Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 5 Index Previous Next
|
1
[धृ] पराप्तान आहुः संजय पाण्डुपुत्रान; उपप्लव्ये तान विजानीहि गत्वा अजातशत्रुं च सभाजयेथा; दिष्ट्यानघ गरामम उपस्थितस तवम 2 सर्वान वदेः संजय सवस्तिमन्तः; कृच्छ्रं वासम अतदर्हा निरुष्य तेषां शान्तिर विद्यते ऽसमासु शीघ्रं; मिथ्यॊपेतानाम उपकारिणां सताम 3 नाहं कव चित संजय पाण्डवानां; मिथ्यावृत्तिं कां चन जात्व अपश्यम सर्वां शरियं हय आत्मवीर्येण लब्ध्वा; पर्याकार्षुः पाण्डवा मह्यम एव 4 दॊषं हय एषां नाधिगच्छे परिक्षन; नित्यं कं चिद येन गर्हेय पार्थान धर्मार्थाभ्यां कर्म कुर्वन्ति नित्यं; सुखप्रिया नानुरुध्यन्ति कामान 5 धर्मं शीतं कषुत्पिपासे तथैव; निद्रां तन्द्रीं करॊधहर्षौ परमादम धृत्या चैव परज्ञया चाभिभूय; धर्मार्थयॊगान परयतन्ति पार्थाः 6 तयजन्ति मित्रेषु धनानि काले; न संवासाज जीर्यति मैत्रम एषाम यथार्ह मानार्थ करा हि पार्थास; तेषां दवेष्टा नास्त्य आजमीढस्य पक्षे 7 अन्यत्र पापाद विषमान मन्दबुद्धेर; दुर्यॊधनात कषुद्रतराच च कर्णात तेषां हीमे हीनसुखप्रियाणां; महात्मनां संजनयन्ति तेजः 8 उत्थानवीर्यः सुखम एधमानॊ; दुर्यॊधनः सुकृतं मन्यते तत तेषां भागं यच च मन्येत बालः; शक्यं हर्तुं जीवतां पाण्डवानाम 9 यस्यार्जुनः पदवीं केशवश च; वृकॊदरः सात्यकॊ ऽजातशत्रॊः माद्रीपुत्रौ सृञ्जयाश चापि सर्वे; पुरा युद्धात साधु तस्य परदानम 10 स हय एवैकः पृथिवीं सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परणुदेद रथस्थः तथा विष्णुः केशवॊ ऽपय अप्रधृष्यॊ; लॊकत्रयस्याधिपतिर महात्मा 11 तिष्ठेत कस तस्य मर्त्यः पुरस्ताद; यः सर्वदेवेषु वरेण्य ईड्यः पर्जन्यघॊषान परवपञ शरौघान; पतंगसंघान इव शीघ्रवेगान 12 दिशं हय उदीचीम अपि चॊत्तरान कुरून; गाण्डीवधन्वैक रथॊ जिगाय धनं चैषाम आहरत सव्यसाची; सेनानुगान बलिदांश चैव चक्रे 13 यश चैव देवान खाण्डवे सव्यसाची; गाण्डीवधन्वा परजिगाय सेन्द्रान उपाहरत फल्गुनॊ जातवेदसे; यशॊ मानं वर्धयन पाण्डवानाम 14 गदा भृतां नाद्य समॊ ऽसति; भीमाद धस्त्य आरॊहॊ नास्ति समश च तस्य रथे ऽरजुनाद आहुर अहीनम एनं; बाह्वॊर बले चायुत नागवीर्यम 15 सुशिक्षितः कृतवैरस तरस्वी; दहेत करुद्धस तरसा धार्तराष्ट्रान सदात्यमर्षी बलवान न शक्यॊ; युद्धे जेतुं वासवेनापि साक्षात 16 सुचेतसौ बलिनौ शीघ्रहस्तौ; सुशिक्षितौ भरातरौ फल्गुनेन शयेनौ यथा पक्षिपूगान रुजन्तौ; माद्रीपुत्रौ नेह कुरून विशेताम 17 तेषां मध्ये वर्तमानस तरस्वी; धृष्टद्युम्नः पाण्डवानाम इहैकः सहामात्यः सॊमकानां परबर्हः; संत्यक्तात्मा पाण्डवानां जयाय 18 सहॊषितश चरितार्थॊ वयः सथः; शाल्वेयानाम अधिपॊ वै विराटः सह पुत्रैः पाण्डवार्थे च शश्वद; युधिष्ठिरं भक्त इति शरुतं मे 19 अवरुद्धा बलिनः केकयेभ्यॊ; महेष्वासा भरातरः पञ्च सन्ति केकयेभ्यॊ राज्यम आकाङ्क्षमाणा; युद्धार्थिनश चानुवसन्ति पार्थान 20 सर्वे च वीराः पृथिवीपतीनां; समानीताः पाण्डवार्थे निविष्टाः शूरान अहं भक्तिमतः शृणॊमि; परीत्या युक्तान संश्रितान धर्मराजम 21 गिर्याश्रया दुर्ग निवासिनश च; यॊधाः पृथिव्यां कुलजा विशुद्धाः मलेच्छाश च नानायुध वीर्यवन्तः; समागताः पाण्डवार्थे निविष्टाः 22 पाण्ड्यश च राजामित इन्द्रकल्पॊ; युधि परवीरैर बहुभिः समेतः समागतः पाण्डवार्थे महात्मा; लॊकप्रवीरॊ ऽपरतिवीर्य तेजाः 23 अस्त्रं दरॊणाद अर्जुनाद वासुदेवात; कृपाद भीष्माद येन कृतं शृणॊमि यं तं कार्ष्णि परतिमं पराहुर एकं; स सात्यकिः पाण्डवार्थे निविष्टः 24 अपाश्रिताश चेदिकरूषकाश च; सर्वॊत्साहैर भूमिपालैः समेताः तेषां मध्ये सूर्यम इवातपन्तं; शरिया वृतं चेदिपतिं जवलन्तम 25 अस्तम्भनीयं युधि मन्यमानं; जया कर्षतां शरेष्ठतमं पृथिव्याम सर्वॊत्साहं कषत्रियाणां निहत्य; परसह्य कृष्णस तरसा ममर्द 26 यशॊ मानौ वर्धयन यादवानां; पुराभिनच छिशुपालं समीके यस्य सर्वे वर्धयन्ति सम मानं; करूष राजप्रमुखा नरेन्द्राः 27 तम असह्यं केशवं तत्र मत्वा; सुग्रीव युक्तेन रथेन कृष्णम संप्राद्रवंश चेदिपतिं विहाय; सिंहं दृष्ट्वा कषुद्रमृगा इवान्ये 28 यस तं परतीपस तरसा परत्युदीयाद; आशंसमानॊ दवैरथे वासुदेवम सॊ ऽशेत कृष्णेन हतः परासुर; वातेनेवॊन्मथितः कर्णिकारः 29 पराक्रमं मे यद अवेदयन्त; तेषाम अर्थे संजय केशवस्य अनुस्मरंस तस्य कर्माणि विष्णॊर; गावल्गणे नाधिगच्छामि शान्तिम 30 न जातु ताञ शत्रुर अन्यः सहेत; येषां स सयाद अग्रणीर वृष्णिसिंहः परवेपते मे हृदयं भयेन; शरुत्वा कृष्णाव एकरथे समेतौ 31 नॊ चेद गच्छेत संगरं मन्दबुद्धिस; ताभ्यां सुतॊ मे विपरीतचेताः नॊ चेत कुरून संजय निर्दहेताम; इन्द्रा विष्णू दैत्य सेनां यथैव मतॊ हि मे शक्रसमॊ धनंजयः; सनातनॊ वृष्णिवीरश च विष्णुः 32 धर्मारामॊ हरीनिषेधस तरस्वी; कुन्तीपुत्रः पाण्डवॊ ऽजातशत्रुः दुर्यॊधनेन निकृतॊ मनस्वी; नॊ चेत करुद्ध परदहेद धार्तराष्ट्रान 33 नाहं तथा हय अर्जुनाद वासुदेवाद; भीमाद वापि परदहेद धार्तराष्ट्रान यथा राज्ञः करॊधदीप्तस्य सूत; मन्यॊर अहं भीततरः सदैव 34 अलं तपॊ बरह्मचर्येण युक्तः; संकल्पॊ ऽयं मानसस तस्य सिध्येत तस्य करॊधं संजयाहं सिमीके; सथाने जानभृशम अस्म्य अद्य भीतः 35 स गच्छ शीघ्रं परहितॊ रथेन; पाञ्चालराजस्य चमूं परेत्य अजातशत्रुं कुशलं सम पृच्छेः; पुनः पुनः परीतियुक्तं वदेस तवम 36 जनार्दनं चापि समेत्य तात; महामात्रं वीर्यवताम उदारम अनामयं मद्वचनेन पृच्छेर; धृतराष्ट्रः पाण्डवैः शान्तिम ईप्सुः 37 न तस्य किं चिद वचनं न कुर्यात; कुन्तीपुत्रॊ वासुदेवस्य सूत परियश चैषाम आत्मसमश च कृष्णॊ; विद्वांश चैषां कर्मणि नित्ययुक्तः 38 समानीय पाणवान सृञ्जयांश च; जनार्दनं युयुधानं विराटम अनामयं मद्वचनेन पृच्छेः; सर्वांस तथा दरौपदेयांश च पञ्च 39 यद यत तत्र पराप्तकालं परेभ्यस; तवं मन्येथा भारतानां हितं च तत तद भाषेथाः संजय राजमध्ये; न मूर्छयेद यन न भवेच च युद्धम |
1
[dhṛ] prāptān āhuḥ saṃjaya pāṇḍuputrān; upaplavye tān vijānīhi gatvā ajātaśatruṃ ca sabhājayethā; diṣṭyānagha grāmam upasthitas tvam 2 sarvān vadeḥ saṃjaya svastimantaḥ; kṛcchraṃ vāsam atadarhā niruṣya teṣāṃ śāntir vidyate 'smāsu śīghraṃ; mithyopetānām upakāriṇāṃ satām 3 nāhaṃ kva cit saṃjaya pāṇḍavānāṃ; mithyāvṛttiṃ kāṃ cana jātv apaśyam sarvāṃ śriyaṃ hy ātmavīryeṇa labdhvā; paryākārṣuḥ pāṇḍavā mahyam eva 4 doṣaṃ hy eṣāṃ nādhigacche parikṣan; nityaṃ kaṃ cid yena garheya pārthān dharmārthābhyāṃ karma kurvanti nityaṃ; sukhapriyā nānurudhyanti kāmān 5 dharmaṃ śītaṃ kṣutpipāse tathaiva; nidrāṃ tandrīṃ krodhaharṣau pramādam dhṛtyā caiva prajñayā cābhibhūya; dharmārthayogān prayatanti pārthāḥ 6 tyajanti mitreṣu dhanāni kāle; na saṃvāsāj jīryati maitram eṣām yathārha mānārtha karā hi pārthās; teṣāṃ dveṣṭā nāsty ājamīḍhasya pakṣe 7 anyatra pāpād viṣamān mandabuddher; duryodhanāt kṣudratarāc ca karṇāt teṣāṃ hīme hīnasukhapriyāṇāṃ; mahātmanāṃ saṃjanayanti tejaḥ 8 utthānavīryaḥ sukham edhamāno; duryodhanaḥ sukṛtaṃ manyate tat teṣāṃ bhāgaṃ yac ca manyeta bālaḥ; śakyaṃ hartuṃ jīvatāṃ pāṇḍavānām 9 yasyārjunaḥ padavīṃ keśavaś ca; vṛkodaraḥ sātyako 'jātaśatroḥ mādrīputrau sṛñjayāś cāpi sarve; purā yuddhāt sādhu tasya pradānam 10 sa hy evaikaḥ pṛthivīṃ savyasācī; gāṇḍīvadhanvā praṇuded rathasthaḥ tathā viṣṇuḥ keśavo 'py apradhṛṣyo; lokatrayasyādhipatir mahātmā 11 tiṣṭheta kas tasya martyaḥ purastād; yaḥ sarvadeveṣu vareṇya īḍyaḥ parjanyaghoṣān pravapañ śaraughān; pataṃgasaṃghān iva śīghravegān 12 diśaṃ hy udīcīm api cottarān kurūn; gāṇḍīvadhanvaika ratho jigāya dhanaṃ caiṣām āharat savyasācī; senānugān balidāṃś caiva cakre 13 yaś caiva devān khāṇḍave savyasācī; gāṇḍīvadhanvā prajigāya sendrān upāharat phalguno jātavedase; yaśo mānaṃ vardhayan pāṇḍavānām 14 gadā bhṛtāṃ nādya samo 'sti; bhīmād dhasty āroho nāsti samaś ca tasya rathe 'rjunād āhur ahīnam enaṃ; bāhvor bale cāyuta nāgavīryam 15 suśikṣitaḥ kṛtavairas tarasvī; dahet kruddhas tarasā dhārtarāṣṭrān sadātyamarṣī balavān na śakyo; yuddhe jetuṃ vāsavenāpi sākṣāt 16 sucetasau balinau śīghrahastau; suśikṣitau bhrātarau phalgunena śyenau yathā pakṣipūgān rujantau; mādrīputrau neha kurūn viśetām 17 teṣāṃ madhye vartamānas tarasvī; dhṛṣṭadyumnaḥ pāṇḍavānām ihaikaḥ sahāmātyaḥ somakānāṃ prabarhaḥ; saṃtyaktātmā pāṇḍavānāṃ jayāya 18 sahoṣitaś caritārtho vayaḥ sthaḥ; śālveyānām adhipo vai virāṭaḥ saha putraiḥ pāṇḍavārthe ca śaśvad; yudhiṣṭhiraṃ bhakta iti śrutaṃ me 19 avaruddhā balinaḥ kekayebhyo; maheṣvāsā bhrātaraḥ pañca santi kekayebhyo rājyam ākāṅkṣamāṇā; yuddhārthinaś cānuvasanti pārthān 20 sarve ca vīrāḥ pṛthivīpatīnāṃ; samānītāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ śūrān ahaṃ bhaktimataḥ śṛṇomi; prītyā yuktān saṃśritān dharmarājam 21 giryāśrayā durga nivāsinaś ca; yodhāḥ pṛthivyāṃ kulajā viśuddhāḥ mlecchāś ca nānāyudha vīryavantaḥ; samāgatāḥ pāṇḍavārthe niviṣṭāḥ 22 pāṇḍyaś ca rājāmita indrakalpo; yudhi pravīrair bahubhiḥ sametaḥ samāgataḥ pāṇḍavārthe mahātmā; lokapravīro 'prativīrya tejāḥ 23 astraṃ droṇād arjunād vāsudevāt; kṛpād bhīṣmād yena kṛtaṃ śṛṇomi yaṃ taṃ kārṣṇi pratimaṃ prāhur ekaṃ; sa sātyakiḥ pāṇḍavārthe niviṣṭaḥ 24 apāśritāś cedikarūṣakāś ca; sarvotsāhair bhūmipālaiḥ sametāḥ teṣāṃ madhye sūryam ivātapantaṃ; śriyā vṛtaṃ cedipatiṃ jvalantam 25 astambhanīyaṃ yudhi manyamānaṃ; jyā karṣatāṃ śreṣṭhatamaṃ pṛthivyām sarvotsāhaṃ kṣatriyāṇāṃ nihatya; prasahya kṛṣṇas tarasā mamarda 26 yaśo mānau vardhayan yādavānāṃ; purābhinac chiśupālaṃ samīke yasya sarve vardhayanti sma mānaṃ; karūṣa rājapramukhā narendrāḥ 27 tam asahyaṃ keśavaṃ tatra matvā; sugrīva yuktena rathena kṛṣṇam saṃprādravaṃś cedipatiṃ vihāya; siṃhaṃ dṛṣṭvā kṣudramṛgā ivānye 28 yas taṃ pratīpas tarasā pratyudīyād; āśaṃsamāno dvairathe vāsudevam so 'śeta kṛṣṇena hataḥ parāsur; vātenevonmathitaḥ karṇikāraḥ 29 parākramaṃ me yad avedayanta; teṣām arthe saṃjaya keśavasya anusmaraṃs tasya karmāṇi viṣṇor; gāvalgaṇe nādhigacchāmi śāntim 30 na jātu tāñ śatrur anyaḥ saheta; yeṣāṃ sa syād agraṇīr vṛṣṇisiṃhaḥ pravepate me hṛdayaṃ bhayena; śrutvā kṛṣṇāv ekarathe sametau 31 no ced gacchet saṃgaraṃ mandabuddhis; tābhyāṃ suto me viparītacetāḥ no cet kurūn saṃjaya nirdahetām; indrā viṣṇū daitya senāṃ yathaiva mato hi me śakrasamo dhanaṃjayaḥ; sanātano vṛṣṇivīraś ca viṣṇuḥ 32 dharmārāmo hrīniṣedhas tarasvī; kuntīputraḥ pāṇḍavo 'jātaśatruḥ duryodhanena nikṛto manasvī; no cet kruddha pradahed dhārtarāṣṭrān 33 nāhaṃ tathā hy arjunād vāsudevād; bhīmād vāpi pradahed dhārtarāṣṭrān yathā rājñaḥ krodhadīptasya sūta; manyor ahaṃ bhītataraḥ sadaiva 34 alaṃ tapo brahmacaryeṇa yuktaḥ; saṃkalpo 'yaṃ mānasas tasya sidhyet tasya krodhaṃ saṃjayāhaṃ simīke; sthāne jānabhṛśam asmy adya bhītaḥ 35 sa gaccha śīghraṃ prahito rathena; pāñcālarājasya camūṃ paretya ajātaśatruṃ kuśalaṃ sma pṛccheḥ; punaḥ punaḥ prītiyuktaṃ vades tvam 36 janārdanaṃ cāpi sametya tāta; mahāmātraṃ vīryavatām udāram anāmayaṃ madvacanena pṛccher; dhṛtarāṣṭraḥ pāṇḍavaiḥ śāntim īpsuḥ 37 na tasya kiṃ cid vacanaṃ na kuryāt; kuntīputro vāsudevasya sūta priyaś caiṣām ātmasamaś ca kṛṣṇo; vidvāṃś caiṣāṃ karmaṇi nityayuktaḥ 38 samānīya pāṇavān sṛñjayāṃś ca; janārdanaṃ yuyudhānaṃ virāṭam anāmayaṃ madvacanena pṛccheḥ; sarvāṃs tathā draupadeyāṃś ca pañca 39 yad yat tatra prāptakālaṃ parebhyas; tvaṃ manyethā bhāratānāṃ hitaṃ ca tat tad bhāṣethāḥ saṃjaya rājamadhye; na mūrchayed yan na bhavec ca yuddham |