Book 2
Chapter 44
|
1
viśālān kosalān ramyān yātvā lakṣmaṇapūrvajaḥ āsasāda mahābāhuḥ śṛṅgaverapuraṃ prati 2 tatra tripathagāṃ divyāṃ śivatoyām aśaivalām dadarśa rāghavo gaṅgāṃ puṇyām ṛṣinisevitām 3 haṃsasārasasaṃghuṣṭāṃ cakravākopakūjitām śiṃśumaraiś ca nakraiś ca bhujaṃgaiś ca niṣevitām 4 tām ūrmikalilāvartām anvavekṣya mahārathaḥ sumantram abravīt sūtam ihaivādya vasāmahe 5 avidūrād ayaṃ nadyā bahupuṣpapravālavān sumahān iṅgudīvṛkṣo vasāmo 'traiva sārathe 6 lakṣaṇaś ca sumantraś ca bāḍham ity eva rāghavam uktvā tam iṅgudīvṛkṣaṃ tadopayayatur hayaiḥ 7 rāmo 'bhiyāya taṃ ramyaṃ vṛkṣam ikṣvākunandanaḥ rathād avātarat tasmāt sabhāryaḥ sahalakṣmaṇaḥ 8 sumantro 'py avatīryaiva mocayitvā hayottamān vṛkṣamūlagataṃ rāmam upatasthe kṛtāñjaliḥ 9 tatra rājā guho nāma rāmasyātmasamaḥ sakhā niṣādajātyo balavān sthapatiś ceti viśrutaḥ 10 sa śrutvā puruṣavyāghraṃ rāmaṃ viṣayam āgatam vṛddhaiḥ parivṛto 'mātyair jñātibhiś cāpy upāgataḥ 11 tato niṣādādhipatiṃ dṛṣṭvā dūrād avasthitam saha saumitriṇā rāmaḥ samāgacchad guhena saḥ 12 tam ārtaḥ saṃpariṣvajya guho rāghavam abravīt yathāyodhyā tathedaṃ te rāma kiṃ karavāṇi te 13 tato guṇavadannādyam upādāya pṛthagvidham arghyaṃ copānayat kṣipraṃ vākyaṃ cedam uvāca ha 14 svāgataṃ te mahābāho taveyam akhilā mahī vayaṃ preṣyā bhavān bhartā sādhu rājyaṃ praśādhi naḥ 15 bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca peyaṃ ca lehyaṃ cedam upasthitam śayanāni ca mukhyāni vājināṃ khādanaṃ ca te 16 guham eva bruvāṇaṃ taṃ rāghavaḥ pratyuvāca ha arcitāś caiva hṛṣṭāś ca bhavatā sarvathā vayam 17 padbhyām abhigamāc caiva snehasaṃdarśanena ca bhujābhyāṃ sādhuvṛttābhyāṃ pīḍayan vākyam abravīt 18 diṣṭyā tvāṃ guha paśyāmi arogaṃ saha bāndhavaiḥ api te kūśalaṃ rāṣṭre mitreṣu ca dhaneṣu ca 19 yat tv idaṃ bhavatā kiṃ cit prītyā samupakalpitam sarvaṃ tad anujānāmi na hi varte pratigrahe 20 kuśacīrājinadharaṃ phalamūlāśanaṃ ca mām viddhi praṇihitaṃ dharme tāpasaṃ vanagocaram 21 aśvānāṃ khādanenāham arthī nānyena kena cit etāvatātrabhavatā bhaviṣyāmi supūjitaḥ 22 ete hi dayitā rājñaḥ pitur daśarathasya me etaiḥ suvihitair aśvair bhaviṣyāmy aham arcitaḥ 23 aśvānāṃ pratipānaṃ ca khādanaṃ caiva so 'nvaśāt guhas tatraiva puruṣāṃs tvaritaṃ dīyatām iti 24 tataś cīrottarāsaṅgaḥ saṃdhyām anvāsya paścimām jalam evādade bhojyaṃ lakṣmaṇenāhṛtaṃ svayam 25 tasya bhūmau śayānasya pādau prakṣālya lakṣmaṇaḥ sabhāryasya tato 'bhyetya tasthau vṛkṣam upāśritaḥ 26 guho 'pi saha sūtena saumitrim anubhāṣayan anvajāgrat tato rāmam apramatto dhanurdharaḥ 27 tathā śayānasya tato 'sya dhīmato; yaśasvino dāśarather mahātmanaḥ adṛṣṭaduḥkhasya sukhocitasya sā; tadā vyatīyāya cireṇa śarvarī |
1
विशालान कॊसलान रम्यान यात्वा लक्ष्मणपूर्वजः आससाद महाबाहुः शृङ्गवेरपुरं परति 2 तत्र तरिपथगां दिव्यां शिवतॊयाम अशैवलाम ददर्श राघवॊ गङ्गां पुण्याम ऋषिनिसेविताम 3 हंससारससंघुष्टां चक्रवाकॊपकूजिताम शिंशुमरैश च नक्रैश च भुजंगैश च निषेविताम 4 ताम ऊर्मिकलिलावर्ताम अन्ववेक्ष्य महारथः सुमन्त्रम अब्रवीत सूतम इहैवाद्य वसामहे 5 अविदूराद अयं नद्या बहुपुष्पप्रवालवान सुमहान इङ्गुदीवृक्षॊ वसामॊ ऽतरैव सारथे 6 लक्षणश च सुमन्त्रश च बाढम इत्य एव राघवम उक्त्वा तम इङ्गुदीवृक्षं तदॊपययतुर हयैः 7 रामॊ ऽभियाय तं रम्यं वृक्षम इक्ष्वाकुनन्दनः रथाद अवातरत तस्मात सभार्यः सहलक्ष्मणः 8 सुमन्त्रॊ ऽपय अवतीर्यैव मॊचयित्वा हयॊत्तमान वृक्षमूलगतं रामम उपतस्थे कृताञ्जलिः 9 तत्र राजा गुहॊ नाम रामस्यात्मसमः सखा निषादजात्यॊ बलवान सथपतिश चेति विश्रुतः 10 स शरुत्वा पुरुषव्याघ्रं रामं विषयम आगतम वृद्धैः परिवृतॊ ऽमात्यैर जञातिभिश चाप्य उपागतः 11 ततॊ निषादाधिपतिं दृष्ट्वा दूराद अवस्थितम सह सौमित्रिणा रामः समागच्छद गुहेन सः 12 तम आर्तः संपरिष्वज्य गुहॊ राघवम अब्रवीत यथायॊध्या तथेदं ते राम किं करवाणि ते 13 ततॊ गुणवदन्नाद्यम उपादाय पृथग्विधम अर्घ्यं चॊपानयत कषिप्रं वाक्यं चेदम उवाच ह 14 सवागतं ते महाबाहॊ तवेयम अखिला मही वयं परेष्या भवान भर्ता साधु राज्यं परशाधि नः 15 भक्ष्यं भॊज्यं च पेयं च लेह्यं चेदम उपस्थितम शयनानि च मुख्यानि वाजिनां खादनं च ते 16 गुहम एव बरुवाणं तं राघवः परत्युवाच ह अर्चिताश चैव हृष्टाश च भवता सर्वथा वयम 17 पद्भ्याम अभिगमाच चैव सनेहसंदर्शनेन च भुजाभ्यां साधुवृत्ताभ्यां पीडयन वाक्यम अब्रवीत 18 दिष्ट्या तवां गुह पश्यामि अरॊगं सह बान्धवैः अपि ते कूशलं राष्ट्रे मित्रेषु च धनेषु च 19 यत तव इदं भवता किं चित परीत्या समुपकल्पितम सर्वं तद अनुजानामि न हि वर्ते परतिग्रहे 20 कुशचीराजिनधरं फलमूलाशनं च माम विद्धि परणिहितं धर्मे तापसं वनगॊचरम 21 अश्वानां खादनेनाहम अर्थी नान्येन केन चित एतावतात्रभवता भविष्यामि सुपूजितः 22 एते हि दयिता राज्ञः पितुर दशरथस्य मे एतैः सुविहितैर अश्वैर भविष्याम्य अहम अर्चितः 23 अश्वानां परतिपानं च खादनं चैव सॊ ऽनवशात गुहस तत्रैव पुरुषांस तवरितं दीयताम इति 24 ततश चीरॊत्तरासङ्गः संध्याम अन्वास्य पश्चिमाम जलम एवाददे भॊज्यं लक्ष्मणेनाहृतं सवयम 25 तस्य भूमौ शयानस्य पादौ परक्षाल्य लक्ष्मणः सभार्यस्य ततॊ ऽभयेत्य तस्थौ वृक्षम उपाश्रितः 26 गुहॊ ऽपि सह सूतेन सौमित्रिम अनुभाषयन अन्वजाग्रत ततॊ रामम अप्रमत्तॊ धनुर्धरः 27 तथा शयानस्य ततॊ ऽसय धीमतॊ; यशस्विनॊ दाशरथेर महात्मनः अदृष्टदुःखस्य सुखॊचितस्य सा; तदा वयतीयाय चिरेण शर्वरी |