he Adam      on eorðrice,

455

godes handgesceaft,      gearone funde,
wislice geworht,      and his wif somed,
freo fægroste,      swa hie fela cuðon
godes gegearwigean,      þa him to gingran self
metod mancynnes      mearcode selfa.

460

And him bi twegin      beamas stodon
þa wæron utan      ofætes gehlædene,
gewered mid wæstme,      swa hie waldend god,
heah heofoncyning      handum gesette,
þæt þær yldo bearn      moste on ceosan

465

godes and yfeles,      gumena æghwilc,
welan and wawan.      Næs se wæstm gelic!
Oðer wæs swa wynlic,      wlitig and scene,
liðe and lofsum,      þæt wæs lifes beam;
moste on ecnisse      æfter lybban,

470

wesan on worulde,      se þæs wæstmes onbat,
swa him æfter þy      yldo ne derede,
ne suht sware,      ac moste symle wesan
lungre on lustum      and his lif agan,
hyldo heofoncyninges      her on worulde,

475

habban him to wæron      witode geþingþo
on þone hean heofon,      þonne he heonon wende.
þonne wæs se oðer      eallenga sweart,
dim and þystre;      þæt wæs deaðes beam,
se bær bitres fela.      Sceolde bu witan

480

ylda æghwilc      yfles and godes
gewand on þisse worulde.      Sceolde on wite a
mid swate and mid sorgum      siððan libban,
swa hwa swa gebyrgde      þæs on þam beame geweox.
Sceolde hine yldo beniman      ellendæda,

485

dreamas and drihtscipes,      and him beon deað scyred.
Lytle hwile      sceolde he his lifes niotan,
secan þonne landa      sweartost on fyre.
Sceolde feondum þeowian,      þær is ealra frecna mæste
leodum to langre hwile.      þæt wiste se laða georne,

490

dyrne deofles boda      þe wið drihten wann.
Wearp hine þa on wyrmes lic      and wand him þa ymbutan
þone deaðes beam      þurh deofles cræft,
genam þær þæs ofætes      and wende hine eft þanon
þær he wiste handgeweorc      heofoncyninges.

495

Ongon hine þa frinan      forman worde
se laða mid ligenum:      "Langað þe awuht,
Adam, up to gode?      Ic eom on his ærende hider
feorran gefered,      ne þæt nu fyrn ne wæs
þæt ic wið hine sylfne sæt.      þa het he me on þysne sið faran,

500

het þæt þu þisses ofætes æte,      cwæð þæt þin abal and cræft
and þin modsefa      mara wurde,
and þin lichoma      leohtra micle,
þin gesceapu scenran,      cwæð þæt þe æniges sceattes ðearf
ne wurde on worulde.      Nu þu willan hæfst,

505

hyldo geworhte      heofoncyninges,
to þance geþenod      þinum hearran,
hæfst þe wið drihten dyrne geworhtne.      Ic gehyrde hine þine dæd and word
lofian on his leohte      and ymb þin lif sprecan.
Swa þu læstan scealt      þæt on þis land hider

510

his bodan bringað.      Brade synd on worulde
grene geardas,      and god siteð
on þam hehstan      heofna rice,
ufan alwalda.      Nele þa earfeðu
sylfa habban      þæt he on þysne sið fare,

515

gumena drihten,      ac he his gingran sent
to þinre spræce.      Nu he þe mid spellum het
listas læran.      Læste þu georne
his ambyhto,      nim þe þis ofæt on hand,
bit his and byrige.      þe weorð on þinum breostum rum,

520

wæstm þy wlitegra.      þe sende waldend god,
þin hearra þas helpe      of heofonrice."
Adam maðelode      þær he on eorðan stod,
selfsceafte guma:      "þonne ic sigedrihten,
mihtigne god,      mæðlan gehyrde

525

strangre stemne,      and me her stondan het,
his bebodu healdan,      and me þas bryd forgeaf,
wlitesciene wif,      and me warnian het
þæt ic on þone deaðes beam      bedroren ne wurde,
beswicen to swiðe,      he cwæð þæt þa sweartan helle

530

healdan sceolde      se ðe bi his heortan wuht
laðes gelæde.      Nat þeah þu mid ligenum fare
þurh dyrne geþanc      þe þu drihtnes eart
boda of heofnum.      Hwæt, ic þinra bysna ne mæg,
worda ne wisna      wuht oncnawan,

535

siðes ne sagona.      Ic wat hwæt he me self bebead,
nergend user,      þa ic hine nehst geseah;
he het me his word weorðian      and wel healdan,
læstan his lare.      þu gelic ne bist
ænegum his engla      þe ic ær geseah,

540

ne þu me oðiewdest      ænig tacen
þe he me þurh treowe      to onsende,
min hearra þurh hyldo.      þy ic þe hyran ne cann,
ac þu meaht þe forð faran.      Ic hæbbe me fæstne geleafan
up to þam ælmihtegan gode      þe me mid his earmum worhte,

545

her mid handum sinum.      He mæg me of his hean rice
geofian mid goda gehwilcum,      þeah he his gingran ne sende."
Wende hine wraðmod      þær he þæt wif geseah
on eorðrice      Euan stondan,
sceone gesceapene,      cwæð þæt sceaðena mæst

550

eallum heora eaforum      æfter siððan
wurde on worulde:      "Ic wat, inc waldend god
abolgen wyrð,      swa ic him þisne bodscipe
selfa secge,      þonne ic of þys siðe cume
ofer langne weg,      þæt git ne læstan wel

555

hwilc ærende swa      he easten hider
on þysne sið sendeð.      Nu sceal he sylf faran
to incre andsware;      ne mæg his ærende
his boda beodan;      þy ic wat þæt he inc abolgen wyrð,
mihtig on mode.      Gif þu þeah minum wilt,

560

wif willende,      wordum hyran,
þu meaht his þonne rume      ræd geþencan.
Gehyge on þinum breostum      þæt þu inc bam twam meaht
wite bewarigan,      swa ic þe wisie.
æt þisses ofetes!      þonne wurðað þin eagan swa leoht

565

þæt þu meaht swa wide      ofer woruld ealle
geseon siððan,      and selfes stol
herran þines,      and habban his hyldo forð.
Meaht þu Adame      eft gestyran,
gif þu his willan hæfst      and he þinum wordum getrywð.

570

Gif þu him to soðe sægst      hwylce þu selfa hæfst
bisne on breostum,      þæs þu gebod godes
lare læstes,      he þone laðan strið,
yfel andwyrde      an forlæteð
on breostcofan,      swa wit him bu tu

575

an sped sprecað.      Span þu hine georne
þæt he þine lare læste,      þy læs gyt lað gode,
incrum waldende,      weorðan þyrfen.
Gif þu þæt angin fremest,      idesa seo betste,
forhele ic incrum herran      þæt me hearmes swa fela

580

Adam gespræc,      eargra worda.
Tyhð me untryowða,      cwyð þæt ic seo teonum georn,
gramum ambyhtsecg,      nales godes engel.
Ac ic cann ealle swa geare      engla gebyrdo,
heah heofona gehlidu;      wæs seo hwil þæs lang

585

þæt ic geornlice      gode þegnode
þurh holdne hyge,      herran minum,
drihtne selfum;      ne eom ic deofle gelic."
Lædde hie swa mid ligenum      and mid listum speon
idese on þæt unriht,      oðþæt hire on innan ongan

590

weallan wyrmes geþeaht,      (hæfde hire wacran hige
metod gemearcod),      þæt heo hire mod ongan
lætan æfter þam larum;      forþon heo æt þam laðan onfeng
ofer drihtnes word      deaðes beames
weorcsumne wæstm.      Ne wearð wyrse dæd

595

monnum gemearcod!      þæt is micel wundor
þæt hit ece god      æfre wolde
þeoden þolian,      þæt wurde þegn swa monig
forlædd be þam lygenum      þe for þam larum com.
Heo þa þæs ofætes æt,      alwaldan bræc

600

word and willan.      þa meahte heo wide geseon
þurh þæs laðan læn      þe hie mid ligenum beswac,
dearnenga bedrog,      þe hire for his dædum com,
þæt hire þuhte hwitre      heofon and eorðe,
and eall þeos woruld wlitigre,      and geweorc godes

605

micel and mihtig,      þeah heo hit þurh monnes geþeaht
ne sceawode;      ac se sceaða georne
swicode ymb þa sawle      þe hire ær þa siene onlah,
þæt heo swa wide      wlitan meahte
ofer heofonrice.      þa se forhatena spræc

610

þurh feondscipe      (nalles he hie freme lærde):
"þu meaht nu þe self geseon,      swa ic hit þe secgan ne þearf,
Eue seo gode,      þæt þe is ungelic
wlite and wæstmas,      siððan þu minum wordum getruwodest,
læstes mine lare.      Nu scineð þe leoht fore

615

glædlic ongean      þæt ic from gode brohte
hwit of heofonum;      nu þu his hrinan meaht.
Sæge Adame      hwilce þu gesihðe hæfst
þurh minne cime cræfta.      Gif giet þurh cuscne siodo
læst mina lara,      þonne gife ic him þæs leohtes genog

620

þæs ic þe swa godes      gegired hæbbe.
Ne wite ic him þa womcwidas,      þeah he his wyrðe ne sie
to alætanne;      þæs fela he me laðes spræc."
Swa hire eaforan sculon      æfter lybban:
þonne hie lað gedoð,      hie sculon lufe wyrcean,

625

betan heora hearran hearmcwyde      ond habban his hyldo forð.
þa gieng to Adame      idesa scenost,
wifa wlitegost      þe on woruld come,
forþon heo wæs handgeweorc      heofoncyninges,
þeah heo þa dearnenga      fordon wurde,

630

forlæd mid ligenum,      þæt hie lað gode
þurh þæs wraðan geþanc      weorðan sceolden,
þurh þæs deofles searo      dom forlætan,
hierran hyldo,      hefonrices þolian
monige hwile.      Bið þam men full wa

635

þe hine ne warnað      þonne he his geweald hafað!
Sum heo hire on handum bær,      sum hire æt heortan læg,
æppel unsælga,      þone hire ær forbead
drihtna drihten,      deaðbeames ofet,
and þæt word acwæð      wuldres aldor,

640

þæt þæt micle morð      menn ne þorfton
þegnas þolian,      ac he þeoda gehwam
hefonrice forgeaf,      halig drihten,
widbradne welan,      gif hie þone wæstm an
lætan wolden      þe þæt laðe treow

645

on his bogum bær,      bitre gefylled;
þæt wæs deaðes beam      þe him drihten forbead.
Forlec hie þa mid ligenum      se wæs lað gode,
on hete heofoncyninges,      and hyge Euan,
wifes wac geþoht,      þæt heo ongan his wordum truwian,

650

læstan his lare,      and geleafan nom
þæt he þa bysene from gode      brungen hæfde
þe he hire swa wærlice      wordum sægde,
iewde hire tacen      and treowa gehet,
his holdne hyge.      þa heo to hire hearran spræc:

655

"Adam, frea min,      þis ofet is swa swete,
bliðe on breostum,      and þes boda sciene,
godes engel god,      ic on his gearwan geseo
þæt he is ærendsecg      uncres hearran,
hefoncyninges.      His hyldo is unc betere

660

to gewinnanne      þonne his wiðermedo.
Gif þu him heodæg wuht      hearmes gesprece,
he forgifð hit þeah,      gif wit him geongordom
læstan willað.      Hwæt scal þe swa laðlic strið
wið þines hearran bodan?      Unc is his hyldo þearf;

665

he mæg unc ærendian      to þam alwaldan,
heofoncyninge.      Ic mæg heonon geseon
hwær he sylf siteð,      (þæt is suð and east),
welan bewunden,      se ðas woruld gesceop;
geseo ic him his englas      ymbe hweorfan

670

mid feðerhaman,      ealra folca mæst,
wereda wynsumast.      Hwa meahte me swelc gewit gifan,
gif hit gegnunga      god ne onsende,
heofones waldend?      Gehyran mæg ic rume
and swa wide geseon      on woruld ealle

675

ofer þas sidan gesceaft,      ic mæg swegles gamen
gehyran on heofnum.      Wearð me on hige leohte
utan and innan,      siðþan ic þæs ofætes onbat.
Nu hæbbe ic his her on handa,      herra se goda;
gife ic hit þe georne.      Ic gelyfe þæt hit from gode come,

680

broht from his bysene,      þæs me þes boda sægde
wærum wordum.      Hit nis wuhte gelic
elles on eorðan,      buton swa þes ar sægeð,
þæt hit gegnunga      from gode come."
Hio spræc him þicce to      and speon hine ealne dæg

685

on þa dimman dæd      þæt hie drihtnes heora
willan bræcon.      Stod se wraða boda,
legde him lustas on      and mid listum speon,
fylgde him frecne;      wæs se feond full neah
þe on þa frecnan fyrd      gefaren hæfde

690

ofer langne weg;      leode hogode
on þæt micle morð      men forweorpan,
forlæran and forlædan,      þæt hie læn godes,
ælmihtiges gife      an forleten,
heofenrices geweald.      Hwæt, se hellsceaða

695

gearwe wiste      þæt hie godes yrre
habban sceoldon      and hellgeþwing,
þone nearwan nið      niede onfon,
siððan hie gebod godes      forbrocen hæfdon,
þa he forlærde      mid ligenwordum

700

to þam unræde      idese sciene,
wifa wlitegost,      þæt heo on his willan spræc,
wæs him on helpe      handweorc godes
to forlæranne.     
Heo spræc ða to Adame      idesa sceonost

705

ful þiclice,      oð þam þegne ongan
his hige hweorfan,      þæt he þam gehate getruwode
þe him þæt wif      wordum sægde.
Heo dyde hit þeah þurh holdne hyge,      nyste þæt þær hearma swa fela,
fyrenearfeða,      fylgean sceolde

710

monna cynne,      þæs heo on mod genam
þæt heo þæs laðan bodan      larum hyrde,
ac wende þæt heo hyldo      heofoncyninges
worhte mid þam wordum      þe heo þam were swelce
tacen oðiewde      and treowe gehet,

715

oðþæt Adame      innan breostum
his hyge hwyrfde      and his heorte ongann
wendan to hire willan.      He æt þam wife onfeng
helle and hinnsið,      þeah hit nære haten swa,
ac hit ofetes noman      agan sceolde;

720

hit wæs þeah deaðes swefn      and deofles gespon,
hell and hinnsið      and hæleða forlor,
menniscra morð,      þæt hie to mete dædon,
ofet unfæle.      Swa hit him on innan com,
hran æt heortan,      hloh þa and plegode

725

boda bitre gehugod,      sægde begra þanc
hearran sinum:      "Nu hæbbe ic þine hyldo me
witode geworhte,      and þinne willan gelæst
to ful monegum dæge.      Men synt forlædde,
Adam and Eue.      Him is unhyldo

730

waldendes witod,      nu hie wordcwyde his,
lare forleton.      Forþon hie leng ne magon
healdan heofonrice,      ac hie to helle sculon
on þone sweartan sið.      Swa þu his sorge ne þearft
beran on þinum breostum,      þær þu gebunden ligst,

735

murnan on mode,      þæt her men bun
þone hean heofon,      þeah wit hearmas nu,
þreaweorc þoliað,      and þystre land,
and þurh þin micle mod      monig forleton
on heofonrice      heahgetimbro,

740

godlice geardas.      Unc wearð god yrre
forþon wit him noldon      on heofonrice
hnigan mid heafdum      halgum drihtne
þurh geongordom;      ac unc gegenge ne wæs
þæt wit him on þegnscipe      þeowian wolden.

745

Forþon unc waldend wearð      wrað on mode,
on hyge hearde,      and us on helle bedraf,
on þæt fyr fylde      folca mæste,
and mid handum his      eft on heofonrice
rihte rodorstolas      and þæt rice forgeaf

750

monna cynne.      Mæg þin mod wesan
bliðe on breostum,      forþon her synt bu tu gedon:
ge þæt hæleða bearn      heofonrice sculon
leode forlætan      and on þæt lig to þe
hate hweorfan,      eac is hearm gode,

755

modsorg gemacod.      Swa hwæt swa wit her morðres þoliað,
hit is nu Adame      eall forgolden
mid hearran hete      and mid hæleða forlore,
monnum mid morðes cwealme.      Forþon is min mod gehæled,
hyge ymb heortan gerume,      ealle synt uncre hearmas gewrecene

760

laðes þæt wit lange þoledon.      Nu wille ic eft þam lige near,
Satan ic þær secan wille;      he is on þære sweartan helle
hæft mid hringa gesponne."      Hwearf him eft niðer
boda bitresta;      sceolde he þa bradan ligas
secan helle gehliðo,      þær his hearra læg

765

simon gesæled.      Sorgedon ba twa,
Adam and Eue,      and him oft betuh
gnornword gengdon;      godes him ondredon,
heora herran hete,      heofoncyninges nið
swiðe onsæton;      selfe forstodon

770

his word onwended.      þæt wif gnornode,
hof hreowigmod,      (hæfde hyldo godes,
lare forlæten),      þa heo þæt leoht geseah
ellor scriðan      þæt hire þurh untreowa
tacen iewde      se him þone teonan geræd,

775

þæt hie helle nið      habban sceoldon,
hynða unrim;      forþam him higesorga
burnon on breostum.      Hwilum to gebede feollon
sinhiwan somed,      and sigedrihten
godne gretton      and god nemdon,

780

heofones waldend,      and hine bædon
þæt hie his hearmsceare      habban mosten,
georne fulgangan,      þa hie godes hæfdon
bodscipe abrocen.      Bare hie gesawon
heora lichaman;      næfdon on þam lande þa giet

785

sælða gesetena,      ne hie sorge wiht
weorces wiston,      ac hie wel meahton
libban on þam lande,      gif hie wolden lare godes
forweard fremman.      þa hie fela spræcon
sorhworda somed,      sinhiwan twa.

790

Adam gemælde      and to Euan spræc:
"Hwæt, þu Eue, hæfst      yfele gemearcod
uncer sylfra sið.      Gesyhst þu nu þa sweartan helle
grædige and gifre.      Nu þu hie grimman meaht
heonane gehyran.      Nis heofonrice

795

gelic þam lige,      ac þis is landa betst,
þæt wit þurh uncres hearran þanc      habban moston,
þær þu þam ne hierde      þe unc þisne hearm geræd,
þæt wit waldendes      word forbræcon,
heofoncyninges.      Nu wit hreowige magon

800

sorgian for þis siðe.      Forþon he unc self bebead
þæt wit unc wite      warian sceolden,
hearma mæstne.      Nu slit me hunger and þurst
bitre on breostum,      þæs wit begra ær
wæron orsorge      on ealle tid.

805

Hu sculon wit nu libban      oððe on þys lande wesan,
gif her wind cymð,      westan oððe eastan,
suðan oððe norðan?      Gesweorc up færeð,
cymeð hægles scur      hefone getenge,
færeð forst on gemang,      se byð fyrnum ceald.

810

Hwilum of heofnum      hate scineð,
blicð þeos beorhte sunne,      and wit her baru standað,
unwered wædo.      Nys unc wuht beforan
to scursceade,      ne sceattes wiht
to mete gemearcod,      ac unc is mihtig god,

815

waldend wraðmod.      To hwon sculon wit weorðan nu?
Nu me mæg hreowan      þæt ic bæd heofnes god,
waldend þone godan,      þæt he þe her worhte to me
of liðum minum,      nu þu me forlæred hæfst
on mines herran hete.      Swa me nu hreowan mæg

820

æfre to aldre      þæt ic þe minum eagum geseah."
ða spræc Eue eft,      idesa scienost,
wifa wlitegost;      hie wæs geweorc godes,
þeah heo þa on deofles cræft      bedroren wurde:
"þu meaht hit me witan,      wine min Adam,

825

wordum þinum;      hit þe þeah wyrs ne mæg
on þinum hyge hreowan      þonne hit me æt heortan deð."
Hire þa Adam      andswarode:
"Gif ic waldendes      willan cuðe,
hwæt ic his to hearmsceare      habban sceolde,

830

ne gesawe þu no sniomor,      þeah me on sæ wadan
hete heofones god      heonone nu þa,
on flod faran,      nære he firnum þæs deop,
merestream þæs micel,      þæt his o min mod getweode,
ac ic to þam grunde genge,      gif ic godes meahte

835

willan gewyrcean.      Nis me on worulde niod
æniges þegnscipes,      nu ic mines þeodnes hafa
hyldo forworhte,      þæt ic hie habban ne mæg.
Ac wit þus baru ne magon      bu tu ætsomne
wesan to wuhte.      Uton gan on þysne weald innan,

840

on þisses holtes hleo."      Hwurfon hie ba twa,
togengdon gnorngende      on þone grenan weald,
sæton onsundran,      bidan selfes gesceapu
heofoncyninges,      þa hie þa habban ne moston
þe him ær forgeaf      ælmihtig god.

845

þa hie heora lichoman      leafum beþeahton,
weredon mid ðy wealde,      wæda ne hæfdon;
ac hie on gebed feollon      bu tu ætsomne
morgena gehwilce,      bædon mihtigne
þæt hie ne forgeate      god ælmihtig,

850

and him gewisade      waldend se goda,
hu hie on þam leohte forð      libban sceolden.
þa com feran      frea ælmihtig
ofer midne dæg,      mære þeoden,
on neorxnawang      neode sine;

855

wolde neosian      nergend usser,
bilwit fæder,      hwæt his bearn dyde;
wiste forworhte      þam he ær wlite sealde.
Gewitan him þa gangan      geomermode
under beamsceade      blæde bereafod,

860

hyddon hie on heolstre,      þa hie halig word
drihtnes gehyrdon,      and ondredon him.
þa sona ongann      swegles aldor
weard ahsian      woruldgesceafta,
het him recene to      rice þeoden

865

his sunu gangan.      Him þa sylfa oncwæð,
hean hleoðrade      hrægles þearfa:
"Ic wreo me her      wæda leasne,
liffrea min,      leafum þecce.
Scyldfull mine      sceaðen is me sare,

870

frecne on ferhðe;      ne dear nu forð gan
for ðe andweardne.      Ic eom eall eall nacod."
Him ða ædre god      andswarede:
"Saga me þæt, sunu min,      for hwon secest ðu
sceade sceomiende?      þu sceonde æt me

875

furðum ne anfenge,      ac gefean eallum.
For hwon wast þu wean      and wrihst sceome,
gesyhst sorge,      and þin sylf þecest
lic mid leafum,      sagast lifceare
hean hygegeomor,      þæt þe sie hrægles þearf,

880

nymþe ðu æppel      ænne byrgde
of ðam wudubeame      þe ic þe wordum forbead?"
Him þa Adam eft      andswarode:
"Me ða blæda on hand      bryd gesealde,
freolucu fæmne,      freadrihten min,

885

ðe ic þe on teonan geþah.      Nu ic þæs tacen wege
sweotol on me selfum.      Wat ic sorga ðy ma."
ða ðæs Euan frægn      ælmihtig god:
"Hwæt druge þu, dohtor,      dugeþa genohra,
niwra gesceafta      neorxnawanges,

890

growendra gifa,      þa þu gitsiende
on beam gripe,      blæda name
on treowes telgum,      and me on teonan
æte þa unfreme,      Adame sealdest
wæstme þa inc wæron      wordum minum

895

fæste forbodene?"      Him þa freolecu mæg,
ides æwiscmod      andswarode:
"Me nædre beswac      and me neodlice
to forsceape scyhte      and to scyldfrece,
fah wyrm þurh fægir word,      oðþæt ic fracoðlice

900

feondræs gefremede,      fæhðe geworhte,
and þa reafode,      swa hit riht ne wæs,
beam on bearwe      and þa blæda æt."
þa nædran sceop      nergend usser,
frea ælmihtig      fagum wyrme

905

wide siðas      and þa worde cwæð:
"þu scealt wideferhð      werig þinum
breostum bearm tredan      bradre eorðan,
faran feðeleas,      þenden þe feorh wunað,
gast on innan.      þu scealt greot etan

910

þine lifdagas.      Swa þu laðlice
wrohte onstealdest,      þe þæt wif feoð,
hatað under heofnum      and þin heafod tredeð
fah mid fotum sinum.      þu scealt fiersna sætan
tohtan niwre;      tuddor bið gemæne

915

incrum orlegnið      a þenden standeð
woruld under wolcnum.      Nu þu wast and canst,
lað leodsceaða,      hu þu lifian scealt."
ða to Euan god      yrringa spræc:
"Wend þe from wynne!      þu scealt wæpnedmen

920

wesan on gewealde,      mid weres egsan
hearde genearwad,      hean þrowian
þinra dæda gedwild,      deaðes bidan,
and þurh wop and heaf      on woruld cennan
þurh sar micel      sunu and dohtor."

925

Abead eac Adame      ece drihten,
lifes leohtfruma,      lað ærende:
"þu scealt oðerne      eðel secean,
wynleasran wic,      and on wræc hweorfan
nacod niedwædla,      neorxnawanges

930

dugeðum bedæled;      þe is gedal witod
lices and sawle.      Hwæt, þu laðlice
wrohte onstealdest;      forþon þu winnan scealt
and on eorðan þe      þine andlifne
selfa geræcan,      wegan swatig hleor,

935

þinne hlaf etan,      þenden þu her leofast,
oðþæt þe to heortan      hearde gripeð
adl unliðe      þe þu on æple ær
selfa forswulge;      forþon þu sweltan scealt."
Hwæt, we nu gehyrað      hwær us hearmstafas

940

wraðe onwocan      and woruldyrmðo.
Hie þa wuldres weard      wædum gyrede,
scyppend usser;      het heora sceome þeccan
frea frumhrægle;      het hie from hweorfan
neorxnawange      on nearore lif.

945

Him on laste beleac      liðsa and wynna
hihtfulne ham      halig engel
be frean hæse      fyrene sweorde;
ne mæg þær inwitfull      ænig geferan
womscyldig mon,      ac se weard hafað

950

miht and strengðo,      se þæt mære lif
dugeðum deore      drihtne healdeð.
No hwæðre ælmihtig      ealra wolde
Adame and Euan      arna ofteon,
fæder æt frymðe,      þeah þe hie him from swice,

955

ac he him to frofre let      hwæðere forð wesan
hyrstedne hrof      halgum tunglum
and him grundwelan      ginne sealde;
het þam sinhiwum      sæs and eorðan
tuddorteondra      teohha gehwilcre

960

to woruldnytte      wæstmas fedan.
Gesæton þa æfter synne      sorgfulre land,
eard and eðyl      unspedigran
fremena gehwilcre      þonne se frumstol wæs
þe hie æfter dæde of      adrifen wurdon.

965

Ongunnon hie þa      be godes hæse
bearn astrienan,      swa him metod bebead.
Adames and Euan      aforan wæron
freolicu twa      frumbearn cenned,
Cain and Abel.      Us cyðað bec,

970

hu þa dædfruman      dugeþa stryndon,
welan and wiste,      willgebroðor.
Oðer his to eorðan      elnes tilode,
se wæs ærboren;      oðer æhte heold
fæder on fultum,      oðþæt forð gewat

975

dægrimes worn.      Hie þa drihtne lac
begen brohton.      Brego engla beseah
on Abeles gield      eagum sinum,
cyning eallwihta,      Caines ne wolde
tiber sceawian.      þæt wæs torn were

980

hefig æt heortan.      Hygewælm asteah
beorne on breostum,      blatende nið,
yrre for æfstum.      He þa unræden
folmum gefremede,      freomæg ofsloh,
broðor sinne,      and his blod ageat,

985

Cain Abeles.      Cwealmdreore swealh
þæs middangeard,      monnes swate.
æfter wælswenge      wea wæs aræred,
tregena tuddor.      Of ðam twige siððan
ludon laðwende      leng swa swiðor

990

reðe wæstme.      Ræhton wide
geond werþeoda      wrohtes telgan,
hrinon hearmtanas      hearde and sare
drihta bearnum,      (doð gieta swa),
of þam brad blado      bealwa gehwilces

995

sprytan ongunnon.      We þæt spell magon,
wælgrimme wyrd,      wope cwiðan,
nales holunge;      ac us hearde sceod
freolecu fæmne      þurh forman gylt
þe wið metod æfre      men gefremeden,

1000

eorðbuende,      siððan Adam wearð
of godes muðe      gaste eacen.
ða worde frægn      wuldres aldor
Cain, hwær Abel      eorðan wære.
Him ða se cystleasa      cwealmes wyrhta

1005

ædre æfter þon      andswarode:
"Ne can ic Abeles      or ne fore,
hleomæges sið,      ne ic hyrde wæs
broðer mines."      Him þa brego engla,
godspedig gast      gean þingade:

1010

"Hwæt, befealdest þu      folmum þinum
wraðum on wælbedd      wærfæstne rinc,
broðor þinne,      and his blod to me
cleopað and cigeð.      þu þæs cwealmes scealt
wite winnan      and on wræc hweorfan,

1015

awyrged to widan aldre.      Ne seleð þe wæstmas eorðe
wlitige to woruldnytte,      ac heo wældreore swealh
halge of handum þinum;      forþon heo þe hroðra oftihð,
glæmes grene folde.      þu scealt geomor hweorfan,
arleas of earde þinum,      swa þu Abele wurde

1020

to feorhbanan;      forþon þu flema scealt
widlast wrecan,      winemagum lað."
Him þa ædre Cain      andswarode:
"Ne þearf ic ænigre      are wenan
on woruldrice,      ac ic forworht hæbbe,

1025

heofona heahcyning,      hyldo þine,
lufan and freode;      forþon ic lastas sceal
wean on wenum      wide lecgan,
hwonne me gemitte      manscyldigne,
se me feor oððe neah      fæhðe gemonige,

1030

broðorcwealmes.      Ic his blod ageat,
dreor on eorðan.      þu to dæge þissum
ademest me fram duguðe      and adrifest from
earde minum.      Me to aldorbanan
weorðeð wraðra sum.      Ic awyrged sceal,

1035

þeoden, of gesyhðe      þinre hweorfan."
Him þa selfa oncwæð      sigora drihten:
"Ne þearft ðu þe ondrædan      deaðes brogan,
feorhcwealm nu giet,      þeah þu from scyle
freomagum feor      fah gewitan.

1040

Gif þe monna hwelc      mundum sinum
aldre beneoteð,      hine on cymeð
æfter þære synne      seofonfeald wracu,
wite æfter weorce."      Hine waldend on,
tirfæst metod,      tacen sette,

1045

freoðobeacen frea,      þy læs hine feonda hwilc
mid guðþræce      gretan dorste
feorran oððe nean.      Heht þa from hweorfan
meder and magum      manscyldigne,
cnosle sinum.      Him þa Cain gewat

1050

gongan geomormod      gode of gesyhðe,
wineleas wrecca,      and him þa wic geceas
eastlandum on,      eðelstowe
fædergeardum feor,      þær him freolecu mæg,
ides æfter æðelum      eaforan fedde.

1055

Se æresta wæs      Enos haten,
frumbearn Caines.      Siððan fæsten ongon
mid þam cneomagum      ceastre timbran;
þæt wæs under wolcnum      weallfæstenna
ærest ealra      þara þe æðelingas,

1060

sweordberende,      settan heton.
þanon his eaforan      ærest wocan,
bearn from bryde,      on þam burhstede.
Se yldesta wæs      Iared haten,
sunu Enoses.      Siððan wocan,

1065

þa þæs cynnes      cneowrim icton,
mægburg Caines.      Malalehel wæs
æfter Iarede      yrfes hyrde
fæder on laste,      oðþæt he forð gewat.
Siððan Mathusal      magum dælde,

1070

bearn æfter bearne      broðrum sinum
æðelinga gestreon,      oðþæt aldorgedal
frod fyrndagum      fremman sceolde,
lif oflætan.      Lameh onfeng
æfter fæder dæge      fletgestealdum,

1075

botlgestreonum.      Him bryda twa,
idesa on eðle      eaforan feddon,
Ada and Sella;      þara anum wæs
Iabal noma,      se þurh gleawne geþanc
herbuendra      hearpan ærest

1080

handum sinum      hlyn awehte,
swinsigende sweg,      sunu Lamehes.
Swylce on ðære mægðe      maga wæs haten
on þa ilcan tid      Tubalcain,
se þurh snytro sped      smiðcræftega wæs,

1085

and þurh modes gemynd      monna ærest,
sunu Lamehes,      sulhgeweorces
fruma wæs ofer foldan,      siððan folca bearn
æres cuðon      and isernes,
burhsittende,      brucan wide.

1090

þa his wifum twæm      wordum sægde
Lameh seolfa,      leofum gebeddum,
Adan and Sellan      unarlic spel:
"Ic on morðor ofsloh      minra sumne
hyldemaga;      honda gewemde

1095

on Caines      cwealme mine,
fylde mid folmum      fæder Enoses,
ordbanan Abeles,      eorðan sealde
wældreor weres.      Wat ic gearwe
þæt þam lichryre      on last cymeð

1100

soðcyninges      seofonfeald wracu,
micel æfter mane.      Min sceal swiðor
mid grimme gryre      golden wurðan
fyll and feorhcwealm,      þonne ic forð scio."
þa wearð Adame      on Abeles gyld

1105

eafora on eðle      oþer feded,
soðfæst sunu,      þam wæs Seth noma.
Se wæs eadig      and his yldrum ðah
freolic to frofre,      fæder and meder,
Adames and Euan,      wæs Abeles gield

1110

on woruldrice.      þa word acwæð
ord moncynnes:      "Me ece sunu
sealde selfa      sigora waldend,
lifes aldor      on leofes stæl,
þæs þe Cain ofsloh,      and me cearsorge

1115

mid þys magotimbre      of mode asceaf
þeoden usser.      Him þæs þanc sie!"
Adam hæfde,      þa he eft ongan
him to eðelstæfe      oðres strienan
bearnes be bryde,      beorn ellenrof,

1120

XXX and C      þisses lifes,
wintra on worulde.      Us gewritu secgað
þæt her eahtahund      iecte siððan
mægðum and mæcgum      mægburg sine
Adam on eorðan;      ealra hæfde

1125

nigenhund wintra     
and XXX eac,      þa he þas woruld
þurh gastgedal      ofgyfan sceolde.
Him on laste Seth      leod weardode,
eafora æfter yldrum;      eþelstol heold

1130

and wif begeat.      Wintra hæfde
fif and hundteontig      þa he furðum ongan
his mægburge      men geicean
sunum and dohtrum.      Sethes eafora
se yldesta wæs      Enos haten;

1135

se nemde god      niðþa bearna
ærest ealra,      siððan Adam stop
on grene græs      gaste geweorðad.
Seth wæs gesælig;      siððan strynde
seofon winter her      suna and dohtra

1140

ond eahtahund.      Ealra hæfde
XII and nigonhund,      þa seo tid gewearð
þæt he friðgedal      fremman sceolde.
Him æfter heold,      þa he of worulde gewat,
Enos yrfe,      siððan eorðe swealh

1145

sædberendes      Sethes lice.
He wæs leof gode      and lifde her
wintra hundnigontig      ær he be wife her
þurh gebedscipe      bearn astrynde;
him þa cenned wearð      Cainan ærest

1150

eafora on eðle.      Siððan eahtahund
and fiftyno      on friðo drihtnes
gleawferhð hæleð      geogoðe strynde,
suna and dohtra;      swealt, þa he hæfde,
frod fyrnwita,      V and nigonhund.

1155

þære cneorisse wæs      Cainan siððan
æfter Enose      aldordema,
weard and wisa.      Wintra hæfde
efne hundseofontig      ær him sunu woce.
þa wearð on eðle      eafora feded,

1160

mago Cainanes,      Malalehel wæs haten.
Siððan eahtahund      æðelinga rim
and feowertig eac      feorum geicte
Enoses sunu.      Ealra nigonhund
wintra hæfde      þa he woruld ofgeaf

1165

and tyne eac,      þa his tiddæge
under rodera rum      rim wæs gefylled.
Him on laste heold      land and yrfe
Malalehel siððan      missera worn.
Se frumgara      fif and sixtig

1170

wintra hæfde      þa he be wife ongann
bearna strynan.      Him bryd sunu
meowle to monnum brohte.      Se maga wæs
on his mægðe,      mine gefræge,
guma on geogoðe,      Iared haten.

1175

Lifde siððan      and lissa breac
Malalehel lange,      mondreama her,
woruldgestreona.      Wintra hæfde
fif and hundnigontig,      þa he forð gewat,
and eahtahund;      eaforan læfde

1180

land and leodweard.      Longe siððan
Geared gumum      gold brittade.
Se eorl wæs æðele,      æfæst hæleð,
and se frumgar his      freomagum leof.
Fif and hundteontig      on fyore lifde

1185

wintra gebidenra      on woruldrice
and syxtig eac      þa seo sæl gewearð
þæt his wif sunu      on woruld brohte;
se eafora wæs      Enoc haten,
freolic frumbearn.      Fæder her þa gyt

1190

his cynnes forð      cneorim icte,
eaforan eahtahund;      ealra hæfde
V and syxtig,      þa he forð gewat,
and nigonhund eac      nihtgerimes,
wine frod wintres,      þa he þas woruld ofgeaf

1195

ond Geared þa      gleawum læfde
land and leodweard,      leofum rince.
Enoch siððan      ealdordom ahof,
freoðosped folces wisa,      nalles feallan let
dom and drihtscipe,     

1200

þenden he hyrde wæs      heafodmaga.
Breac blæddaga,      bearna strynde
þreohund wintra.      Him wæs þeoden hold,
rodera waldend.      Se rinc heonon
on lichoman      lisse sohte,

1205

drihtnes duguðe,      nales deaðe swealt
middangeardes,      swa her men doþ,
geonge and ealde,      þonne him god heora
æhta and ætwist      eorðan gestreona
on genimeð      and heora aldor somed,

1210

ac he cwic gewat      mid cyning engla
of þyssum lænan      life feran
on þam gearwum      þe his gast onfeng
ær hine to monnum      modor brohte.
He þam yldestan      eaforan læfde

1215

folc, frumbearne;      V and syxtig
wintra hæfde      þa he woruld ofgeaf,
and eac III hund.      þrage siððan
Mathusal heold      maga yrfe,
se on lichoman      lengest þissa

1220

worulddreama breac.      Worn gestrynde
ær his swyltdæge      suna and dohtra;
hæfde frod hæle,      þa he from sceolde
niþþum hweorfan,      nigonhund wintra
and hundseofontig to.      Sunu æfter heold,

1225

Lamech leodgeard,      lange siððan
woruld bryttade.      Wintra hæfde
twa and hundteontig      þa seo tid gewearð
þæt se eorl ongan      æðele cennan,
sunu and dohtor.      Siððan lifde

1230

fif and hundnigontig,      frea moniges breac
wintra under wolcnum,      werodes aldor,
and V hund eac;      heold þæt folc teala,
bearna strynde,      him byras wocan,
eaforan and idesa.      He þone yldestan

1235

Noe nemde,      se niððum ær
land bryttade      siððan Lamech gewat.
Hæfde æðelinga      aldorwisa
V hund wintra      þa he furðum ongan
bearna strynan,      þæs þe bec cweðaþ.

1240

Sem wæs haten      sunu Noes,
se yldesta,      oðer Cham,
þridda Iafeth.      þeoda tymdon
rume under roderum,      rim miclade
monna mægðe      geond middangeard

1245

sunum and dohtrum.      ða giet wæs Sethes cynn,
leofes leodfruman      on lufan swiðe
drihtne dyre      and domeadig,
oðþæt bearn godes      bryda ongunnon
on Caines      cynne secan,

1250

wergum folce,      and him þær wif curon
ofer metodes est      monna eaforan,
scyldfulra mægð      scyne and fægere.
þa reordade      rodora waldend
wrað moncynne      and þa worde cwæð:

1255

"Ne syndon me on ferhðe freo      from gewitene
cneorisn Caines,      ac me þæt cynn hafað
sare abolgen.      Nu me Sethes bearn
torn niwiað      and him to nimað
mægeð to gemæccum      minra feonda;

1260

þær wifa wlite      onwod grome,
idesa ansien,      and ece feond
folcdriht wera,      þa ær on friðe wæron."
Siððan hundtwelftig      geteled rime
wintra on worulde      wræce bisgodon

1265

fæge þeoda,      hwonne frea wolde
on wærlogan      wite settan
and on deað slean      dædum scyldige
gigantmæcgas,      gode unleofe,
micle mansceaðan,      metode laðe.

1270

þa geseah selfa      sigoro waldend
hwæt wæs monna      manes on eorðan
and þæt hie wæron      womma ðriste,
inwitfulle.      He þæt unfægere
wera cneorissum      gewrecan þohte,

1275

forgripan gumcynne      grimme and sare,
heardum mihtum.      Hreaw hine swiðe
þæt he folcmægþa      fruman aweahte,
æðelinga ord,      þa he Adam sceop,
cwæð þæt he wolde      for wera synnum

1280

eall aæðan      þæt on eorðan wæs,
forleosan lica gehwilc      þara þe lifes gast
fæðmum þeahte.      Eall þæt frea wolde
on ðære toweardan      tide acwellan
þe þa nealæhte      niðða bearnum.

1285

Noe wæs god,      nergende leof,
swiðe gesælig,      sunu Lameches,
domfæst and gedefe.      Drihten wiste
þæt þæs æðelinges      ellen dohte
breostgehygdum;      forðon him brego sægde,

1290

halig æt hleoðre,      helm allwihta,
hwæt he fah werum      fremman wolde;
geseah unrihte      eorðan fulle,
side sælwongas      synnum gehladene,
widlum gewemde.      þa waldend spræc,

1295

nergend usser,      and to Noe cwæð:
"Ic wille mid flode      folc acwellan
and cynna gehwilc      cucra wuhta,
þara þe lyft and flod      lædað and fedað,
feoh and fuglas.      þu scealt frið habban

1300

mid sunum þinum,      ðonne sweart wæter,
wonne wælstreamas      werodum swelgað,
sceaðum scyldfullum.      Ongyn þe scip wyrcan,
merehus micel.      On þam þu monegum scealt
reste geryman,      and rihte setl

1305

ælcum æfter agenum      eorðan tudre.
Gescype scylfan      on scipes bosme.
þu þæt fær gewyrc      fiftiges wid,
ðrittiges heah      and þreohund lang
elngemeta,      and wið yða gewyrc

1310

gefeg fæste.      þær sceal fæsl wesan
cwiclifigendra      cynna gehwilces
on þæt wudufæsten      wocor gelæded
eorðan tudres;      earc sceal þy mare."
Noe fremede      swa hine nergend heht,

1315

hyrde þam halgan      heofoncyninge,
ongan ofostlice      þæt hof wyrcan,
micle merecieste.      Magum sægde
þæt wæs þrealic þing      þeodum toweard,
reðe wite.      Hie ne rohton þæs!

1320

Geseah þa ymb wintra worn      wærfæst metod
geofonhusa mæst      gearo hlifigean,
innan and utan      eorðan lime
gefæstnod wið flode,      fær Noes,
þy selestan.      þæt is syndrig cynn;

1325

symle bið þy heardra      þe hit hreoh wæter,
swearte sæstreamas      swiðor beatað.
ða to Noe cwæð      nergend usser:
"Ic þe þæs mine,      monna leofost,
wære gesylle,      þæt þu weg nimest

1330

and feora fæsl      þe þu ferian scealt
geond deop wæter      dægrimes worn
on lides bosme.      Læd, swa ic þe hate,
under earce bord      eaforan þine,
frumgaran þry,      and eower feower wif.

1335

Ond þu seofone genim      on þæt sundreced
tudra gehwilces      geteled rimes,
þara þe to mete      mannum lifige,
and þara oðerra      ælces twa.
Swilce þu of eallum      eorðan wæstmum

1340

wiste under wægbord      werodum gelæde,
þam þe mid sceolon      mereflod nesan.
Fed freolice      feora wocre
oð ic þære lafe      lagosiða eft
reorde under roderum      ryman wille.

1345

Gewit þu nu mid hiwum      on þæt hof gangan,
gasta werode.      Ic þe godne wat,
fæsthydigne;      þu eart freoðo wyrðe,
ara mid eaforum.      Ic on andwlitan
nu ofor seofon niht      sigan læte

1350

wællregn ufan      widre eorðan.
Feowertig daga      fæhðe ic wille
on weras stælan      and mid wægþreate
æhta and agend      eall acwellan
þa beutan beoð      earce bordum

1355

þonne sweart racu      stigan onginneð."
Him þa Noe gewat,      swa hine nergend het,
under earce bord      eaforan lædan,
weras on wægþæl      and heora wif somed;
and eall þæt to fæsle      frea ælmihtig

1360

habban wolde      under hrof gefor
to heora ætgifan,      swa him ælmihtig
weroda drihten      þurh his word abead.
Him on hoh beleac      heofonrices weard
merehuses muð      mundum sinum,

1365

sigora waldend,      and segnade
earce innan      agenum spedum
nergend usser.      Noe hæfde,
sunu Lameches,      syxhund wintra
þa he mid bearnum      under bord gestah,

1370

gleaw mid geogoðe,      be godes hæse,
dugeðum dyrum.      Drihten sende
regn from roderum      and eac rume let
willeburnan      on woruld þringan
of ædra gehwære,      egorstreamas

1375

swearte swogan.      Sæs up stigon
ofer stæðweallas.      Strang wæs and reðe
se ðe wætrum weold;      wreah and þeahte
manfæhðu bearn      middangeardes
wonnan wæge,      wera eðelland;

1380

hof hergode,      hygeteonan wræc
metod on monnum.      Mere swiðe grap
on fæge folc      feowertig daga,
nihta oðer swilc.      Nið wæs reðe,
wællgrim werum;      wuldorcyninges

1385

yða wræcon      arleasra feorh
of flæschoman.      Flod ealle wreah,
hreoh under heofonum      hea beorgas
geond sidne grund      and on sund ahof
earce from eorðan      and þa æðelo mid,

1390

þa segnade      selfa drihten,
scyppend usser,      þa he þæt scip beleac.
Siððan wide rad      wolcnum under
ofer holmes hrincg      hof seleste,
for mid fearme.      Fære ne moston

1395

wægliðendum      wætres brogan
hæste hrinon,      ac hie halig god
ferede and nerede.      Fiftena stod
deop ofer dunum      se drenceflod
monnes elna;      þæt is mæro wyrd!

1400

þam æt niehstan      wæs nan to gedale,
nymþe heof wæs ahafen      on þa hean lyft,
þa se egorhere      eorðan tuddor
eall acwealde,      buton þæt earce bord
heold heofona frea,      þa hine halig god

1405

ece upp forlet      edmodne flod
streamum stigan,      stiðferhð cyning.
þa gemunde god      mereliðende,
sigora waldend      sunu Lameches
and ealle þa wocre      þe he wið wætre beleac,

1410

lifes leohtfruma,      on lides bosme.
Gelædde þa wigend      weroda drihten
worde ofer widland.      Willflod ongan
lytligan eft.      Lago ebbade,
sweart under swegle.      Hæfde soð metod

1415

eaforum egstream      eft gecyrred,
torhtne ryne,      regn gestilled.
For famig scip      L and C
nihta under roderum,      siððan nægledbord,
fær seleste,      flod up ahof,

1420

oðþæt rimgetæl      reðre þrage
daga forð gewat.      ða on dunum gesæt
heah mid hlæste      holmærna mæst,
earc Noes,      þe Armenia
hatene syndon.      þær se halga bad,

1425

sunu Lameches,      soðra gehata
lange þrage,      hwonne him lifes weard
frea ælmihtig      frecenra siða
reste ageafe,      þæra he rume dreah
þa hine on sunde      geond sidne grund

1430

wonne yða      wide bæron.
Holm wæs heononweard;      hæleð langode,
wægliðende,      swilce wif heora,
hwonne hie of nearwe      ofer nægledbord
ofer streamstaðe      stæppan mosten

1435

and of enge ut      æhta lædan.
þa fandode      forðweard scipes,
hwæðer sincende      sæflod þa gyt
wære under wolcnum.      Let þa ymb worn daga
þæs þe heah hlioðo      horde onfengon

1440

and æðelum eac      eorðan tudres
sunu Lameches      sweartne fleogan
hrefn ofer heahflod      of huse ut.
Noe tealde      þæt he on neod hine,
gif he on þære lade      land ne funde,

1445

ofer sid wæter      secan wolde
on wægþele.      Eft him seo wen geleah,
ac se feonde gespearn      fleotende hreaw;
salwigfeðera      secan nolde.
He þa ymb seofon niht      sweartum hrefne

1450

of earce forlet      æfter fleogan
ofer heah wæter      haswe culufran
on fandunga      hwæðer famig sæ
deop þa gyta      dæl ænigne
grenre eorðan      ofgifen hæfde.

1455

Heo wide hire      willan sohte
and rume fleah.      Nohweðere reste fand,
þæt heo for flode      fotum ne meahte
land gespornan      ne on leaf treowes
steppan for streamum,      ac wæron steap hleoðo

1460

bewrigen mid wætrum.      Gewat se wilda fugel
on æfenne      earce secan
ofer wonne wæg,      werig sigan,
hungri to handa      halgum rince.
ða wæs culufre eft      of cofan sended

1465

ymb wucan wilde.      Seo wide fleah
oðþæt heo rumgal      restestowe
fægere funde      and þa fotum stop
on beam hyre;      gefeah bliðemod
þæs þe heo gesittan      swiðe werig

1470

on treowes telgum      torhtum moste.
Heo feðera onsceoc,      gewat fleogan eft
mid lacum hire,      liðend brohte
elebeames twig      an to handa,
grene blædæ.      þa ongeat hraðe

1475

flotmonna frea      þæt wæs frofor cumen,
earfoðsiða bot.      þa gyt se eadega wer
ymb wucan þriddan      wilde culufran
ane sende.      Seo eft ne com
to lide fleogan,      ac heo land begeat,

1480

grene bearwas;      nolde gladu æfre
under salwed bord      syððan ætywan
on þellfæstenne,      þa hire þearf ne wæs.
þa to Noe spræc      nergend usser,
heofonrices weard,      halgan reorde:

1485

"þe is eðelstol      eft gerymed,
lisse on lande,      lagosiða rest
fæger on foldan.      Gewit on freðo gangan
ut of earce,      and on eorðan bearm
of þam hean hofe      hiwan læd þu

1490

and ealle þa wocre      þe ic wægþrea on
liðe nerede      þenden lago hæfde
þrymme geþeahtne      þriddan eðyl."
He fremede swa      and frean hyrde,
stah ofer streamweall,      swa him seo stefn bebead,

1495

lustum miclum,      and alædde þa
of wægþele      wraðra lafe.
þa Noe ongan      nergende lac
rædfæst reðran,      and recene genam
on eallum dæl      æhtum sinum,

1500

ðam ðe him to dugeðum      drihten sealde,
gleaw to þam gielde,      and þa gode selfum
torhtmod hæle      tiber onsægde,
cyninge engla.      Huru cuð dyde
nergend usser,      þa he Noe

1505

gebletsade      and his bearn somed,
þæt he þæt gyld on þanc      agifen hæfde
and on geogoðhade      godum dædum
ær geearnod      þæt him ealra wæs
ara este      ælmihtig god,

1510

domfæst dugeþa.      þa gyt drihten cwæð,
wuldris aldor      word to Noe:
"Tymað nu and tiedrað,      tires brucað,
mid gefean fryðo;      fyllað eorðan,
eall geiceað.      Eow is eðelstol

1515

and holmes hlæst      and heofonfuglas
and wildu deor      on geweald geseald,
eorðe ælgrene      and eacen feoh.
Næfre ge mid blode      beodgereordu
unarlice      eowre þicgeað,

1520

besmiten mid synne      sawldreore.
ælc hine selfa      ærest begrindeð
gastes dugeðum      þæra þe mid gares orde
oðrum aldor oðþringeð.      Ne ðearf he þy edleane gefeon
modgeþance,      ac ic monnes feorh

1525

to slagan sece      swiðor micle,
and to broðor banan,      þæs þe blodgyte,
wællfyll weres      wæpnum gespedeð,
morð mid mundum.      Monn wæs to godes
anlicnesse      ærest gesceapen.

1530

ælc hafað magwlite      metodes and engla
þara þe healdan wile      halige þeawas.
Weaxað and wridað,      wilna brucað,
ara on eorðan;      æðelum fyllað
eowre fromcynne      foldan sceatas,

1535

teamum and tudre.      Ic eow treowa þæs
mine selle,      þæt ic on middangeard
næfre egorhere      eft gelæde,
wæter ofer widland.      Ge on wolcnum þæs
oft and gelome      andgiettacen

1540

magon sceawigan,      þonne ic scurbogan
minne iewe,      þæt ic monnum þas
wære gelæste,      þenden woruld standeð."
ða wæs se snotra      sunu Lamehes
of fere acumen      flode on laste

1545

mid his eaforum þrim,      yrfes hyrde
(and heora feower wif;     
nemde wæron      Percoba, Olla,
Olliua, Olliuani),     
wærfæst metode,      wætra lafe.

1550

Hæleð hygerofe      hatene wæron,
suna Noes      Sem and Cham,
Iafeð þridda.      From þam gumrincum
folc geludon      and gefylled wearð
eall þes middangeard      monna bearnum.

1555

ða Noe ongan      niwan stefne
mid hleomagum      ham staðelian
and to eorðan him      ætes tilian;
won and worhte,      wingeard sette,
seow sæda fela,      sohte georne

1560

þa him wlitebeorhte      wæstmas brohte,
geartorhte gife,      grene folde.
ða þæt geeode,      þæt se eadega wer
on his wicum wearð      wine druncen,
swæf symbelwerig,      and him selfa sceaf

1565

reaf of lice.      Swa gerysne ne wæs,
læg þa limnacod.      He lyt ongeat
þæt him on his inne      swa earme gelamp,
þa him on hreðre      heafodswima
on þæs halgan hofe      heortan clypte.

1570

Swiðe on slæpe      sefa nearwode
þæt he ne mihte      on gemynd drepen
hine handum self      mid hrægle wryon
and sceome þeccan,      swa gesceapu wæron
werum and wifum,      siððan wuldres þegn

1575

ussum fæder and meder      fyrene sweorde
on laste beleac      lifes eðel.
þa com ærest      Cam in siðian,
eafora Noes,      þær his aldor læg,
ferhðe forstolen.      þær he freondlice

1580

on his agenum fæder      are ne wolde
gesceawian,      ne þa sceonde huru
hleomagum helan,      ac he hlihende
broðrum sægde,      hu se beorn hine
reste on recede.      Hie þa raðe stopon,

1585

heora andwlitan      in bewrigenum
under loðum listum,      þæt hie leofum men
geoce gefremede;      gode wæron begen,
Sem and Iafeð.      ða of slæpe onbrægd
sunu Lamehes,      and þa sona ongeat

1590

þæt him cynegodum      Cham ne wolde,
þa him wæs are þearf,      ænige cyðan
hyldo and treowa.      þæt þam halgan wæs
sar on mode,      ongan þa his selfes bearn
wordum wyrgean,      cwæð, he wesan sceolde

1595

hean under heofnum,      hleomaga þeow,
Cham on eorþan;      him þa cwyde syððan
and his fromcynne      frecne scodon.
þa nyttade      Noe siððan
mid sunum sinum      sidan rices

1600

ðreohund wintra      þisses lifes,
freomen æfter flode,      and fiftig eac, þa he forð gewat.
Siððan his eaforan      ead bryttedon,
bearna stryndon;      him wæs beorht wela.
þa wearð Iafeðe      geogoð afeded,

1605

hyhtlic heorðwerod      heafodmaga,
sunu and dohtra.      He wæs selfa til,
heold a rice,      eðeldreamas,
blæd mid bearnum,      oðþæt breosta hord,
gast ellorfus      gangan sceolde

1610

to godes dome.      Geomor siððan
fæder flettgesteald      freondum dælde,
swæsum and gesibbum,      sunu Iafeðes;
þæs teames wæs      tuddor gefylled
unlytel dæl      eorðan gesceafta.

1615

Swilce Chames suno      cende wurdon,
eaforan on eðle;      þa yldestan
Chus and Chanan      hatene wæron,
ful freolice feorh,      frumbearn Chames.
Chus wæs æðelum      heafodwisa,

1620

wilna brytta      and worulddugeða
broðrum sinum,      botlgestreona,
fæder on laste,      siððan forð gewat
Cham of lice,      þa him cwealm gesceod.
Se magoræswa      mægðe sinre

1625

domas sægde,      oðþæt his dogora wæs
rim aurnen.      þa se rinc ageaf
eorðcunde ead,      sohte oðer lif,
fæder Nebroðes.      Frumbearn siððan
eafora Chuses      yrfestole weold,

1630

widmære wer,      swa us gewritu secgeað,
þæt he moncynnes      mæste hæfde
on þam mældagum      mægen and strengo.
Se wæs Babylones      bregorices fruma,
ærest æðelinga;      eðelðrym onhof,

1635

rymde and rærde.      Reord wæs þa gieta
eorðbuendum      an gemæne.
Swilce of Cames      cneorisse woc
wermægða fela;      of þam widfolce
cneorim micel      cenned wæron.

1640

þa wearð Seme      suna and dohtra
on woruldrice      worn afeded,
freora bearna,      ær ðon frod cure
wintrum wælreste      werodes aldor.
On þære mægðe      wæron men tile,

1645

þara an wæs      Eber haten,
eafora Semes;      of þam eorle woc
unrim þeoda,      þa nu æðelingas,
ealle eorðbuend,      Ebrei hatað.
Gewiton him þa eastan      æhta lædan,

1650

feoh and feorme.      Folc wæs anmod;
rofe rincas      sohton rumre land,
oðþæt hie becomon      corðrum miclum,
folc ferende,      þær hie fæstlice
æðelinga bearn,      eard genamon.

1655

Gesetton þa Sennar      sidne and widne
leoda ræswan;      leofum mannum
heora geardagum      grene wongas,
fægre foldan,      him forðwearde
on ðære dægtide      duguðe wæron,

1660

wilna gehwilces      weaxende sped.
ða þær mon mænig      be his mægwine,
æðeling anmod,      oðerne bæd
þæs hie him to mærðe,      ær seo mengeo eft
geond foldan bearm      tofaran sceolde,

1665

leoda mægðe      on landsocne
burh geworhte      and to beacne torr
up arærde      to rodortunglum.
þæs þe hie gesohton      Sennera feld,
swa þa foremeahtige      folces ræswan,

1670

þa yldestan      oft and gelome
liðsum gewunedon;      larum sohton
weras to weorce      and to wrohtscipe,
oðþæt for wlence      and for wonhygdum
cyðdon cræft heora,      ceastre worhton

1675

and to heofnum up      hlædræ rærdon,
strengum stepton      stænenne weall
ofer monna gemet,      mærða georne,
hæleð mid honda.      þa com halig god
wera cneorissa      weorc sceawigan,

1680

beorna burhfæsten,      and þæt beacen somed,
þe to roderum up      ræran ongunnon
Adames eaforan,      and þæs unrædes
stiðferhð cyning      steore gefremede,
þa he reðemod      reorde gesette

1685

eorðbuendum      ungelice,
þæt hie þære spæce      sped ne ahton.
þa hie gemitton      mihtum spedge,
teoche æt torre,      getalum myclum,
weorces wisan,      ne þær wermægða

1690

ænig wiste      hwæt oðer cwæð.
Ne meahte hie gewurðan      weall stænenne
up forð timbran,      ac hie earmlice
heapum tohlocon,      hleoðrum gedælde;
wæs oðerre      æghwilc worden

1695

mægburh fremde,      siððan metod tobræd
þurh his mihta sped      monna spræce.
Toforan þa      on feower wegas
æðelinga bearn      ungeþeode
on landsocne.      Him on laste bu

1700

stiðlic stantorr      and seo steape burh
samod samworht      on Sennar stod.
Weox þa under wolcnum      and wriðade
mægburh Semes,      oðþæt mon awoc
on þære cneorisse,      cynebearna rim,

1705

þancolmod wer,      þeawum hydig.
Wurdon þam æðelinge      eaforan acende,
in Babilone      bearn afeded
freolicu tu,      and þa frumgaran,
hæleð higerofe,      hatene wæron

1710

Abraham and Aaron;      þam eorlum wæs
frea engla bam      freond and aldor.
ða wearð Aarone      eafora feded,
leoflic on life,      ðam wæs Loth noma.
ða magorincas      metode geþungon,

1715

Abraham and Loth,      unforcuðlice,
swa him from yldrum      æðelu wæron
on woruldrice;      forðon hie wide nu
dugeðum demað      drihtfolca bearn.
þa þæs mæles wæs      mearc agongen

1720

þæt him Abraham      idese brohte,
wif to hame,      þær he wic ahte,
fæger and freolic.      Seo fæmne wæs
Sarra haten,      þæs þe us secgeað bec.
Hie þa wintra fela      woruld bryttedon,

1725

sinc ætsomne,      sibbe heoldon
geara mengeo.      Nohwæðre gifeðe wearð
Abrahame þa gyt      þæt him yrfeweard
wlitebeorht ides      on woruld brohte,
Sarra Abrahame,      suna and dohtra.

1730

Gewat him þa mid cnosle      ofer Caldea folc
feran mid feorme      fæder Abrahames;
snotor mid gesibbum      secean wolde
Cananea land.      Hine cneowmægas,
metode gecorene      mid siðedon

1735

of þære eðeltyrf,      Abraham and Loth.
Him þa cynegode      on Carran
æðelinga bearn      eard genamon,
weras mid wifum.      On þam wicum his
fæder Abrahames      feorh gesealde,

1740

wærfæst hæle;      wintra hæfde
twa hundteontig,      geteled rime,
and fife eac,      þa he forð gewat
misserum frod      metodsceaft seon.
ða se halga spræc,      heofonrices weard,

1745

to Abrahame,      ece drihten:
"Gewit þu nu feran      and þine fare lædan,
ceapas to cnosle.      Carran ofgif,
fæder eðelstol.      Far, swa ic þe hate,
monna leofost,      and þu minum wel

1750

larum hyre,      and þæt land gesec
þe ic þe ælgrene      ywan wille,
brade foldan.      þu gebletsad scealt
on mundbyrde      minre lifigan.
Gif ðe ænig      eorðbuendra

1755

mid wean greteð,      ic hine wergðo on
mine sette      and modhete,
longsumne nið;      lisse selle,
wilna wæstme      þam þe wurðiað.
þurh þe eorðbuende      ealle onfoð,

1760

folcbearn freoðo      and freondscipe,
blisse minre      and bletsunge
on woruldrice.      Wriðende sceal
mægðe þinre      monrim wesan
swiðe under swegle      sunum and dohtrum,

1765

oðþæt fromcyme      folde weorðeð,
þeodlond monig      þine gefylled."
Him þa Abraham gewat      æhte lædan
of Egipta      eðelmearce,
gumcystum god,      golde and seolfre

1770

swiðfeorm and gesælig,      swa him sigora weard,
waldend usser      þurh his word abead,
ceapas from Carran;      sohton Cananea
lond and leodgeard.      þa com leof gode
on þa eðelturf      idesa lædan,

1775

swæse gebeddan      and his suhtrian
wif on willan.      Wintra hæfde
fif and hundseofontig      ða he faran sceolde,
Carran ofgifan      and cneowmagas.
Him þa feran gewat      fæder ælmihtiges

1780

lare gemyndig      land sceawian
geond þa folcsceare      be frean hæse
Abraham wide,      oðþæt ellenrof
to Sicem com      siðe spedig,
cynne Cananeis.      þa hine cyning engla

1785

Abrahame      iewde selfa,
domfæst wereda      and drihten cwæð:
"þis is seo eorðe      þe ic ælgrene
tudre þinum      torhte wille
wæstmum gewlo      on geweald don,

1790

rume rice."      þa se rinc gode
wibed worhte      and þa waldende
lifes leohtfruman      lac onsægde
gasta helme.      Him þa gyt gewat
Abraham eastan      eagum wlitan

1795

on landa cyst,      (lisse gemunde
heofonweardes gehat,      þa him þurh halig word
sigora selfcyning      soð gecyðde),
oðþæt drihtweras      duguþum geforan
þær is botlwela      Bethlem haten.

1800

Beorn bliðemod      and his broðor sunu
forð oferforan      folcmæro land
eastan mid æhtum,      æfæste men
weallsteapan hleoðu,      and him þa wic curon
þær him wlitebeorhte      wongas geþuhton.

1805

Abraham þa      oðere siðe
wibed worhte.      He þær wordum god
torhtum cigde,      tiber onsægde
his liffrean,      (him þæs lean ageaf
nalles hneawlice      þurh his hand metend),

1810

on þam gledstyde      gumcystum til.
ðær ræsbora      þrage siððan
wicum wunode      and wilna breac,
beorn mid bryde,      oðþæt brohþrea
Cananea wearð      cynne getenge,

1815

hunger se hearda,      hamsittendum,
wælgrim werum.      Him þa wishydig
Abraham gewat      on Egypte,
drihtne gecoren,      drohtað secan,
fleah wærfæst wean;      wæs þæt wite to strang.

1820

Abraham maðelode,      geseah Egypta
hornsele hwite      and hea byrig
beorhte blican;      ongan þa his bryd frea,
wishydig wer,      wordum læran:
"Siððan Egypte      eagum moton

1825

on þinne wlite wlitan      wlance monige,
þonne æðelinga      eorlas wenað,
mæg ælfscieno,      þæt þu min sie
beorht gebedda,      þe wile beorna sum
him geagnian.      Ic me onegan mæg

1830

þæt me wraðra sum      wæpnes ecge
for freondmynde      feore beneote.
Saga þu, Sarra,      þæt þu sie sweostor min,
lices mæge,      þonne þe leodweras
fremde fricgen      hwæt sie freondlufu

1835

ellðeodigra      uncer twega,
feorren cumenra.      þu him fæste hel
soðan spræce;      swa þu minum scealt
feore gebeorgan,      gif me freoðo drihten
on woruldrice,      waldend usser,

1840

an ælmihtig,      swa he ær dyde,
lengran lifes.      Se us þas lade sceop,
þæt we on Egiptum      are sceolde
fremena friclan      and us fremu secan."
þa com ellenrof      eorl siðian,

1845

Abraham mid æhtum      on Egypte,
þær him folcweras      fremde wæron,
wine uncuðe.      Wordum spræcon
ymb þæs wifes wlite      wlonce monige,
dugeðum dealle;      him drihtlicu mæg,

1850

on wlite modgum      mænegum ðuhte,
cyninges þegnum.      Hie þæt cuð dydon
heora folcfrean      þæt fægerro lyt
for æðelinge      idesa sunnon,
ac hie Sarran      swiðor micle,

1855

wynsumne wlite      wordum heredon,
oðþæt he lædan heht      leoflic wif to
his selfes sele.      Sinces brytta,
æðelinga helm      heht Abrahame
duguðum stepan.      Hwæðere drihten wearð,

1860

frea Faraone      fah and yrre
for wifmyne;      þæs wraðe ongeald
hearde mid hiwum      hægstealdra wyn.
Ongæt hwæðere      gumena aldor
hwæt him waldend wræc      witeswingum;

1865

heht him Abraham      to egesum geðreadne
brego Egipto,      and his bryd ageaf,
wif to gewealde;      heht him wine ceosan,
ellor æðelingas,      oðre dugeðe.
Abead þa þeodcyning      þegnum sinum,

1870

ombihtscealcum,      þæt hie hine arlice
ealles onsundne      eft gebrohten
of þære folcsceare,      þæt he on friðe wære.
ða Abraham      æhte lædde
of Egypta      eðelmearce;

1875

hie ellenrofe      idese feredon,
bryd and begas,      þæt hie to Bethlem
on cuðe wic      ceapas læddon,
eadge eorðwelan      oðre siðe,
wif on willan      and heora woruldgestreon.

1880

Ongunnon him þa bytlian      and heora burh ræran,
and sele settan,      salo niwian.
Weras on wonge      wibed setton
neah þam þe Abraham      æror rærde
his waldende      þa westan com.

1885

þær se eadga eft      ecan drihtnes
niwan stefne      noman weorðade;
tilmodig eorl      tiber onsægde
þeodne engla,      þancode swiðe
lifes leohtfruman      lisse and ara.

1890

Wunedon on þam wicum,      hæfdon wilna geniht
Abraham and Loth.      Ead bryttedon,
oðþæt hie on þam lande      ne meahton leng somed
blædes brucan      and heora begra þær
æhte habban,      ac sceoldon arfæste,

1895

þa rincas þy      rumor secan
ellor eðelseld.      Oft wæron teonan
wærfæstra wera      weredum gemæne,
heardum hearmplega.      þa se halga ongan
ara gemyndig      Abraham sprecan

1900

fægre to Lothe:      "Ic eom fædera þin
sibgebyrdum,      þu min suhterga.
Ne sceolon unc betweonan      teonan weaxan,
wroht wriðian--      ne þæt wille god!
Ac wit synt gemagas;      unc gemæne ne sceal

1905

elles awiht,      nymþe eall tela
lufu langsumu.      Nu þu, Loth, geþenc,
þæt unc modige      ymb mearce sittað,
þeoda þrymfæste      þegnum and gesiððum,
folc Cananea      and Feretia,

1910

rofum rincum.      Ne willað rumor unc
landriht heora;      forðon wit lædan sculon,
teon of þisse stowe,      and unc staðolwangas
rumor secan.      Ic ræd sprece,
bearn Arones,      begra uncer,

1915

soðne secge.      Ic þe selfes dom
life, leofa.      Leorna þe seolfa
and geþancmeta      þine mode
on hwilce healfe      þu wille hwyrft don,
cyrran mid ceape,      nu ic þe cyst abead."

1920

Him þa Loth gewat      land sceawigan
be Iordane,      grene eorðan.
Seo wæs wætrum weaht      and wæstmum þeaht,
lagostreamum leoht,      and gelic godes
neorxnawange,      oðþæt nergend god

1925

for wera synnum      wylme gesealde
Sodoman and Gomorran,      sweartan lige.
Him þa eard geceas      and eðelsetl
sunu Arones      on Sodoma byrig;
æhte sine      ealle lædde,

1930

beagas from Bethlem      and botlgestreon,
welan, wunden gold.      Wunode siððan
be Iordane      geara mænego.
þær folcstede      fægre wæron,
men arlease,      metode laðe.

1935

Wæron Sodomisc cynn      synnum þriste,
dædum gedwolene;      drugon heora selfra
ecne unræd.      æfre ne wolde
þam leodþeawum      Loth onfon,
ac he þære mægðe      monwisan fleah,

1940

þeah þe he on þam lande      lifian sceolde,
facen and fyrene,      and hine fægre heold,
þeawfæst and geþyldig      on þam þeodscipe,
emne þon gelicost,      lara gemyndig,
þe he ne cuðe      hwæt þa cynn dydon.

1945

Abraham wunode      eðeleardum
Cananea forð.      Hine cyning engla,
metod moncynnes      mundbyrde heold,
wilna wæstmum      and worulddugeðum,
lufum and lissum;      forþon his lof secgað

1950

wide under wolcnum      wera cneorisse,
foldwonga bearn.      He frean hyrde
estum on eðle,      ðenden he eardes breac,
halig and higefrod;      næfre hleowlora
æt edwihtan      æfre weorðeð

1955

feorhberendra      forht and acol,
mon for metode,      þe him æfter a
þurh gemynda sped      mode and dædum,
worde and gewitte,      wise þance,
oð his ealdorgedal      oleccan wile.

1960

ða ic aldor gefrægn      Elamitarna
fromne folctogan,      fyrd gebeodan,
Orlahomar;      him Ambrafel
of Sennar      side worulde
for on fultum.      Gewiton hie feower þa

1965

þeodcyningas      þrymme micle
secan suð ðanon      Sodoman and Gomorran.
þa wæs guðhergum      be Iordane
wera eðelland      wide geondsended,
folde feondum.      Sceolde forht monig

1970

blachleor ides      bifiende gan
on fremdes fæðm;      feollon wergend
bryda and beaga,      bennum seoce.
Him þa togeanes      mid guðþræce
fife foran      folccyningas

1975

sweotum suðon,      woldon Sodome burh
wraðum werian;      þa wintra XII
norðmonnum ær      niede sceoldon
gombon gieldan      and gafol sellan,
oðþæt þa leode      leng ne woldon

1980

Elamitarna      aldor swiðan
folcgestreonum,      ac him from swicon.
Foron þa tosomne      (francan wæron hlude),
wraðe wælherigas.      Sang se wanna fugel
under deoreðsceaftum,      deawigfeðera,

1985

hræs on wenan.      Hæleð onetton
on mægencorðrum,      modum þryðge,
oðþæt folcgetrume      gefaren hæfdon
sid tosomne      suðan and norðan,
helmum þeahte.      þær wæs heard plega,

1990

wælgara wrixl,      wigcyrm micel,
hlud hildesweg.      Handum brugdon
hæleð of scæðum      hringmæled sweord,
ecgum dihtig.      þær wæs eaðfynde
eorle orlegceap,      se ðe ær ne wæs

1995

niðes genihtsum.      Norðmen wæron
suðfolcum swice;      wurdon Sodomware
and Gomorre,      goldes bryttan,
æt þæm lindcrodan      leofum bedrorene,
fyrdgesteallum.      Gewiton feorh heora

2000

fram þam folcstyde      fleame nergan,
secgum ofslegene;      him on swaðe feollon
æðelinga bearn,      ecgum ofþegde,
willgesiððas.      Hæfde wigsigor
Elamitarna      ordes wisa,

2005

weold wælstowe.      Gewat seo wæpna laf
fæsten secan.      Fynd gold strudon,
ahyðdan þa mid herge      hordburh wera,
Sodoman and Gomorran,      þa sæl ageald,
mære ceastra.      Mægð siðedon,

2010

fæmnan and wuduwan,      freondum beslægene,
from hleowstole.      Hettend læddon
ut mid æhtum      Abrahames mæg
of Sodoma byrig.      We þæt soð magon
secgan furður,      hwelc siððan wearð

2015

æfter þæm gehnæste      herewulfa sið,
þara þe læddon Loth      and leoda god,
suðmonna sinc,      sigore gulpon.
Him þa secg hraðe      gewat siðian,
an gara laf,      se ða guðe genæs,

2020

Abraham secan.      Se þæt orlegweorc
þam Ebriscan      eorle gecyðde,
forslegen swiðe      Sodoma folc,
leoda duguðe      and Lothes sið.
þa þæt inwitspell      Abraham sægde

2025

freondum sinum;      bæd him fultumes
wærfæst hæleð      willgeðoftan,
Aner and Manre,      Escol þriddan,
cwæð þæt him wære      weorce on mode,
sorga sarost,      þæt his suhtriga

2030

þeownyd þolode;      bæd him þræcrofe
þa rincas þæs      ræd ahicgan,
þæt his hyldemæg      ahreded wurde,
beorn mid bryde.      Him þa broðor þry
æt spræce þære      spedum miclum

2035

hældon hygesorge      heardum wordum,
ellenrofe,      and Abrahame
treowa sealdon,      þæt hie his torn mid him
gewræcon on wraðum,      oððe on wæl feollan.
þa se halga heht      his heorðwerod

2040

wæpna onfon.      He þær wigena fand,
æscberendra,      XVIII
and CCC eac      þeodenholdra,
þara þe he wiste      þæt meahte wel æghwylc
on fyrd wegan      fealwe linde.

2045

Him þa Abraham gewat      and þa eorlas þry
þe him ær treowe sealdon      mid heora folcgetrume;
wolde his mæg huru,     
Loth alynnan      of laðscipe.
Rincas wæron rofe,      randas wægon

2050

forð fromlice      on foldwege.
Hildewulfas      herewicum neh
gefaren hæfdon.      þa he his frumgaran,
wishydig wer,      wordum sægde,
þares afera,      him wæs þearf micel

2055

þæt hie on twa healfe     
grimme guðgemot      gystum eowdon
heardne handplegan;      cwæð þæt him se halga,
ece drihten,      eaðe mihte
æt þam spereniðe      spede lænan.

2060

þa ic neðan gefrægn      under nihtscuwan
hæleð to hilde.      Hlyn wearð on wicum
scylda and sceafta,      sceotendra fyll,
guðflana gegrind;      gripon unfægre
under sceat werum      scearpe garas,

2065

and feonda feorh      feollon ðicce,
þær hlihende      huðe feredon
secgas and gesiððas.      Sigor eft ahwearf
of norðmonna      niðgeteone,
æsctir wera.      Abraham sealde

2070

wig to wedde,      nalles wunden gold,
for his suhtrigan,      sloh and fylde
feond on fitte.      Him on fultum grap
heofonrices weard.      Hergas wurdon
feower on fleame,      folccyningas,

2075

leode ræswan.      Him on laste stod
hihtlic heorðwerod,      and hæleð lagon,
on swaðe sæton,      þa þe Sodoma
and Gomorra      golde berofan,
bestrudon stigwitum.      Him þæt stiðe geald

2080

fædera Lothes.      Fleonde wæron
Elamitarna      aldorduguðe
dome bedrorene,      oðþæt hie Domasco
unfeor wæron.      Gewat him Abraham ða
on þa wigrode      wiðertrod seon

2085

laðra monna.      Loth wæs ahreded,
eorl mid æhtum,      idesa hwurfon,
wif on willan.      Wide gesawon
freora feorhbanan      fuglas slitan
on ecgwale.      Abraham ferede

2090

suðmonna eft      sinc and bryda,
æðelinga bearn,      oðle nior,
mægeð heora magum.      Næfre mon ealra
lifigendra her      lytle werede
þon wurðlicor      wigsið ateah,

2095

þara þe wið swa miclum      mægne geræsde.
þa wæs suð þanon      Sodoma folce
guðspell wegen,      hwelc gromra wearð
feonda fromlad.      Gewat him frea leoda,
eorlum bedroren,      Abraham secan,

2100

freonda feasceaft.      Him ferede mid
Solomia      sinces hyrde;
þæt wæs se mæra      Melchisedec,
leoda bisceop.      Se mid lacum com
fyrdrinca fruman      fægre gretan,

2105

Abraham arlice,      and him on sette
godes bletsunge,      and swa gyddode:
"Wæs ðu gewurðod      on wera rime
for þæs eagum      þe ðe æsca tir
æt guðe forgeaf!      þæt is god selfa,

2110

se ðe hettendra      herga þrymmas
on geweald gebræc,      and þe wæpnum læt
rancstræte forð      rume wyrcan,
huðe ahreddan      and hæleð fyllan.
On swaðe sæton;      ne meahton siðwerod

2115

guðe spowan,      ac hie god flymde,
se ðe æt feohtan      mid frumgarum
wið ofermægnes      egsan sceolde
handum sinum,      and halegu treow,
seo þu wið rodora weard      rihte healdest."

2120

Him þa se beorn      bletsunga lean
þurh hand ageaf,      and þæs hereteames
ealles teoðan sceat      Abraham sealde
godes bisceope.      þa spræc guðcyning,
Sodoma aldor,      secgum befylled,

2125

to Abrahame      (him wæs ara þearf).
"Forgif me mennen      minra leoda,
þe þu ahreddest      herges cræftum
wera wælclommum!      Hafa þe wunden gold
þæt ær agen wæs      ussum folce,

2130

feoh and frætwa!      Læt me freo lædan
eft on eðel      æðelinga bearn,
on weste wic      wif and cnihtas,
earme wydewan!      Eaforan syndon deade,
folcgesiðas,      nymðe fea ane,

2135

þe me mid sceoldon      mearce healdan."
Him þa Abraham      andswarode
ædre for eorlum,      elne gewurðod,
dome and sigore,      drihtlice spræc:
"Ic þe gehate,      hæleða waldend,

2140

for þam halgan,      þe heofona is
and þisse eorðan      agendfrea,
wordum minum,      nis woruldfeoh,
þe ic me agan wille,     
sceat ne scilling,      þæs ic on sceotendum,

2145

þeoden mæra,      þines ahredde,
æðelinga helm,      þy læs þu eft cweðe
þæt ic wurde,      willgesteallum,
eadig on eorðan      ærgestreonum
Sodoma rices;      ac þu selfa most heonon

2150

huðe lædan,      þe ic þe æt hilde gesloh,
ealle buton dæle      þissa drihtwera,
Aneres and Mamres      and Escoles.
Nelle ic þa rincas      rihte benæman,
ac hie me fulleodon      æt æscþræce,

2155

fuhton þe æfter frofre.      Gewit þu ferian nu
ham hyrsted gold      and healsmægeð,
leoda idesa.      þu þe laðra ne þearft
hæleða hildþræce      hwile onsittan,
norðmanna wig;      ac nefuglas

2160

under beorhhleoþum      blodige sittað,
þeodherga wæle      þicce gefylled."
Gewat him þa se healdend      ham siðian
mid þy hereteame      þe him se halga forgeaf,
Ebrea leod      arna gemyndig.

2165

þa gen Abrahame      eowde selfa
heofona heahcyning      halige spræce,
trymede tilmodigne      and him to reordode:
"Meda syndon micla þina!      Ne læt þu þe þin mod asealcan,
wærfæst willan mines!      Ne þearft þu þe wiht ondrædan,

2170

þenden þu mine lare læstest,      ac ic þe lifigende her
wið weana gehwam      wreo and scylde
folmum minum;      ne þearft þu forht wesan."
Abraham þa      andswarode,
dædrof drihtne sinum,      frægn hine dægrime frod:

2175

"Hwæt gifest þu me,      gasta waldend,
freomanna to frofre,      nu ic þus feasceaft eom?
Ne þearf ic yrfestol      eaforan bytlian
ænegum minra,      ac me æfter sculon
mine woruldmagas      welan bryttian.

2180

Ne sealdest þu me sunu;      forðon mec sorg dreceð
on sefan swiðe.      Ic sylf ne mæg
ræd ahycgan.      Gæð gerefa min
fægen freobearnum;      fæste mynteð
ingeþancum      þæt me æfter sie

2185

eaforan sine      yrfeweardas.
Geseoð þæt me of bryde      bearn ne wocon."
Him þa ædre god      andswarode:
"Næfre gerefan      rædað þine
eafora yrfe,      ac þin agen bearn

2190

frætwa healdeð,      þonne þin flæsc ligeð.
Sceawa heofon,      and hyrste gerim,
rodores tungel,      þa nu rume heora
wuldorfæstne wlite      wide dælað
ofer brad brymu      beorhte scinan.

2195

Swilc bið mægburge      menigo þinre
folcbearnum frome.      Ne læt þu þin ferhð wesan
sorgum asæled.      Gien þe sunu weorðeð,
bearn of bryde      þurh gebyrd cumen,
se ðe æfter bið      yrfes hyrde,

2200

gode mære.      Ne geomra þu!
Ic eom se waldend      se þe for wintra fela
of Caldea      ceastre alædde,
feowera sumne,      gehet þe folcstede
wide to gewealde.      Ic þe wære nu,

2205

mago Ebrea,      mine selle,
þæt sceal fromcynne      folde þine,
sidland manig,      geseted wurðan,
eorðan sceatas      oð Eufraten,
and from Egypta      eðelmearce

2210

swa mid niðas      swa Nilus sceadeð
and eft Wendelsæ      wide rice.
Eall þæt sculon agan      eaforan þine,
þeodlanda gehwilc,      swa þa þreo wæter
steape stanbyrig      streamum bewindað,

2215

famige flodas      folcmægða byht."
þa wæs Sarran      sar on mode,
þæt him Abrahame      ænig ne wearð
þurh gebedscipe      bearn gemæne,
freolic to frofre.      Ongann þa ferhðcearig

2220

to were sinum      wordum mæðlan:
"Me þæs forwyrnde      waldend heofona,
þæt ic mægburge      moste þinre
rim miclian      roderum under
eaforum þinum.      Nu ic eom orwena

2225

þæt unc se eðylstæf      æfre weorðe
gifeðe ætgædere.      Ic eom geomorfrod!
Drihten min,      do swa ic þe bidde!
Her is fæmne,      freolecu mæg,
ides Egyptisc,      an on gewealde.

2230

Hat þe þa recene      reste gestigan,
and afanda hwæðer      frea wille
ænigne þe      yrfewearda
on woruld lætan      þurh þæt wif cuman."
þa se eadega wer      idese larum

2235

geðafode,      heht him þeowmennen
on bedd gan      bryde larum.
Hire mod astah      þa heo wæs magotimbre
be Abrahame      eacen worden.
Ongan æfþancum      agendfrean

2240

halsfæst herian,      higeþryðe wæg,
wæs laðwendo,      lustum ne wolde
þeowdom þolian,      ac heo þriste ongan
wið Sarran      swiðe winnan.
þa ic þæt wif gefrægn      wordum cyðan

2245

hire mandrihtne      modes sorge,
sarferhð sægde      and swiðe cwæð:
"Ne fremest þu gerysnu      and riht wið me.
þafodest þu gena      þæt me þeowmennen,
siððan Agar ðe,      idese laste,

2250

beddreste gestah,      swa ic bena wæs,
drehte dogora gehwam      dædum and wordum
unarlice.      þæt Agar sceal ongieldan,
gif ic mot for þe      mine wealdan,
Abraham leofa.      þæs sie ælmihtig,

2255

drihtna drihten,      dema mid unc twih."
Hire þa ædre      andswarode
wishidig wer      wordum sinum:
"Ne forlæte ic þe,      þenden wit lifiað bu,
arna lease,      ac þu þin agen most

2260

mennen ateon,      swa þin mod freoð."
ða wearð unbliðe      Abrahames cwen,
hire worcþeowe      wrað on mode,
heard and hreðe,      higeteonan spræc
fræcne on fæmnan.      Heo þa fleon gewat

2265

þrea and þeowdom;      þolian ne wolde
yfel and ondlean,      þæs ðe ær dyde
to Sarran,      ac heo on sið gewat
westen secan.      þær hie wuldres þegn,
engel drihtnes      an gemitte

2270

geomormode,      se hie georne frægn:
"Hwider fundast þu,      feasceaft ides,
siðas dreogan?      þec Sarre ah."
Heo him ædre      andswarode:
"Ic fleah wean, wana      wilna gehwilces,

2275

hlæfdigan hete,      hean of wicum,
tregan and teonan.      Nu sceal tearighleor
on westenne      witodes bidan,
hwonne of heortan      hunger oððe wulf
sawle and sorge      somed abregde."

2280

Hire þa se engel      andswarode:
"Ne ceara þu feor heonon      fleame dælan
somwist incre,      ac þu sece eft,
earna þe ara,      eaðmod ongin
dreogan æfter dugeðum,      wes drihtenhold.

2285

þu scealt, Agar,      Abrahame sunu
on woruld bringan.      Ic þe wordum nu
minum secge,      þæt se magorinc sceal
mid yldum wesan      Ismahel haten.
Se bið unhyre,      orlæggifre,

2290

and wiðerbreca      wera cneorissum,
magum sinum;      hine monige on
wraðe winnað      mid wæpenþræce.
Of þam frumgaran      folc awæcniað,
þeod unmæte.      Gewit þu þinne eft

2295

waldend secan;      wuna þæm þe agon!"
Heo þa ædre gewat      engles larum
hire hlafordum,      swa se halga bebead,
godes ærendgast,      gleawan spræce.
þa wearð Abrahame      Ismael geboren,

2300

efne þa he on worulde      wintra hæfde
VI and LXXX.      Sunu weox and ðah,
swa se engel ær      þurh his agen word,
fæle freoðoscealc,      fæmnan sægde.
þa se ðeoden      ymb XIII gear,

2305

ece drihten,      wið Abrahame spræc:
"Leofa, swa ic þe lære,      læst uncre wel
treowrædenne!      Ic þe on tida gehwone
duguðum stepe.      Wes þu dædum from
willan mines!      Ic þa wære forð

2310

soðe gelæste,      þe ic þe sealde geo
frofre to wedde,      þæs þin ferhð bemearn.
þu scealt halgian      hired þinne.
Sete sigores tacn      soð on gehwilcne
wæpnedcynnes,      gif þu wille on me

2315

hlaford habban      oððe holdne freond
þinum fromcynne.      Ic þæs folces beo
hyrde and healdend,      gif ge hyrað me
breostgehygdum      and bebodu willað
min fullian.      Sceal monna gehwilc

2320

þære cneorisse      cildisc wesan
wæpnedcynnes,      þæs þe on woruld cymð,
ymb seofon niht      sigores tacne
geagnod me,      oððe of eorðan
þurh feondscipe      feor adæled,

2325

adrifen from duguðum.      Doð swa ic hate!
Ic eow treowige,      gif ge þæt tacen gegaþ
soðgeleafan.      þu scealt sunu agan,
bearn be bryde þinre,      þone sculon burhsittende
ealle Isaac hatan.      Ne þearf þe þæs eaforan sceomigan,

2330

ac ic þam magorince      mine sylle
godcunde gife      gastes mihtum,
freondsped fremum.      He onfon sceal
blisse minre      and bletsunge,
lufan and lisse.      Of þam leodfruman

2335

brad folc cumað,      bregowearda fela
rofe arisað,      rices hyrdas,
woruldcyningas      wide mære."
Abraham ða      ofestum legde
hleor on eorðan,      and mid hucse bewand

2340

þa hleoðorcwydas      on hige sinum,
modgeðance.      He þæs mældæges
self ne wende      þæt him Sarra,
bryd blondenfeax      bringan meahte
on woruld sunu;      wiste gearwe

2345

þæt þæt wif huru      wintra hæfde
efne C,      geteled rimes.
He þa metode oncwæð      missarum frod:
"Lifge Ismael      larum swilce,
þeoden, þinum,      and þe þanc wege,

2350

heardrædne hyge,      heortan strange,
to dreoganne      dæges and nihtes
wordum and dædum      willan þinne."
Him þa fægere      frea ælmihtig,
ece drihten,      andswarode:

2355

"þe sceal wintrum frod      on woruld bringan
Sarra sunu,      soð forð gan
wyrd æfter þissum      wordgemearcum.
Ic Ismael      estum wille
bletsian nu,      swa þu bena eart

2360

þinum frumbearne,      þæt feorhdaga
on woruldrice      worn gebide,
tanum tudre.      þu þæs tiða beo!
Hwæðre ic Isace,      eaforan þinum,
geongum bearne,      þam þe gen nis

2365

on woruld cumen,      willa spedum
dugeða gehwilcre      on dagum wille
swiðor stepan      and him soðe to
modes wære      mine gelæstan,
halige higetreowa,      and him hold wesan."

2370

Abraham fremede      swa him se eca bebead,
sette friðotacen      be frean hæse
on his selfes sunu,      heht þæt segn wegan
heah gehwilcne,      þe his hina wæs
wæpnedcynnes,      wære gemyndig,

2375

gleaw on mode,      ða him god sealde
soðe treowa,      and þa seolf onfeng
torhtum tacne.      A his tir metod,
domfæst cyning,      dugeðum iecte
on woruldrice;      he him þæs worhte to,

2380

siððan he on fære      furðum meahte
his waldendes      willan fremman.
þa þæt wif ahloh      wereda drihtnes
nalles glædlice,      ac heo gearum frod
þone hleoðorcwyde      husce belegde

2385

on sefan swiðe.      Soð ne gelyfde,
þæt þære spræce      sped folgode.
þa þæt gehyrde      heofona waldend,
þæt on bure ahof      bryd Abrahames
hihtleasne hleahtor,      þa cwæð halig god:

2390

"Ne wile Sarran      soð gelyfan
wordum minum.      Sceal seo wyrd swa þeah
forð steallian      swa ic þe æt frymðe gehet.
Soð ic þe secge,      on þas sylfan tid
of idese bið      eafora wæcned.

2395

þonne ic þas ilcan      oðre siðe
wic gesece,      þe beoð wordgehat
min gelæsted.      þu on magan wlitest,
þin agen bearn,      Abraham leofa!"
Gewiton him þa ædre      ellorfuse

2400

æfter þære spræce      spedum feran
of þam hleoðorstede,      halige gastas,
lastas legdon,      (him wæs Lothes mæg
sylfa on gesiððe),      oðþæt hie on Sodoman,
weallsteape burg,      wlitan meahton.

2405

Gesawon ofer since      salo hlifian,
reced ofer readum golde.      Ongan þa rodera waldend,
arfæst wið Abraham sprecan,      sægde him unlytel spell:
"Ic on þisse byrig      bearhtm gehyre,
synnigra cyrm      swiðe hludne,

2410

ealogalra gylp,      yfele spræce
werod under weallum habban;      forþon wærlogona sint,
folces firena hefige.      Ic wille fandigan nu,
mago Ebrea,      hwæt þa men don,
gif hie swa swiðe      synna fremmað

2415

þeawum and geþancum,      swa hie on þweorh sprecað
facen and inwit;      þæt sceal fyr wrecan,
swefyl and sweart lig      sare and grimme,
hat and hæste      hæðnum folce."
Weras basnedon      witelaces,

2420

wean under weallum,      and heora wif somed.
Duguðum wlance      drihtne guldon
god mid gnyrne,      oðþæt gasta helm,
lifes leohtfruma      leng ne wolde
torn þrowigean,      ac him to sende

2425

stiðmod cyning      strange twegen
aras sine,      þa on æfentid
siðe gesohton      Sodoma ceastre.
Hie þa æt burhgeate      beorn gemitton
sylfne sittan      sunu Arones,

2430

þæt þam gleawan were      geonge þuhton
men for his eagum.      Aras þa metodes þeow
gastum togeanes,      gretan eode
cuman cuðlice,      cynna gemunde
riht and gerisno,      and þam rincum bead

2435

nihtfeormunge.      Him þa nergendes
æðele ærendracan      andswarodon:
"Hafa arna þanc,      þara þe þu unc bude!
Wit be þisse stræte      stille þencað
sæles bidan,      siððan sunnan eft

2440

forð to morgen      metod up forlæt."
þa to fotum Loth     
þam giestum hnah,      and him georne bead
reste and gereorda      and his recedes hleow
and þegnunge.      Hie on þanc curon

2445

æðelinges est,      eodon sona,
swa him se Ebrisca      eorl wisade,
in undor edoras.      þær him se æðela geaf,
gleawferhð hæle,      giestliðnysse
fægre on flette,      oðþæt forð gewat

2450

æfenscima.      þa com æfter niht
on last dæge.      Lagustreamas wreah,
þrym mid þystro      þisses lifes,
sæs and sidland.      Comon Sodomware,
geonge and ealde,      gode unleofe

2455

corðrum miclum      cuman acsian,
þæt hie behæfdon      herges mægne
Loth mid giestum.      Heton lædan ut
of þam hean hofe      halige aras,
weras to gewealde,      wordum cwædon

2460

þæt mid þam hæleðum      hæman wolden
unscomlice,      arna ne gymden.
þa aras hraðe,      se ðe oft ræd ongeat,
Loth on recede,      eode lungre ut,
spræc þa ofer ealle      æðelinga gedriht

2465

sunu Arones,      snytra gemyndig:
"Her syndon inne      unwemme twa
dohtor mine.      Doð, swa ic eow bidde
(ne can þara idesa      owðer gieta
þurh gebedscipe      beorna neawest)

2470

and geswicað þære synne.      Ic eow sylle þa,
ær ge sceonde      wið gesceapu fremmen,
ungifre yfel      ylda bearnum.
Onfoð þæm fæmnum,      lætað frið agon
gistas mine,      þa ic for gode wille

2475

gemundbyrdan,      gif ic mot, for eow."
Him þa seo mænigeo      þurh gemæne word,
arlease cyn,      andswarode:
"þis þinceð gerisne      and riht micel,
þæt þu ðe aferige      of þisse folcsceare.

2480

þu þas werðeode      wræccan laste
freonda feasceaft      feorran gesohtest,
wineþearfende.      Wilt ðu, gif þu most,
wesan usser her      aldordema,
leodum lareow?"      þa ic on Lothe gefrægn

2485

hæðne heremæcgas      handum gripan,
faum folmum.      Him fylston wel
gystas sine,      and hine of gromra þa,
cuman arfæste,      clommum abrugdon
in under edoras,      and þa ofstlice

2490

anra gehwilcum      ymbstandendra
folces Sodoma      fæste forsæton
heafodsiena.      Wearð eal here sona
burhwarena blind.      Abrecan ne meahton
reðemode      reced æfter gistum,

2495

swa hie fundedon,      ac þær frome wæron
godes spellbodan.      Hæfde gistmægen
stiðe strengeo,      styrnde swiðe
werode mid wite.      Spræcon wordum þa
fæle freoðoscealcas      fægre to Lothe:

2500

"Gif þu sunu age      oððe swæsne mæg,
oððe on þissum folcum      freond ænigne
eac þissum idesum      þe we her on wlitað,
alæde of þysse leodbyrig,      þa ðe leofe sien,
ofestum miclum,      and þin ealdor nere,

2505

þy læs þu forweorðe      mid þyssum wærlogan.
Unc hit waldend heht      for wera synnum
Sodoma and Gomorra      sweartan lige,
fyre gesyllan      and þas folc slean,
cynn on ceastrum      mid cwealmþrea

2510

and his torn wrecan.      þære tide is
neah geþrungen.      Gewit þu nergean þin
feorh foldwege.      þe is frea milde."
Him þa ædre Loth      andswarode:
"Ne mæg ic mid idesum      aldornere mine

2515

swa feor heonon      feðegange
siðe gesecan.      Git me sibblufan
and freondscipe      fægre cyðað,
treowe and hyldo      tiðiað me.
Ic wat hea burh      her ane neah,

2520

lytle ceastre.      Lyfað me þær
are and reste,      þæt we aldornere
on Sigor up      secan moten.
Gif git þæt fæsten      fyre willað
steape forstandan,      on þære stowe we

2525

gesunde magon      sæles bidan,
feorh generigan."      Him þa freondlice
englas arfæste      andswaredon:
"þu scealt þære bene,      nu þu ymb þa burh sprycest,
tiða weorðan.      Teng recene to

2530

þam fæstenne;      wit þe friðe healdað
and mundbyrde.      Ne moton wyt
on wærlogum      wrecan torn godes,
swebban synnig cynn,      ær ðon þu on Sægor þin
bearn gelæde      and bryd somed."

2535

þa onette      Abrahames mæg
to þam fæstenne.      Feðe ne sparode
eorl mid idesum,      ac he ofstum forð
lastas legde,      oðþæt he gelædde
bryd mid bearnum      under burhlocan

2540

in Sægor his.      þa sunne up,
folca friðcandel,      furðum eode,
þa ic sendan gefrægn      swegles aldor
swefl of heofnum      and sweartne lig
werum to wite,      weallende fyr,

2545

þæs hie on ærdagum      drihten tyndon
lange þrage.      Him þæs lean forgeald
gasta waldend!      Grap heahþrea
on hæðencynn.      Hlynn wearð on ceastrum,
cirm arleasra      cwealmes on ore,

2550

laðan cynnes.      Lig eall fornam
þæt he grenes fond      goldburgum in,
swylce þær ymbutan      unlytel dæl
sidre foldan      geondsended wæs
bryne and brogan.      Bearwas wurdon

2555

to axan and to yslan,      eorðan wæstma,
efne swa wide      swa ða witelac
reðe geræhton      rum land wera.
Strudende fyr      steapes and geapes,
swogende leg,      forswealh eall geador

2560

þæt on Sodoma byrig      secgas ahton
and on Gomorra.      Eall þæt god spilde,
frea mid þy folce.      þa þæt fyrgebræc,
leoda lifgedal,      Lothes gehyrde
bryd on burgum,      under bæc beseah

2565

wið þæs wælfylles.      Us gewritu secgað
þæt heo on sealtstanes      sona wurde
anlicnesse.      æfre siððan
se monlica      (þæt is mære spell)
stille wunode,      þær hie strang begeat

2570

wite, þæs heo wordum      wuldres þegna
hyran ne wolde.      Nu sceal heard and steap
on þam wicum      wyrde bidan,
drihtnes domes,      hwonne dogora rim,
woruld gewite.      þæt is wundra sum,

2575

þara ðe geworhte      wuldres aldor.
Him þa Abraham gewat      ana gangan
mid ærdæge      þæt he eft gestod
þær wordum ær      wið his waldend spræc
frod frumgara.      He geseah from foldan up

2580

wide fleogan      wælgrimne rec.
Hie þæs wlenco onwod      and wingedrync
þæt hie firendæda      to frece wurdon,
synna þriste,      soð ofergeaton,
drihtnes domas,      and hwa him dugeða forgeaf,

2585

blæd on burgum.      Forþon him brego engla
wylmhatne lig      to wræce sende.
Waldend usser      gemunde wærfæst þa
Abraham arlice,      swa he oft dyde
leofne mannan.      Loth generede,

2590

mæg þæs oðres,      þa seo mænegeo forwearð.
Ne dorste þa      dædrof hæle
for frean egesan      on þam fæstenne
leng eardigean,      ac him Loth gewat
of byrig gangan      and his bearn somed

2595

wælstowe fyrr      wic sceawian,
oðþæt hie be hliðe      heare dune
eorðscræf fundon.      þær se eadega Loth
wærfæst wunode,      waldende leof,
dægrimes worn      and his dohtor twa.

2600

Hie dydon swa;      druncnum eode
seo yldre to      ær on reste
heora bega fæder.      Ne wiste blondenfeax
hwonne him fæmnan to bryde      him bu wæron,
on ferhðcofan      fæste genearwod

2605

mode and gemynde,      þæt he mægða sið
wine druncen      gewitan ne meahte.
Idesa wurdon eacne,      eaforan brohtan
willgesweostor      on woruld sunu
heora ealdan fæder.      þara æðelinga

2610

modor oðerne      Moab nemde,
Lothes dohter,      seo on life wæs
wintrum yldre.      Us gewritu secgeað,
godcunde bec,      þæt seo gingre
hire agen bearn      Ammon hete.

2615

Of þam frumgarum      folces unrim,
þrymfæste twa      þeoda awocon.
Oðre þara mægða      Moabitare
eorðbuende      ealle hatað,
widmære cynn,      oðre weras nemnað,

2620

æðelinga bearn,      Ammonitare.
Gewat him þa mid bryde      broðor Arones
under Abimelech      æhte lædan
mid his hiwum.      Hæleðum sægde
þæt Sarra his      sweostor wære,

2625

Abraham wordum      (bearh his aldre),
þy he wiste gearwe      þæt he winemaga,
on folce lyt      freonda hæfde.
þa se þeoden his      þegnas sende,
heht hie bringan      to him selfum.

2630

þa wæs ellþeodig      oðre siðe
wif Abrahames      from were læded
on fremdes fæðm.      Him þær fylste þa
ece drihten,      swa he oft dyde,
nergend usser.      Com nihtes self,

2635

þær se waldend læg      wine druncen.
Ongan þa soðcyning      þurh swefn sprecan
to þam æðelinge      and him yrre hweop:
"þu Abrahames      idese gename,
bryde æt beorne.      þe abregdan sceal

2640

for þære dæde      deað of breostum
sawle þine."      Him symbelwerig
sinces brytta      þurh slæp oncwæð:
"Hwæt, þu æfre,      engla þeoden,
þurh þin yrre wilt      aldre lætan,

2645

heah beheowan,      þæne þe her leofað
rihtum þeawum,      bið on ræde fæst,
modgeþance,      and him miltse
to þe seceð?      Me sægde ær
þæt wif hire      wordum selfa

2650

unfricgendum,      þæt heo Abrahames
sweostor wære.      Næbbe ic synne wið hie,
facna ænig      gefremed gena."
Him þa ædre eft      ece drihten,
soðfæst metod,      þurh þæt swefn oncwæð:

2655

"Agif Abrahame      idese sine,
wif to gewealde,      gif þu on worulde leng,
æðelinga helm,      aldres recce.
He is god and gleaw,      mæg self wið god sprecan,
geseon sweglcyning.      þu sweltan scealt

2660

mid feo and mid feorme,      gif ðu þam frumgaran
bryde wyrnest.      He abiddan mæg,
gif he ofstum me      ærendu wile
þeawfæst and geþyldig      þin abeodan,
þæt ic þe lissa      lifigendum giet

2665

on dagum læte      duguþa brucan
sinces gesundne."      þa slæpe tobrægd
forht folces weard.      Heht him fetigean to
gesprecan sine,      spedum sægde
eorlum Abimeleh,      egesan geðread,

2670

waldendes word.      Weras him ondredon
for þære dæde      drihtnes handa
sweng æfter swefne.      Heht sylf cyning
him þa Abraham to      ofstum miclum.
þa reordode      rice þeoden:

2675

"Mago Ebrea,      þæs þu me wylle
wordum secgean,      hu geworhte ic þæt,
siððan þu usic under,      Abraham, þine
on þas eðelturf      æhta læddest,
þæt þu me þus swiðe      searo renodest?

2680

þu ellþeodig      usic woldest
on þisse folcsceare      facne besyrwan,
synnum besmitan,      sægdest wordum
þæt Sarra þin      sweostor wære,
lices mæge,      woldest laðlice

2685

þurh þæt wif on me      wrohte alecgean,
ormæte yfel.      We þe arlice
gefeormedon,      and þe freondlice
on þisse werþeode      wic getæhton,
land to lissum.      þu us leanast nu,

2690

unfreondlice      fremena þancast!"
Abraham þa      andswarode:
"Ne dyde ic for facne      ne for feondscipe
ne for wihte þæs      ic þe wean uðe.
Ac ic me, gumena baldor,      guðbordes sweng

2695

leodmagum feor      lare gebearh,
siððan me se halga      of hyrde frean,
mines fæder      fyrn alædde.
Ic fela siððan      folca gesohte,
wina uncuðra,      and þis wif mid me,

2700

freonda feasceaft.      Ic þæs færes a
on wenum sæt      hwonne me wraðra sum
ellþeodigne      aldre beheowe,
se ðe him þas idese eft      agan wolde.
Forðon ic wigsmiðum      wordum sægde

2705

þæt Sarra min      sweostor wære
æghwær eorðan      þær wit earda leas
mid wealandum      winnan sceoldon.
Ic þæt ilce dreah      on þisse eðyltyrf,
siððan ic þina,      þeoden mæra,

2710

mundbyrde geceas.      Ne wæs me on mode cuð,
hwæðer on þyssum folce      frean ælmihtiges
egesa wære,      þa ic her ærest com.
Forþon ic þegnum      þinum dyrnde
and sylfum þe      swiðost micle

2715

soðan spræce,      þæt me Sarra
bryde laste      beddreste gestah."
þa ongan Abimæleh      Abraham swiðan
woruldgestreonum      and him his wif ageaf.
Sealde him to bote,      þæs þe he his bryd genam,

2720

gangende feoh      and glæd seolfor
and weorcþeos.      Spræc þa wordum eac
to Abrahame      æðelinga helm:
"wuna mid usic      and þe wic geceos
on þissum lande      þær þe leofost sie,

2725

eðelstowe,      þe ic agan sceal.
Wes us fæle freond,      we ðe feoh syllað!"
Cwæð þa eft raðe      oðre worde
to Sarran      sinces brytta:
"Ne þearf ðe on edwit      Abraham settan,

2730

ðin freadrihten,      þæt þu flettpaðas,
mæg ælfscieno,      mine træde,
ac him hygeteonan      hwitan seolfre
deope bete.      Ne ceara incit duguða
of ðisse eðyltyrf      ellor secan,

2735

winas uncuðe,      ac wuniað her."
Abraham fremede      swa hine his aldor heht,
onfeng freondscipe      be frean hæse,
lufum and lissum.      He wæs leof gode.
Forðon he sibbe      gesælig dreah

2740

and his scippende      under sceade gefor,
hleowfeðrum þeaht,      her þenden lifde.
þa gien wæs yrre      god Abimelehe
for þære synne      þe he wið Sarrai
and wið Abrahame      ær gefremede,

2745

þa he gedælde      him deore twa,
wif and wæpned.      He þæs weorc gehleat,
frecne wite.      Ne meahton freo ne þeowe
heora bregoweardas      bearnum ecan
monrim mægeð,      ac him þæt metod forstod,

2750

oðþæt se halga      his hlaforde
Abraham ongan      arna biddan
ecne drihten.      Him engla helm
getigðode,      tuddorsped onleac
folccyninge      freora and þeowra,

2755

wera and wifa;      let weaxan eft
heora rimgetel      rodora waldend,
ead and æhta.      ælmihtig wearð
milde on mode,      moncynnes weard,
Abimeleche,      swa hine Abraham bæd.

2760

þa com feran      frea ælmihtig
to Sarrai,      swa he self gecwæð,
waldend usser,      hæfde wordbeot
leofum gelæsted,      lifes aldor
eaforan and idese.      Abrahame woc

2765

bearn of bryde,      þone brego engla,
ær ðy magotudre      modor wære
eacen be eorle,      Isaac nemde.
Hine Abraham on      mid his agene hand
beacen sette,      swa him bebead metod,

2770

wuldortorht ymb wucan,      þæs þe hine on woruld
to moncynne      modor brohte.
Cniht weox and þag,      swa him cynde wæron
æðele from yldrum.      Abraham hæfde
wintra hundteontig      þa him wif sunu

2775

on þanc gebær.      He þæs ðrage bad,
siððan him ærest      þurh his agen word
þone dægwillan      drihten bodode.
þa seo wyrd gewearð      þæt þæt wif geseah
for Abrahame      Ismael plegan,

2780

ðær hie æt swæsendum      sæton bu tu,
halig on hige,      and heora hiwan eall,
druncon and drymdon.      þa cwæð drihtlecu mæg,
bryd to beorne:      "Forgif me, beaga weard,
min swæs frea,      hat siðian

2785

Agar ellor      and Ismael
lædan mid hie!      Ne beoð we leng somed
willum minum,      gif ic wealdan mot.
Næfre Ismael      wið Isace,
wið min agen bearn      yrfe dæleð

2790

on laste þe,      þonne þu of lice
aldor asendest."      þa wæs Abrahame
weorce on mode      þæt he on wræc drife
his selfes sunu,      þa com soð metod
freom on fultum,      wiste ferhð guman

2795

cearum on clommum.      Cyning engla spræc
to Abrahame,      ece drihten:
"Læt þe aslupan      sorge of breostum,
modgewinnan,      and mægeð hire,
bryde þinre!      Hat bu tu aweg

2800

Agar feran      and Ismael,
cniht of cyððe!      Ic his cynn gedo
brad and bresne      bearna tudre,
wæstmum spedig,      swa ic þe wordum gehet."
þa se wer hyrde      his waldende,

2805

draf of wicum      dreorigmod tu,
idese of earde      and his agen bearn.
"Sweotol is and gesene      þæt þe soð metod
on gesiððe is,      swegles aldor,
se ðe sigor seleð      snytru mihtum

2810

and þin mod trymeð,     
godcundum gifum.      Forðon ðe giena speow,
þæs þu wið freond oððe feond      fremman ongunne
wordum oððe dædum.      Waldend scufeð,
frea on forðwegas      folmum sinum

2815

willan þinne.      þæt is wide cuð
burhsittendum.      Ic þe bidde nu,
wine Ebrea,      wordum minum,
þæt þu tilmodig      treowa selle,
wæra þina,      þæt þu wille me

2820

wesan fæle freond      fremena to leane,
þara þe ic to duguðum ðe      gedon hæbbe,
siððan ðu feasceaft      feorran come
on þas werþeode      wræccan laste.
Gyld me mid hyldo,      þæt ic þe hneaw ne wæs

2825

landes and lissa.      Wes þissum leodum nu
and mægburge      minre arfæst,
gif þe alwalda,      ure drihten,
scirian wille,      se ðe gesceapu healdeð,
þæt þu randwigum      rumor mote

2830

on ðisse folcsceare      frætwa dælan,
modigra gestreon,      mearce settan."
ða Abraham      Abimelehe
wære sealde      þæt he wolde swa.
Siððan wæs se eadega      eafora þares

2835

in Filistea      folce eardfæst,
leod Ebrea      lange þrage,
feasceaft mid fremdum.      Him frea engla
wic getæhte      þæt weras hatað
burhsittende      Bersabea lond.

2840

ðær se halga      heahsteap reced,
burh timbrede      and bearo sette,
weobedd worhte,      and his waldende
on þam glædstede      gild onsægde,
lac geneahe,      þam þe lif forgeaf,

2845

gesæliglic      swegle under.
þa þæs rinces      se rica ongan
cyning costigan,      cunnode georne
hwilc þæs æðelinges      ellen wære,
stiðum wordum      spræc him stefne to:

2850

"Gewit þu ofestlice,      Abraham, feran,
lastas lecgan      and þe læde mid
þin agen bearn.      þu scealt Isaac me
onsecgan, sunu ðinne,      sylf to tibre.
Siððan þu gestigest      steape dune,

2855

hrincg þæs hean landes,      þe ic þe heonon getæce,
up þinum agnum fotum,      þær þu scealt ad gegærwan,
bælfyr bearne þinum,      and blotan sylf
sunu mid sweordes ecge,      and þonne sweartan lige
leofes lic forbærnan      and me lac bebeodan."

2860

Ne forsæt he þy siðe,      ac sona ongann
fysan to fore.      Him wæs frean engla
word ondrysne      and his waldend leof.
þa se eadga      Abraham sine
nihtreste ofgeaf.      Nalles nergendes

2865

hæse wiðhogode,      ac hine se halga wer
gyrde grægan sweorde,      cyðde þæt him gasta weardes
egesa on breostum wunode.      Ongan þa his esolas bætan
gamolferhð goldes brytta,      heht hine geonge twegen
men mid siðian.      Mæg wæs his agen þridda

2870

and he feorða sylf.      þa he fus gewat
from his agenum hofe      Isaac lædan,
bearn unweaxen,      swa him bebead metod.
Efste þa swiðe      and onette
forð foldwege,      swa him frea tæhte

2875

wegas ofer westen,      oðþæt wuldortorht,
dæges þriddan up      ofer deop wæter
ord aræmde.      þa se eadega wer
geseah hlifigan      hea dune
swa him sægde ær      swegles aldor.

2880

ða Abraham spræc      to his ombihtum:
"Rincas mine,      restað incit
her on þissum wicum.      Wit eft cumað,
siððan wit ærende      uncer twega
gastcyninge      agifen habbað."

2885

Gewat him þa se æðeling      and his agen sunu
to þæs gemearces      þe him metod tæhte,
wadan ofer wealdas.      Wudu bær sunu,
fæder fyr and sweord.      ða þæs fricgean ongann
wer wintrum geong      wordum Abraham:

2890

"Wit her fyr and sweord,      frea min, habbað;
hwær is þæt tiber,      þæt þu torht gode
to þam brynegielde      bringan þencest?"
Abraham maðelode      (hæfde on an gehogod
þæt he gedæde      swa hine drihten het):

2895

"Him þæt soðcyning      sylfa findeð,
moncynnes weard,      swa him gemet þinceð."
Gestah þa stiðhydig      steape dune
up mid his eaforan,      swa him se eca bebead,
þæt he on hrofe gestod      hean landes

2900

on þære stowe      þe him se stranga to,
wærfæst metod      wordum tæhte.
Ongan þa ad hladan,      æled weccan,
and gefeterode      fet and honda
bearne sinum      and þa on bæl ahof

2905

Isaac geongne,      and þa ædre gegrap
sweord be gehiltum,      wolde his sunu cwellan
folmum sinum,      fyre scencan
mæges dreore.      þa metodes ðegn,
ufan engla sum,      Abraham hlude

2910

stefne cygde.      He stille gebad
ares spræce      and þam engle oncwæð.
Him þa ofstum to      ufan of roderum
wuldorgast godes      wordum mælde:
"Abraham leofa,      ne sleah þin agen bearn,

2915

ac þu cwicne abregd      cniht of ade,
eaforan þinne!      Him an wuldres god!
Mago Ebrea,      þu medum scealt
þurh þæs halgan hand,      heofoncyninges,
soðum sigorleanum      selfa onfon,

2920

ginfæstum gifum.      þe wile gasta weard
lissum gyldan      þæt þe wæs leofre his
sibb and hyldo      þonne þin sylfes bearn."
Ad stod onæled.      Hæfde Abrahame
metod moncynnes,      mæge Lothes,

2925

breost geblissad,      þa he him his bearn forgeaf,
Isaac cwicne.      ða se eadega bewlat,
rinc ofer exle,      and him þær rom geseah
unfeor þanon      ænne standan,
broðor Arones,      brembrum fæstne.

2930

þone Abraham genam      and hine on ad ahof
ofestum miclum      for his agen bearn.
Abrægd þa mid þy bille,      brynegield onhread,
reccendne weg      rommes blode,
onbleot þæt lac gode,      sægde leana þanc

2935

and ealra þara sælða      þe he him sið and ær,
gifena drihten,      forgifen hæfde.